سینماسینما، شهرام اشرف ابیانه

«دیوار آبی» می‌توانست از آن مستند‌های افشاگرانه باشد که البته الان هم هست، اما بار زیبایی‌شناسانه فیلم کم‌رنگ است. فیلم جسارت مضمونی دارد و روان هم روایت شده و از چشم‌اندازی تقریبا نو به موضوع پل صدر تهران و معضلات محیط زیستی و انسانی آن برای ساکنان حومه پل پرداخته. از بخت بد اما وجه ژورنالیستی کار غالب است. به همین خاطر فیلم شلخته می‌نماید. تصاویرش دم‌دستی و انگار از روی اضطرار گرفته شده. فیلم‌سازان خواسته‌اند با نماهای هلی‌شات این نقیصه را بپوشانند. استفاده زیاد از نماهای هوایی اما از تاثیر آن می‌کاهد.

ایماژ‌های بصری و نشانه‌های سینمایی کار نه که نباشد، گزنده و جان‌دار نیست. فیلم با همه جسارت در طرح مسئله، تنها به روایت ساکنان آپارتمان‌ها و خانه‌های اطراف پل و چند کارشناس شهری و معماری و محیط زیستی بسنده کرده. به عنوان مخاطب از خود می‌پرسیم دیگر طرف‌های درگیر ماجرا کجایند؟ این‌که طراحان پروژه حاضر به مصاحبه نبودند، بهانه مناسبی نیست. مسئولان غایب را بایست به درون بازی کشید. اگر عمق و غنا برای مستندمان می‌خواهیم، باید حضور حریف را در کار قطعی کرد، حتی اگر خودش نخواهد و حتی اگر این کار تبعات حقوقی برای سازندگان بیاورد.

سوژهایی که مایکل مور، مستندساز آمریکایی، رویشان دست می‌گذارد، کم حساسیت‌برانگیز نیست. در آن‌ها هم مسئولان تمایلی به شراکت در این بازی ازپیش‌باخته ندارند، اما آن‌ها از سوی فیلم‌ساز به این بازی کشیده می‌شوند، بدون آن‌که خود بخواهند. اتفاقا مستندساز کاربلد راه‌های گریز برای نیفتادن به دام حقوقی آن طرف ماجرا را پیدا می‌کند.

با این همه، «دیوار آبی» را صادقانه‌ترین مستند این سال‌ها دیده‌ام. مستندی که حرف‌های درگوشی مردم در کوچه و خیابان و تاکسی و اتوبوس را از زبان کارشناسان به‌صراحت بیان می‌کند. هدف‌گیری سازندگان هم درست است. از موضوع دور نمی‌شوند. تضادهای معنایی تصاویر فیلم نیز جلب توجه می‌کنند، هر چند کم‌رنگ‌ورو باشد.

کاش فیلم ریشه‌های شکل‌گیری پروژه احداث پل صدر را نیز مدنظر قرار می‌داد. فیلم‌سازان اما بیشتر دغدغه محیط زیستی دارند. راویان اغلب به خاطر شاید امنیتشان پنهان‌اند و ما صدایشان را می‌شنویم. تنها کارشناسان رسمی محیط زیستی و شهری‌اند که آشکار رو به دوربین نظر می‌دهند. «دیوار آبی» ما را به این فکر می‌اندازد در شهری که زندگی می‌کنیم، چه بی‌شمار بی‌قانونی در سطح کلان می‌شود، اما چون شبکه‌ اطلاع‌رسانی درست و رسمی و فراگیری در این زمینه وجود ندارد، از آن‌ها بی‌خبریم.

دوست داشتیم فیلمی با چنین سوژه‌ نو و جهت‌گیری انتقادی جسورانه‌اش را با مشخصه‌های سینمایی ناب‌تر ببینیم. ترفندهای صوتی و تصویری استفاده‌شده برای فیلم مثل صدای صحبت‌های واعظی مذهبی روی تصاویر شهری، بیشتر مناسب فیلم‌های آماتوری است. دغدغه محیط زیستی سازندگان اما فیلم را سرپا نگه داشته. «دیوار آبی» داستان شهری را می‌گوید که به کما رفته. فیلم داستان این به کما رفتگی است در هیاهوی سروصدای ماشین‌هایی که می‌گذرند و می‌گذرند.

منبع: ماهنامه هنروتجربه