روزنامه اعتماد در شماره روز یکشنبه خود گزارشی منتشر کرد درباره نمایش‌هایی که قرار است به صورت اینترنتی در دسترس علاقه‌مندان تئاتر قرار بگیرد. امکانی که به ویژه در زمانه تعطیلی کسب وکارهای فرهنگی و سالن‌های تئاتری بین هنرمندان و مخاطبان موجی از دلگرمی به وجود آورد. گو اینکه پیش‌ از این تلاش بعضی گروه‌های تئاتری برای بهره‌گیری از چنین امکانی به دیوار سخت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برخورد کرد اما آغاز دور تازه تبلیغ‌ها نشان می‌داد، مشکل برطرف شده است. شاید فقط ۴۸ ساعت زمان لازم بود تا بار دیگر آب سرد بر پیکر همه فرود بیاید. دیری نگذشت که چند کارگردان در اقدامی هماهنگ از طریق صفحه‌های شخص‌شان خبر دادند، جریانی داخل وزارت ارشاد- به احتمال زیاد اداره کل هنرهای نمایشی- بار دیگر طی تماسی با سایت پخش‌کننده، جلوی نمایش فیلم‌تئاترها را گرفته است. اما ماجرای پخش فیلم‌تئاتر تا این اندازه موضوعی بغرنج است؟ آیا امکان ندارد بحث نمایش فیلم آثار که پیش‌تر از وزارت ارشاد حداقل ۲ مجوز «نمایشنامه» و «اجرای صحنه‌ای» گرفته‌اند زیر نظر اداره کل هنرهای نمایشی حل و فصل شود؟ موضوعی که همزمان با کارگردانان و مدیرکل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در میان گذاشته‌ایم.

مدیر کل در پیچ و خم وزارتخانه

قادر آشنا، مدیرکل هنرهای نمایشی موافق است که مساله چندان هم پیچیده نیست و بهتر است، صدور مجوز نمایش آنلاین فیلم‌تئاترها زیر نظر اداره کل هنرهای نمایشی یعنی همان نهادی پیگیری شود که باقی مجوزهای مرتبط با فعالیت‌های نمایشی کشور را صادر می‌کند. او در این باره به «اعتماد» می‌گوید:«براساس قانون وقتی آثار نمایشی قرار است در فرمت فیلم عرضه شوند، صدور مجوز زیر نظر سازمان سینمایی قرار می‌گیرد. با توجه به مشکلات پیش آمده، هفته گذشته نامه‌ای از طرف اداره کل هنرهای نمایشی به دوستان سازمان سینمایی ارسال شده و منتظر پاسخ هستیم تا مساله سریع‌تر برطرف شود. به ویژه با در نظر گرفتن وضعیت کنونی کسب وکارها در کشور تاکید داریم هر چه بیشتر به سوی تسهیل فعالیت‌های هنری گام‌ برداریم و ارسال نامه هم با این هدف صورت گرفت که کلیه مسائل مرتبط با هنرهای نمایشی زیر نظر این اداره کل انجام شود». در سوی دیگر ما با مواردی مانند آنچه در حوزه موسیقی در جریان است، مواجه هستیم. گروه‌های موسیقی کنسرت برگزار می‌کنند و مخاطب بعدا می‌تواند به تصویر این کنسرت‌ها دسترسی پیدا کند. آنجا دیگر نه دفتر موسیقی وزارت ارشاد، نه دفتر شبکه نمایش خانگی و نه سازمان صداوسیما سد راه نمایش آنلاین تصویر کنسرت‌ها نمی‌شوند. در هر صورت مدیرکل هنرهای نمایشی بیان می‌کند:«از آنجا که قانون در این زمینه صراحت دارد، لازم است ماجرا در گفت‌وگوی بین دو نهاد حل و فصل شود و از ظرفیت‌های قانون استفاده کنیم.» به هر حال ۹۰ درصد کار زیر نظر این اداره کل انجام می‌شود پس چه بهتر که مسوولیت در نهایت برعهده همین نهاد باشد.

وی‌او‌دی‌ها زیر نظر سازمان صداوسیما فعالیت می‌کنند و از این سازمان مجوز پخش می‌گیرند اما چرا وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی وارد می‌شود؟ پاسخ این پرسش همچنان مشخص نیست درحالی که سخنگوی کمیسیون فرهنگی مجلس حدود دو سال قبل در تشریح مصوبه مرتبط با بحث انتشار محتوای تصویری در فضای مجازی اعلام کرد:«براساس ماده قانونی مورد نظر مسوولیت صدور مجوز و تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی و نظارت بر آن منحصرا بر عهده سازمان صداو سیماست که در صورت تصویب در جلسه علنی مجلس، اجرایی می‌شود.» قانونی که در صورت تصویب اساسا کنترل انتشار هر گونه ویدیو و صوت در هر بستر آنلاینی را در حدود اختیارات صداوسیما قرار می‌داد. به این ترتیب مدتی پس از آنکه ماجرای VODها به یکی از موضوعات بحث‌انگیز رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی تبدیل شد، مسوولیت صدور مجوز تولید آثار در VODها(مثل فیلیمو و نماوا) برعهده معاونت فضای مجازی صداوسیما قرار گرفت. علی‌اکبر محمودی‌مهریزی، مدیر اداره کل تامین و تولید تلویزیون تعاملی معاونت فضای مجازی، آبان سال گذشته در گفت‌وگو با مهر به صورت رسمی تایید کرد که مجوز محتوای پخش شده از VODها به صداوسیما واگذار شده است. از طرفی این اداره فراخوانی برای دریافت فیلمنامه نیز داده و قرار است سریال‌هایی را به صورت تعاملی و با نظارت کامل صداوسیما بسازد. او در پاسخ به این پرسش که دریافت مجوز برای پخش محتوا در سامانه‌های ویدیوی آنلاین درخواستی یا همان VODها شامل نظارت صداوسیما بر چه بخش‌هایی می‌شود و اینکه افراد پیش از تولید باید به چه کسی مراجعه کنند، می‌گوید:«در مورد نظارت بر سامانه‌های ویدیویی و وی‌‌اودی‌ها، سازمان تنظیم‌گر صوت و تصویر فراگیر مسوول است که مجوزهای متعددی را هم صادر کرده اما این اداره کل، بازبینی پیش از تولید فیلمنامه‌ها برای پخش در سامانه‌های VOD را بر عهده دارد».

در دوران کرونا انتظار حمایت داشتیم اما …

محمد عمرآبادی، مدیر سامانه تیوال که پس از دریافت مجوز VOD از «ساترا» تصمیم داشت، فیلم‌تئاترها را به نمایش بگذارد درباره مشکلات پیش آمده، می‌گوید:«ماجرا دو بخش دارد؛ اول اینکه ما با یک‌سری فیلم‌تئاتر مواجه هستیم که پیش‌تر به صحنه رفته‌‌اند و فیلمبرداری و ضبط‌شان هم همان مقطع صورت گرفته است. دوم نمایش‌هایی هستند که به صورت زنده در فضای مجازی اجرا می‌شود. در خصوص نمونه دوم هیچ مشکلی نداشتیم و به محض در میان گذاشتن با مسوولان اداره کل هنرهای نمایشی و مسوولان «ساترا» ‌همکاری داشتند و مجوزهای لازم صادر شد. در بحث اول چه اتفاقی افتاد؟ این دو مرحله داشت، نخست اینکه سایت تیوال باید مجوز VOD دریافت می‌کرد که انجام شده و هیچ منعی نیست؛ در شرایطی که همه‌ چیز خوب پیش می‌رفت از وزارت ارشاد تماس گرفتند و گفتند ما حق پخش فیلم‌تئاترهایی که مجوز شبکه نمایش خانگی ندارند را نداریم و این یعنی تقریبا هیچ فیلم‌تئاتری امکان پخش نداشت چون اکثر گروه‌ها مجوز شبکه نمایش خانگی نداشتند. فقط نمایش‌هایی که قبلا در فرمت دی‌وی‌دی وارد بازار شده بودند چنین مجوزی داشتند. من نمی‌دانم ماجرا چقدر به بحث کشمکش بین وزارت ارشاد و صداوسیما بازمی‌گردد ولی مساله اینجاست که صداوسیما اصلا با ما مشکل نداشت».

حالا پرسش اینجاست که اگر یک گروه نخواست فیلم نمایش پخش خانگی داشته باشد چه اتفاقی می‌افتد؟ عمرآبادی در این باره توضیح می‌دهد:«شبکه نمایش خانگی سازمان سینمایی حتی پخش کوتاه‌مدت از طریق اینترنت را شامل توزیع در شبکه خانگی می‌داند در حالی که معتقدم اینجا درباره دو چیز متفاوت صحبت می‌کنیم. فیلم‌تئاتر با سریال و فیلم سینمایی تفاوت دارد. اول به این دلیل که وی‌او‌دی است و دوم مخاطب و جریان‌های تولیدی فیلم‌تئاتر زمین تا آسمان با سریال و سینما متفاوت است. پشت تولید یک فیلم یا سریال تهیه‌کننده و چند میلیارد تومان بودجه در جریان است. به همین علت معتقدم مسوولان باید توزیع فیلم‌تئاترها را تسهیل کنند. ما امیدوار بودیم، دوستان در دوره شیوع کرونا و ضرر و زیان هنرمندان توجیه باشند چون تمام این نمایش‌ها پیش‌تر از اداره کل هنرهای نمایشی چند مجوز دریافت کرده‌اند و قرار نیست اتفاق خاصی رخ دهد، اما…».

وزارت ارشاد جای تسهیل، دخالت می‌کند!

در خلال نگارش گزارش، این پرسش پیش آمد که وقتی مهریزی در رابطه با زمان عملیاتی شدن نظارت انحصاری صداوسیما بر فرآیندهای تولید محتوای حرفه‌ای برای انتشار در سرویس‌های VOD و IPTVها اعلام می‌کند:«این اتفاق از همین الان مقدور است و به‌ طور معمول این نوع فعالیت در فضای مجازی بر عهده سازمان صوت و تصویر فراگیر در سازمان صداوسیماست» چرا همچنان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با سایت‌های دارای مجوز پخش VOD تماس گرفته و جلوی نمایش اینترنتی فیلم‌تئاترها را می‌گیرد؟ آنچه بر سایت «تیوال» که هفته قبل اقدام به تبلیغ پخش فیلم‌تئاترها کرده بود، گذشت مصداق بارز دخالت وزارت ارشاد در اموری است که قانون برعهده سازمان صداوسیما گذاشته چراکه نظارت بر فرآیندهای تولید محتوای حرفه‌ای برای انتشار در سرویس‌های VOD و IPTVها نیز به ‌طور انحصاری در اختیار صداوسیما قرار دارد نه «دفتر شبکه نمایش خانگی» سازمان سینمایی. وقتی این موضوع اعلام و ابلاغ شد، مجموعه‌هایی که در این زمینه فعالیت می‌کردند باید زیر نظر نظارت سازمان صداوسیما هدایت شوند. گرچه یکی از مدیران سازمان سینمایی در گفت‌وگو با خبرنگار اعتماد به این نکته اشاره می‌کند که تمام مشکلات ایجاد شده با یک تماس تلفنی از سوی مدیرکل هنرهای نمایشی و تفاهم‌ بین دو طرف قابل حل است.

توهین‌آمیز است

نام امین میری در میان کارگردانانی قرار داشت که برای نمایش آنلاین اجرای خود آماده می‌شدند. او که سخت از اتفاق رخ داده متعجب شده، پرسشی دارد که در نوع خود جالب به نظر می‌رسد:«این طور که من کسب اطلاع کرده‌ام، سامانه پخش فیلم‌‌تئاترهای ما از طرف «ساترا» که زیر نظر سازمان صداوسیما فعالیت می‌کند، مجوز دریافت کرده است. این به کنار، نکته بسیار عجیب اینجاست که دو مرکز زیر نظر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی یکدیگر را قبول ندارند. وقتی اداره کل هنرهای نمایشی وجود دارد و یک گروه نمایشی هفت‌خوان رستم را پشت سر گذاشته و در نهایت ۳۰ یا ۴۰ شب روی صحنه رفته و قاعدتا در مورد مجوز مشکل نداشته پس در زمینه نمایش فیلم هم نباید با مانع مواجه شود. وقتی تمام ضوابط رعایت شده چرا نباید بتوانیم فیلم یک تئاتر را به نمایش بگذاریم؟ تازه جالب آنکه صداوسیما با ماجرا مشکلی ندارد بلکه زیرمجموعه ارشاد مشکل پیدا کرده است! از طرفی مگر با سینما مواجه هستیم که سازمان سینمایی مجوز نمایش فیلم‌تئاتر صادر کند؟ تمام این اتفاق باید زیر نظر اداره کل هنرهای نمایشی باشد. وقتی نمایشی مجوز گرفته و روی صحنه رفته بسیار مضحک است که به ما گفته شود، اجازه پخش فیلم ندارید. به خصوص در شرایطی که تا پایان سال امید چندانی به اجرای دوباره نمایش‌ها نیست. چنین امکانی برای ما نور امید بود؛ تازه مگر چند نفر قرار است، فیلم‌تئاتر تماشا کنند؟ چرا این امکان را از بچه‌های شهرستان‌ها و دیگر شهرهای ایران سلب می‌کنند؟ این سنگ‌اندازی و بهانه‌های واهی خسته کننده شده است. اگر دو بخش در وزارت ارشاد یکدیگر را قبول ندارند لااقل مرجع تازه‌ای معرفی کنید که ما یک بار برای همیشه از همان جا مجوز بگیریم. اداره کل هنرهای نمایشی را هم تعطیل کنید که بودجه بی‌خود مصرف نشود. این رفتار توهین سازمان سینمایی به اداره کل هنرهای نمایشی است».

مجوز پخش آنلاین به وزارت ارشاد ارتباط ندارد

مصطفی کوشکی نیز ظرف هفته‌های اخیر دو بار تلاش کرد، فیلم نمایش «رویای یک شب نیمه تابستان» را از طریق اینترنت به دست علاقه‌مندان برساند ولی هر بار با مانع مواجه شد به همین دلیل هم در مقایسه با دیگران برخورد تندتری دارد:«ماجرا از این قرار است که سازمان سینمایی می‌گوید، فیلم‌تئاترها باید از من مجوز دریافت کنند. از طرف دیگر VODها زیر نظر ساترا و سازمان صداوسیما قرار دارند، آنجا هم خودش ناظر جداگانه دارد. حتی پیش از اینها هر نمایشی در چند مرحله باید مجوزهای اداره کل هنرهای نمایشی را دریافت کند. از مجوز نمایشنامه و اجرا گرفته تا مجوز پوستر و تیزر و غیره. این رفتار شرایطی به وجود آورده که گروه‌ها بیش از پیش در دوران کرونا و تعطیلی با مشکل مواجه شده‌اند. جالب آنکه همزمان می‌بینیم بعضی فیلم‌تئاترها از سازمان سینمایی مجوز ندارند ولی در وی‌او‌دی‌های رسمی کشور پخش می‌شوند. دقیقا مساله این است که تکلیف سازمان سینمایی و صداوسیما مشخص نیست. اگر همه‌ چیز زیر نظر سازمان صداوسیماست پس وزارت ارشاد چه می‌گوید؟ تئاترها وقتی زیر نظر وزارت ارشاد هستند که بخواهند روی صحنه بیایند، وقتی بحث نمایش آنلاین پیش می‌آید طبق قانون همه ‌چیز زیر نظر صداوسیما تعریف می‌شود. مگر تولیدات صداوسیما از وزارت ارشاد مجوز دریافت می‌کنند؟»

مجموع اظهارنظرها نشان می‌دهد، اتفاقات رخ داده به ویژه در شرایط کنونی موجبات رنجش هنرمندان را به دنبال داشته و مسوولان باید هر چه سریع‌تر فکر چاره باشند. تعطیلی کسب‌وکارها به دلیل شیوع ویروس کرونا و خانه‌نشینی گروه‌های تئاتری همچنین سکوت مسوولان در خصوص میزان حمایت از هنرمندان وقتی به چنددستگی‌ها و موازی‌کاری‌های داخلی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ضمیمه می‌شود جز افزایش تنش به چیز دیگری دامن نمی‌زند. گرچه مدیرکل هنرهای نمایشی در گفت‌وگو با «اعتماد» تاکید داشت ظرف روزهای پیش‌رو با تمام توان برای حل مساله تلاش می‌کند اما مشخص نیست سازمان سینمایی یا هر نهاد دیگری که خود را در این زمینه محق می‌داند، حاضر به همکاری می‌شود یا خیر.

در خلال نگارش گزارش، این پرسش پیش آمد که وقتی مهریزی  (مدیر اداره کل تامین و تولید تلویزیون تعاملی معاونت فضای مجازی)در رابطه با زمان عملیاتی شدن نظارت انحصاری صداوسیما بر فرآیندهای تولید محتوای حرفه‌ای برای انتشار در سرویس‌های VOD و IPT‌ها اعلام می‌کند: «این اتفاق از همین الان مقدور است و به‌ طور معمول این نوع فعالیت در فضای مجازی بر عهده سازمان صوت و تصویر فراگیر در سازمان صداوسیماست» چرا همچنان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با سایت‌های دارای مجوز پخش VOD تماس گرفته و جلوی نمایش اینترنتی فیلم‌تئاترها را می‌گیرد؟