سینماسینما، پوریا ذوالفقاری:
اول) بین فیلم هایی که با ظهورشان پیکر رخوت زده سینمای ایران در دهه ۴۰ را تکانی دادند و بر ادامه راهش تاثیری انکارناشدنی گذاشتند، «گاو» قصه ای جداگانه دارد. از نخستین نمایش فیلم، توافقی عمومی و ناگفته بر سر کیفیت و جذابیت این فیلم بین نخبگان و عموم سینمادوستان برقرار شد که تا امروز هم ادامه داشته است. «گاو» نه به اندازه «قیصر» از سوی عموم سینمادوستان تایید و از طرف گروهی از نخبگان طرد شد و نه مثل «آرامش در حضور دیگران» سرنوشتی معکوس با «قیصر» یافت. «گاو» نقطه میانه است. شاید نقطه عطف و پیونددهنده فیلم های جریان موسوم به موج نو. یک مرکز ثقل. همان قدر که مخاطبی عادی با تماشای نخستین دقایق فیلم «گاو» درگیر وضعیت زندگی روستاییان و رابطه مش حسن و گاوش شده و برای پی بردن به سرانجام این ماجرا تا انتها فیلم را رها نکرده (یا فیلم او را رها نکرده!)، مخاطبان نخبه اعم از فیلسوفان و روانکاوان و نقدنویسان با عمیق شدن در لایه های زیرین متن و یافتن المان ها و سخن های نهان و اشاره های هوشمندانه دست به تاویل و تفسیرهای بسیار زده اند. برای آنها تغییر هویت مش حسن (مسخ)، جامعه ای اسیر توهم وجود دشمنانی ازلی و ناشناخته (بلوری ها)، فقدان حریم خصوصی (سرک کشیدن دائم آدم ها از درها و پشتبام ها و پنجره ها)، تصویر جامعه ای که هنوز فردیت در آن معنا نیافته، ناامیدی فیلم ساز و نویسنده از نخبگان و فرنگ رفته ها (که در استیصال دائم کدخدا و نیز شکل زندگی و شوخی های پسرک شهررفته ای که تنها پوششی متفاوت از سایر روستاییان دارد، جلوه گر می شود)، معنای گاو و برداشت هایی که می توان از وضعیت و نسبت او با مش حسن کرد (ازخودباختگی تا غارت شدگی) و انبوهی تفسیر و راه و نشانه دیگر در فیلم وجود دارد که باعث می شود برخلاف برخی از فیلم های هم دوره، «گاو» هم چنان محل بحث و نقد باشد. از این نظر «گاو» را باید کنار «آرامش در حضور دیگران» و «خشت و آینه» نشاند و البته از یاد نبرد که این فیلم به دلایلی روشن از هردوی آن ها مشهورتر است.
دوم) در مستند موج نو (احمد طالبی نژاد) که این روزها روی پرده است، اصغر فرهادی خطاب به داریوش مهرجویی می گوید اگر «گاو» نبود، شاید ما امروز اصلا سینما نداشتیم. اگر حضرت امام آن فیلم را ندیده بود و آن جمله را نگفته بود… سرنوشت متفاوت «گاو» و مشهورتر و اثرگذارتر شدنش در تاریخ سینمای این دیار از همین جا رقم خورد. برای آن ها که در ذهنشان سینما معنایی جز کاباره و رقص و روابط افلاطونی و غیرافلاطونی نداشت، «گاو» یک مثال نقض بود و اگر رهبر بزرگ ترین انقلاب قرن بیستم جهت نگاه آن گروه از بدبینان به سینما را به سمت این فیلم بازنمی گرداند، نه ممکن که بسیار محتمل بود امروز سینمایی نمی داشتیم. درواقع ارزش «گاو» برای نخبگان چیزهایی است که دارد و حرف هایی ا ست که می زند و برای مخالفان سینما در دورانی که هنوز تکلیف خیلی چیزها روشن نبود، اهمیتش در نداشته هایش بود. شاید این سخن که «گاو» هیچیک از مولفه های دوران ساختش را ندارد و بی زمان و بی مکان جلوه می کند، در این بحث کارکردی مشخص یعنی کمک به دوام سینمای ایران داشته باشد، ولی اتفاقا از نظر اهمیت هنری هم باید روی همین ویژگی دست گذاشت. جسارت مهرجویی و ساعدی در پشت پا زدن به همه معیارهای دوران و از اساس طرحی دیگرگونه درانداختن و از نظر فرم و ساختار قدم در راهی کاملا متفاوت نهادن، کار بزرگ سازندگان «گاو» است.
سوم) هرگاه سخن از بحث هویت و مسخ در «گاو» پیش می آید، ذهن ها متوجه مش حسن می شود. سکانس های بستن او با ریسمان و کشیدنش از همه سو و راهی کردنش به ذهن می آید. اما در آن سکانس پایانی که بزرگان ده مش حسن را زیر باران راهی می کنند، تصویری فراموش نشدنی از مش اسلام (علی نصیریان) می بینیم که مش حسن را حیوان خطاب می کند و کتکش می زند. همان صحنه مشهوری که در ادامه با نگاه عمیق و یکه جمشید مشایخی که آمیزه ای از سرزنش و بهت و اندوه است، به اوجی دست نیافتنی می رسد. قصه مسخ فیلم «گاو» این جا کامل می شود. ورود مش اسلام به این بازی، باور کردن گاو شدن مش حسن، پیشه کردن رفتاری متفاوت با او و به ضربه نواختنش دایره قصه مسخ را کامل می کند. اگر به یاد بیاوریم مش اسلام همان کسی است که از ابتدای فیلم همه برای حل هر مشکلی به اندیشه او امید می بندند، اگر موافق باشیم با این تعبیر که مش اسلام جایگاه نخبه ای در آن سرزمین را دارد که کلاف سردرگم گرفتاری ها منتظر سرانگشت تدبیر اوست، شاید تکان دهندگی این نما را تا حدی درک کنیم. قصه «گاو» چه در عرصه نقد و چه در واقعیت سرزمین ما هنوز تمام نشده است.
ماهنامه هنر و تجربه

لینک کوتاه
مطالب مرتبط
- نمایش آثار مهرجویی، بیضایی و فرهادی در جشنواره مطرح ایتالیایی
- همصدایی چهرههای مهم فرهنگی و اجتماعی با فرزندان مهرجویی
- واکنش مونا مهرجویی به حکم پرونده قتل والدینش؛ ما درخواست اعدام نداریم
- رییس کل دادگستری استان البرز اعلام کرد: تایید حکم قصاص برای قاتل مهرجویی و محمدیفر
- درنگی بر خارج از متنِ «هامون»/ مهم است این چیزها را بدانیم؟
- وکیل مادر وحیده محمدیفر: پرونده قتل مهرجویی و محمدیفر بسته نشده/ حکم صادره قطعی نیست
- دیوان عالی کشور تایید کرد؛ حکم قصاص و زندان عاملان قتلِ داریوش مهرجویی و وحیده محمدیفر
- در دومین هفته اکران؛ تیزر «هفت بهارنارنج» منتشر شد
- در مراسم زادروز زندهیاد «داریوش مهرجویی» مطرح شد؛ مهرجویی سهم عمدهای در بخشهای مختلف تاریخ سینمای ایران دارد
- موزه سینما برگزار میکند: «مهرجویی؛ سینماگر فیلسوف»
- سخنگوی قوه قضاییه اعلام کرد؛ ابعاد پرونده قتل داریوش مهرجویی روشن است
- پایان کار جشنواره فیلم کوروش با معرفی برگزیدگان
- مراسم سالگرد قتل داریوش مهرجویی و همسرش برگزار شد؛ دادخواهی دوباره در سالگرد «شب هولناک سینمای ایران»
- نصیریان: سینما را از مهرجویی آموختم/ اولین حضور رئیس جدید سازمان سینمایی در میان هنرمندان
- سی و ششمین جشنواره فیلم کودک و نوجوان؛ پروانه زرین روی شانه برگزیدگان
نظر شما
پربازدیدترین ها
- نگاهی هرمنوتیکی به «پیرپسر»/ از «درخت گلابی» تا چاقوی خونآلود: تراژدی چهل سالهها
- مرگ رفاقتها در بزنگاه تاریخ/ نگاهی به سریال «تاسیان» به بهانه پخش قسمت بیست و یکم
- گفتوگو با ناهید حسنزاده، کارگردان «زمانی دیگر»/ فیلم من خیلی هم تلخ نیست
- «سودابه»؛ فیلمی برخلاف ذائقهسازی مرسوم سینمای ایران
- تاریخچه سریالهای ماه رمضان از ابتدا تاکنون/ در دهه هشتاد ۴۰ سریال روی آنتن رفت
آخرین ها
- یک سال پیش از اکران؛ بلیتهای آیمکس «اودیسه» از فردا فروخته میشود
- شگفتی امی ۲۰۲۵؛ اسکورسیزی و ران هاوارد نامزد جایزه بازیگری شدند!
- رویداد «جنگ چهره زنانه ندارد» برگزار شد
- در آستانه شش سالگی سوینا؛ نسخه ویژه نابینایان «نرگس» با صدای باران کوثری منتشر میشود
- هیات داوران جشنواره لوکارنو معرفی شد
- بماند به یادگار از دولت وفاق!/ نامه سرگشاده یک مستندساز به رئیس سازمان سینمایی
- تهیهکننده سریال خبر داد؛ «سووشون» رفع توقیف شد
- میزبانی جشنواره جیفونی از سه فیلم ایرانی
- «پیر پسر» در یک جمله؛ فیلمی که رازهای این سرزمین را آشکار میکند
- «بیسروصدا»؛ زمزمه تلخ زیر لایههای تاریک شهر
- ترامپ از برنامه «۶۰ دقیقه» ۱۶میلیون دلار خسارت گرفت
- یعقوب صباحی درگذشت
- فرانتیشک کلیشیک درگذشت
- خوانشی آدلری از پدر در «برادران لیلا»/ تاجی از توهّم بر سرِ عقده
- اجحاف در حقِ «بازی را بکش»
- «گلهای شب دریا» جایزه جشنواره مارسی را کسب کرد
- «پیرپسر»؛ شیاطین دنیایی فراموششده
- فروش جهانی ۲۱۷ میلیون دلار؛ «سوپرمن» صدرنشین گیشه جهانی سینما شد
- مستند ایرانی بهترین فیلم انسانشناسی جشنواره ایتالیایی شد
- «دختر قاصدکها» از ژاپن جایزه گرفت
- جشنواره ونیز در آستانه نشست خبری/ اعتباری که باربرا به جشنواره ایتالیایی بخشید
- با معرفی برگزیدگان پنجاه و نهمین دوره جشنواره؛ جایزه ویژه کارلووی واری به فیلم سهیل بیرقی رسید
- جایزه جشنواره روسی به «در آغوش درخت»
- «کودکان کاغذی» در راه انگلستان
- «بهانه سکوت»؛ بهانهای برای فکر کردن
- تحلیل ساختاری درام «وحشی» با تطبیق پیرنگ با فیلم «یک پیامبر» ژاک اودیار/ قهرمان رانده، پیامآور تقدیر
- اکران «ترک عمیق» از چهارشنبه
- امیر نادری رئیس هیئت داوران جشنواره ارمنستان شد
- مرگ رفاقتها در بزنگاه تاریخ/ نگاهی به سریال «تاسیان» به بهانه پخش قسمت بیست و یکم
- اختصاصی سینماسینما؛ نسخه مرمت شدهی «باشو غریبه کوچک» در جشنواره ونیز