سینماسینما، منوچهر دینپرست
کتاب «سینمای آزار» تالیف سعید عقیقی بر اساس فهم معرفتی سینمای هانکه نوشته شده است
میشاییل هانکه، کارگردان خوشفکر و صاحب ایدهای است. او توانسته طی چند سال فیلمهای قابل توجه و تاملی را بسازد که در سینمای جهان نامآور شود. اکنون نمیتوان نام هانکه را به واسطه فیلمهایی مانند «ویدیوی بنی»، «پنهان»، «روبان سفید»، «کد مجهول»، «معلم پیانو» و حتی «عشق» در فهرست فیلمسازان تاثیرگذار به حساب نیاورد. بر این اساس ما با کارگردانی روبهرو هستیم که او نهتنها سینما را خوب فهمیده، بلکه ایده خود را در سینمایش قرار داده است. اما سینمای هانکه دارای ویژگیها و بسترهای معرفتی است که منظومه فیلمهای او را به هم پیوسته کرده و توانسته بر همان مبنا فیلمهایش را تولید کند.
کتاب «سینمای آزار» تالیف سعید عقیقی بر اساس فهم معرفتی سینمای هانکه نوشته شده است. مولف اگرچه نام «آزار» را برای کتابش برگزیده که از جمله معروف هانکه در نخستین اکران فیلم «پنهان» در جشنواره فیلم لندن گرفته که خطاب به تماشاگرانش گفته بود «برایتان شبی آزاردهنده آرزو میکنم»، اما مولف با این نام بیشتر به کشف لایههای زیرین فیلمهای هانکه که با خشونت نسبت جدی دارد، میپردازد. کتاب حاضر بیش از آنکه بررسی محتوای فیلمهای هانکه باشد، بیشتر نگاهی فلسفی و تاویلی از سینمای هانکه را هدف قرار داده است. برای مولف، سینمای هانکه بهانهای است که فضای اطراف و آنچه را درون سینمای هانکه رخ میدهد، کالبدشکافی کند. او درباره اثرش مینویسد: در دنیایی که میان تصاویر سرخط خبرهای روزانه و فیلمهای اکشن و وحشتناکش تفاوتی دیده نمیشود، دنیایی که یکپارچگیاش فریبی بیش نیست و بیشتر آثار هنری معاصرش هجویههایی کممایه و زودگذرند، معمایی که به جای پاسخی قطعی دم به دم پیچیدهتر میشود، نماهای بدون چشمانداز و گاه ساکن و خالی، اعمالی با انگیزهای مبهم و دیریاب و نتایجی شگفتآور و هولناک، نباید چندان تازه و عذابآور باشد، اما هست. پرسشهای میشاییل هانکه را پاسخی نیست مگر آگاهی و هشدار؛ این است راز سینمای آزار.
مولف کتاب «سینمای آزار» را بر سه بخش قرار داده است. او ضمن بررسی ریشهها و مفهوم سینمای میشاییل هانکه در بخش اول کتاب درباره دنیای هانکه و کشف عواملی که بر نگاه او به میزانسن و فضاسازی تاثیر داشته، پرداخته است. در بخش دوم آثار او را به صورت فیلم به فیلم و تک تک نقد و بررسی کرده است که میتوان به فیلمهای «هفتمین قاره»، فیلمهای تلویزیونی، «ویدیوی بنی»، «قصر»، «بازیهای مفرح»، «کد ناشناخته»، «معلم پیانو»، «زمانه گرگ و میش»، «پنهان»، «روبان سفید» و «عشق» اشاره کرد. مولف در بخش سوم با انتخاب پلانهای برخی فیلمها به سمت تفسیر و تاویل تصویری حرکت کرده است. با توجه به بخشبندی فوق مولف سعی کرده بیش از آنچه از کتابهای تالیفی درباب سینما مرسوم است، کتابی معرفتی و فلسفی بنویسد. کتاب او شاید برای بسیاری جذاب و حتی قابل فهم هم نباشد، چراکه بیان مولف تا حدود زیادی از بنمایههای فلسفی بهره گرفته که این نوع نگرش در جای خود قابل تامل و توجه است. چراکه با چنین نگرشی ما نهتنها میتوانیم با جهانبینی مولف آشنا شویم، بلکه میتوانیم رخدادهای فیلم را بر اساس حقایقی که در اطرافمان میگذرد و ما بیتوجه به چرایی آنها هستیم، تفسیر کرد. مولف در این کتاب تاکید دارد که هانکه ازجمله فیلمسازانی است که با نگرش فلسفی، ادبی، روانشناختی سنتی که در آن زیست کرده، بهخوبی آشناست. او فلسفه، فیلمنامهنویسی، ادبیات و مسائلی دیگر را بهخوبی تجربه کرده و بعد در سنین بالاتر وارد سینما شده است. هانکه در رشتههای فلسفه، روانشناسی و تئاتر در وین تحصیل کرده و از ۱۹۶۷ تا ۱۹۷۰ بهعنوان نمایشنامهنویس در زودوستفونک کار کرده و از ۱۹۷۰ با نوشتن و کارگردانی فیلم تلویزیونی بعد از لیورپول وارد دنیای فیلمسازی شد. هانکه همزمان در تئاترهای اشتوتگارت، دوسلدورف، فرانکفورت، هامبورگ، مونیخ، برلین و وین نمایشهای متعددی روی صحنه برده و در فاصله ساخت فیلمهایش به تدریس در آکادمی فیلم وین نیز پرداخته است.
از سوی دیگر هانکه جهانبینی خاصی نیز دارد که مولف این جهانبینی را بهخوبی درک کرده است. فیلمهای او اغلب مشکلات جامعه مدرن را به تصویر میکشد. هانکه در فیلمهایش به دنبال نشان دادن این مسئله است که چگونه ریشههای خشونت و خشونتی که در جهان جریان دارد، به صورت آرام و غیرمحسوس وارد کانون خانواده میشود و درون خانواده تراژدیهای کوچک را به وجود میآورد و تبدیل به یک جنگ داخلی میشود. بیگمان توجه به چنین مسئلهای و تعمیم آن به جهان سینما از سوی کارگردانی برمیآید که نهتنها این مسئله را بهخوبی درک کرده باشد، بلکه روح زمانهاش نیز در دستانش قرار گرفته باشد. هانکه با توجه به روح زمانهاش از بنبست ایدئولوژیکی فرار کرده و سنت آلمانی را بهخوبی فهمیده و از رفتارهای مارکسیستی دوری گزیده تا بتواند به درکی صحیح از وضعیت دوران خود برسد. بر این اساس هانکه توانسته بهخوبی رابطه جنگها و اتفاقات بزرگ را با اتفاقات درون خانواده نشان دهد و تاثیر آن را بر جوامع به تصویر کشد. هانکه اگرچه در فیلمهایش با سه عامل اصلی روبهروست، اما او این سه عامل را در قامت تصویر قرار داده است. این سه عامل عبارتاند از: اول وقوع یک رخداد اجتماعی بزرگ، دوم نمایش این رخداد توسط رسانهها و تلویزیون در خانه و خانواده و سوم تاثیر این رخدادها بر افراد خانواده و درگیریای که آدمها علیه خود و دیگری در خانه به وجود میآورند. هانکه نشان میدهد که این سه عامل باعث یک خودویرانگری میشود و این خودویرانگری یک خشونت درونی و بیرونی را به دنبال دارد. به همین دلیل خشونت یا آزاری که ما در فیلمهای هانکه میبینیم، ناشی از رابطهای است که فرد با خودش و جامعه دارد.
در پایان باید اشاره کرد که کتاب سعید عقیقی کتابی است که میتواند بیش از آنکه مفسر یا تاویلکننده خوبی از فیلمهای هانکه باشد، بلکه روایتی ایرانی از سنتی آلمانی به ما دهد تا بتوانیم کارگردانی را که در منظومه معرفتی و فلسفی آلمان رشد کرده، بهخوبی فهم و با جهانبینی او احساس قرابت کنیم.
«سینمای آزار» تالیف سعید عقیقی، از سوی نشر چشمه، در ۲۴۴ صفحه منتشر شده است.
منبع: ماهنامه هنروتجربه

لینک کوتاه
مطالب مرتبط
- کتابهای «حکم سلطنتی چاخانپاخان» و «جستوجوی جوجهتیغی جادویی» منتشر شدند
- گروتسک، مرزها، محدودهها و همپوشانیها/ معرفی کتاب گروتسک فیلیپ تامسن
- کتاب «آدمکها» منتشر شد
- برنامه «شطرنج باد؛ تولد دوباره» در لایو اینستاگرام خانه هنرمندان
- گفتوگو با حمیدرضا اردلان و سعید عقیقی درباره «شطرنج باد»/ نقطه عطف زیباییشناسی تصویری
- خشونت در سینمای میشائیل هانکه + ویدئو
- نظم را معنا کرده بود/ در یادبود مسعود مهرابی
- «من هم کورونا گرفتم» برنده جایزه سمپوزیوم شد
- معرفی کتاب «استخوان زیر آفتاب»/ در محاصره خاطرات قدیمی
- معرفی کتاب/ «هشتمین خواهر» منتشر شد/ جاسوسی که «به سردسیر میرود» و «از روسیه با عشق» بازمیگردد
- ترس از چیزی ناشناخته در شکل و شمایل چیزی شبیه فرشته مرگ/ به بهانه انتشار ملال جدول باز ایرج کریمی
- معرفی کتاب نمایشنامه پاریس: نمایش در هشت بازی/ یک درام خانوادگی با پسزمینه فلسفی
- فرهادی: از دیروز تا امروز/ معرفی کتاب «رودررو با اصغر فرهادی»
- خوانشی فلسفی از فیلم «کپی برابر اصل»/ معرفی کتاب
- تاریخچه یک ویرانی/ معرفی کتاب «سینماسوزی در ایران»
نظر شما
پربازدیدترین ها
آخرین ها
- پندارهای عدالت خواهانه یک دیوانه/ نگاهی به فیلم «جوکر»
- کتابهای «حکم سلطنتی چاخانپاخان» و «جستوجوی جوجهتیغی جادویی» منتشر شدند
- «آرت» پس از ۳ بار توقف، روی صحنه رفت
- لری کینگ، مجری سرشناس آمریکایی درگذست
- «شیشلیک» پس از اعمال اصلاحات بار دیگر به شورای پروانه نمایش رفت
- ادامه فیلمبرداری «شمش طلا»
- فیلمبرداری «ماه بیبی» آغاز شد + عکس
- خاطرات ابوالفضل پورعرب ثبت شد/ ضبط تاریخ شفاهی
- نمایش «ایوبخان»/ گزارش تصویری
- سیدجواد هاشمی از مردم عذرخواهی میکند
- جشنواره فیلم پالم اسپرینگ از گری اولدمن تجلیل میکند
- احتمال انتخاب کیلین مورفی برای ایفای نقش جیمز باند
- کارِ روشنفکریِ بهمن فرمانآرا
- مردی برای تمام فصول/ به بهانه تولد بهمن فرمانآرا
- پرونده «شهر و حاشیه» در شبکه مستند باز میشود
- انتشار نخستین تصویر از «ابلق»/ گریم بهرام رادان در فیلم جدید نرگس آبیار رونمایی شد + عکس
- ۲ فیلم جدید در سینماهای «هنروتجربه» روی پرده میروند
- ذهن زیبای فراموش شدگان/ نگاهی به فیلم کوتاه «ذن»
- کلاهم را به احترام شما بر میدارم/ به مناسبت تولد بهمن فرمانآرا
- ابهاماتِ حکم تخریب سینما ایران/ حقشناس: مدعیالعموم منافع ۱۰ میلیون شهروند را در نظر بگیرد
- محمدرضا حسنبیگی نویسنده و کارشناس برنامههای رادیو فرهنگ درگذشت
- در باب آدمهای مرده و روحهایی خونریز که کالبدی تازه برای حیات میجویند/ به بهانه تولد بهمن فرمانآرا
- بهمن فرمانآرا، فیلمسازی که خیال را هم واقعی میسازد/ به مناسبت تولد بهمن فرمانآرا
- ابراهیم اثباتی آهنگساز شناخته شده آثار نمایشی درگذشت
- ناتالی دلون درگذشت/ مرگ یکی از زیباترین زنان جهان
- روزی روزگاری جشنواره/ «لبخندهای جامانده فجر»/ گزارش تصویری
- گامی بلند به سوی انسانیت/ نگاهی به فیلم «داستان توکیو»
- جنجالی که دوبله «روح» به راه انداخت/ استفاده از سفیدپوستان حاشیه ساز شد
- خوشحالی چهرههای مطرح هالیوود از رفتن ترامپ و آمدن بایدن
- ۱۱ سلبریتی که پایشان به زندان باز شد