سینماسینما، فریبا اشوئی

نورالله عزیزمحمدی- مشهورترین قاضی جنایی ایران- در طول ۴۵ سال قضاوت خود قریب به ۴۵۰۰ پرونده قتل را بررسی کرده و حدود ۴۰۰۰ نفر را به اعدام یا قصاص محکوم کرده است. این پیرنگ اصلی مستند «قاضی و مرگ» به کارگردانی حسن خادمی است. ریچارد لیکاک (مستندساز مستقیم) معتقد است: «مستندسازی مکاشفه (کشف و شهود) و نگاه دقیق و موشکافانه به همراه دیدگاه شخصی مستندساز است.» نگاه از درون موضوع می‌آید. نگاه شیوه‌ مستندساز است برای تلاش و رسیدن. نگاه یعنی: «چه بگویم؟ چگونه روایت کنم؟ دنبال چه باشم؟ به چه چیز برسم؟» مستندساز بر اساس موضوع خود، دنبال یک ایده مرکزی است. ایده مرکزی مستند «قاضی و مرگ» زندگی خود قاضی است یا مرگ محکومین؟ ایده مستند شالوده چیزی است که مخاطب در فیلم دنبال می‌کند. ایده مستند می‌تواند طرح یک پرسش باشد تا مستندساز با آن، به سمت موضوع اصلی برود. پاسخ به این پرسش در طول فیلم (بدنه) کلیت موضوع را تعیین خواهد ساخت. مستند «قاضی و مرگ» زیاده و پراکنده می‌گوید (پرونده‌های قتل، علل و احکام صادره، زندگیِ خصوصی حال و گذشته قاضی، سایه مرگ از کودکی تا حال). در این مستند، پیش‌تر ایده فیلم ساخته شده و نتیجه‌اش معلوم شده است. این در حالی است که ایده باید شالوده همه آن چیزی باشد که مخاطب در موضوع آن را دنبال می‌کند. امروزه بیشتر آثار مستند، کتاب‌های خوانده‌شده‌اند. مستندساز پیشاپیش قضاوتش را کرده، نتیجه را گرفته و بعد آن را تصویری کرده است. نکته مهم به زعم نگارنده در یک اثر تصویری– نمایشی، مشخصا در مستند «قاضی و مرگ» این است که به مخاطب اجازه داده شود خودش در فیلم مشارکت کند، درباره موضوع قضاوت کند و نتیجه مطلوب را خودش به دست آورد. مخاطبِ تصمیم‌گیرنده، موضوع بیشتر برایش جذاب خواهد بود. کشف و شهود در شیوه مستند مشاهده‎گر، مهم‌ترین اصل است. حسن خادمی نورالله عزیزمحمدی (قاضی) را انتخاب و برای آن، هدف و ایده‌پردازی کرده است. پرسش: هدف کارگردان از ساخت فیلم چیست؟ پاسخ: توضیح یا توجیه شغل قضاوت که در نمایش گزیده‌ای از ۴۰ و اندی سال خدمت و رقم بالای احکام قصاص صادره، البته بالقوه‌های جذابی نیستند.

پرسش: پیرنگ اصلی مستند «قاضی و مرگ» چیست؟ اتفاقات محیط کار (دادگاه جنایی- شعبه ۷) یا زندگی سوژه (خانه و اعضای خانواده)؟ نگاه و موضع سازنده اثر چیست؟ چگونه عناصر و پیرنگ‌های فرعی (پرونده‌های مورد قضاوت، گذشته و حالِ امروز قاضی) قرار است ما را شگفت زده کنند؟ جمع‌بندی فیلم و نتیجه‌گیری آن چیست؟ پاسخ: این‌که قاضی خوب وکیل بهتری خواهد بود! زیرمتن مهم این داستان (مفاهیمی کدگذاری‌شده) چه بوده است؟ زیرمتن‌ها مخاطب را به معنایی بزرگ‌تر از آن‌چه می‌بیند، می‌رسانند. جادوی سینمای مستند، حرکت زیرپوستی به سمت معناست. جادویی که در «قاضی و مرگ» برخلاف عنوان وزینش، چندان کارساز نبوده است.

منبع: ماهنامه هنروتجربه