ورود کارگردانان اول به عرصه سینما همیشه با چالش هایی همراه است که هر چند سال یک بار فرم و شکل آن تغییر می کند و به تازگی نیز فیلمسازان اول با چالشی جدید روبه‌رو شده‌اند.
حضور فیلمسازان اول در سینمای ایران را بدون شک می توان اتفاقی مثبت ارزیابی کرد زیرا آنها با داشتن نگاه نو به موضوعات روز جامعه و موفقیت آثارشان در جشنواره های مختلف به ویژه جشنواره فیلم فجر خونی تازه در رگ های سینمای ایران جاری و نگاه ها را به سمت نیروی تازه نفس سینما جذب کرده اند ولی تصمیمات مدیریتی سینمای ایران گاه چندان با آنها مهربان نیست و گاه هم فضا را برای فعالیت آنها باز می کند.
پیش از این و در سال ۹۴ تصمیم گرفته شد تا برای هر فیلمسازی که می خواهد اولین اثر بلند سینمایی خود را جلوی دوربین ببرد، پروانه کارگردانی صادر شود که این پروانه از سوی سازمان سینمایی و با ارائه امتیاز به متقاضیان صادر می‌شد. آن بخشنامه که تا همین چند ماه پیش اجرایی می شد مخالفان و موافقانی در بین فیلمسازان داشت ولی هیچ گاه جلسات کارشناسی و آسیب شناسی درباره آن قانون و روند اجرای آن و تاثیرش بر سینمای ایران برگزار نشد.
و اما به یکباره در سال جاری با تصمیم وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی صدور مجوز ساخت برای فیلمسازان جوان به شورای عالی تهیه کنندگان سپرده شد و این شورا تصمیم گرفت تا اولویت هایی را برای صدور پروانه ساخت در نظر گیرد که یکی از مهمترین آن همکاری یک تهیه کننده حرفه ای که تجربه کارگردانی نیز داشته باشد با فیلمساز فیلم اولی است. شورای عالی تهیه کنندگان معتقد است که این امر سبب می شود ناخودآگاه کارگردانان جوان از یک مشاور کارگردان نیز بهره‌مند شوند، اما چالش اصلی که فیلمسازان اول در سال ۹۶ با آن روبرو می شوند این است که شورای عالی تهیه کنندگان تصمیم گرفته است تا تعداد پروانه های ساخت را محدود کند و دلیل اصلی این تصمیم گیری را ظرفیت پایین اکران اعلام کرده است.
در همین راستا با مهرداد فرید دبیر شورای عالی تهیه کنندگان، سید ضیاء هاشمی رییس هیات مدیره جامعه صنفی تهیه کنندگان، مسعود امینی تیرانی رییس انجمن فیلم کوتاه و پویان باقرزاده از جمله کارگردانان جوانی که به دنبال ساخت اولین اثر سینمایی خود است، به گفتگو نشستیم.
کاهش سهم صدور پروانه ساخت برای فیلمسازان اول
مهرداد فرید دبیر شورای عالی تهیه کنندگان در این باره به خبرنگار مهر گفت: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به این نتیجه رسید تا تایید صلاحیت کارگردان های فیلم اول را به تهیه کنندگانی بسپارد که خودشان مورد تایید صنف تهیه کنندگان هستند. این تصمیم گیری کار بسیار درستی است چرا که تهیه کننده کسی است که مناسبات سینمایی را می شناسد و از تخصص های سینمایی افراد شناخت دارد، وی فیلمنامه های خوب را تشخیص می دهد و به راحتی می تواند صلاحیت کارگردان فیلم اول را بررسی کند و در صورتی که صلاح دانست فیلم مزبور را تولید کند.
وی تاکید کرد: به هر حال این تهیه کننده است که برای ساخت یک فیلم سرمایه گذاری می کند و این سرمایه او است که ممکن است به خطر بیفتد.
فرید تاکید کرد: ما در شورای عالی تهیه کنندگان حتی درباره تعداد فیلم اولی ها در هر سال بارها بحث کرده ایم و به این نتیجه رسیده ایم که تعداد فیلم اولی ها می بایست در حدود ۱۰ درصد تعداد فیلم های به نمایش درآمده در سال قبلش باشد.
دبیر شورای عالی تهیه کنندگان در پایان صحبت هایش توضیح داد: معتقدیم سینمای ایران با توجه به محدودیت هایی که دارد نیازمند تمهیدات تنظیم بازار است.
بروکراسی صدور پروانه ساخت فیلم سینمایی را کاهش می دهیم
ضیا هاشمی رییس هیات مدیره جامعه صنفی تهیه کنندگان نیز درباره این موضوع به خبرنگار مهر گفت: ما باید ببینیم ظرفیت نمایش سینمای ایران در سال چند فیلم است و چند درصد از آن باید به کارگردانان اول اختصاص داده شود.
این تهیه کننده با تاکید بر اینکه موافق حضور جوانان در سینما است، بیان کرد: اما یکی از مشکلاتی که به بهانه جوان گرایی در سینمای ایران پیش آمده است حضور بیش از ظرفیت جوانان در حوزه کارگردانی است.
هاشمی با اعلام اینکه ظرفیت تولید سینمای ایران از اکران بیشتر شده است، توضیح داد: در سال ۱۳۹۵، سینما بیشترین ظرفیت نمایشی را پشت سر گذاشت و طبق آمار ۶۶ فیلم در سال گذشته روی پرده رفت و این بالاترین عدد در تاریخ سینمای ایران بود. حال مساله این است که از این تعداد فیلم چند درصد باید به فیلم های اول اختصاص داده شود؟ یادمان باشد در کنار فیلمسازان اول، ۸۰۰ کارگردان دیگر هم داریم که نمی توانیم به آنها بگوییم فیلم های خود را اکران نکنید چون نمایش فیلم های اول اولویت دارند.
وی با تاکید بر اینکه تصمیم گرفته شد تا در این زمینه چاره اندیشی شود، بیان کرد: در حال حاضر درصد و ظرفیت های اکران مورد بررسی قرار گرفته است تا براساس آن درصد صدور پروانه ساخت برای فیلم های اول مشخص شود. البته در حال حاضر ۱۲ پروانه ساخت برای فیلم های اول صادر شده است که می توان گفت نزدیک به ۱۵ درصد از ظرفیت اکران را شامل می شود و ما هنوز نمی دانیم که آیا این ۱۲ فیلم ساخته می شوند یا نه، که اگر ساخته نشدند بتوانیم پروانه های جدیدی را صادر کنیم.
به گفته وی، نگاه تهیه کنندگان این است که اولویت صدور پروانه ساخت برای کارگردان فیلم اول مربوط به تهیه‌کننده باشد یعنی این تهیه کننده فیلم است که مسئولیت کامل فیلم را برعهده می گیرد.
تهیه کننده فیلم «پرونده هاوانا» توضیح داد: یک تهیه کننده اگر قابلیت تایید یک فیلمنامه را داشته باشد و مسئولیت کامل یک فیلم را که شامل تولید و یا حتی توقیف فیلم است بپذیرد، می توان امیدوار بود که آثار مناسبی در حوزه فیلم های اول تولید می شود. در این شرایط مسئولیت پذیری یک تهیه کننده در تولید فیلم، مدل مدیر مسئول یک روزنامه است. در حال حاضر در مطبوعات اگر اتفاقی رخ دهد مدیر مسئول باید پاسخگو باشد، در سینما نیز باید چنین اتفاقی رخ دهد و این قدم را با فیلم های اول برداشته ایم.
وی افزود: تمام مواردی که گفته شد نیازمند قواعد و قوانینی است که در حال نگارش است و ما تمام تلاش خود را می کنیم که آنچه ارائه می شود دست و پا گیرتر از آنچه دولت اجرا می کرد نباشد و تلاش می کنیم بروکراسی صدور پروانه ساخت فیلم‌ها کاهش پیدا کند.
هاشمی در پاسخ به اینکه چطور می شود برای افراد تعیین تکلیف کرد که فیلم بسازند یا خیر؟ گفت: می توانیم به راحتی بگوییم که هرکسی که دلش می خواهد فیلم بسازد، اما این فیلم ها قرار است کجا نمایش داده شوند و یا پول برای تولید فیلم از کجا تامین می شود. یکی از مواردی که باعث شده تعدادی از کارگردانان فیلم اول دچار مشکل شوند، اکران نشدن فیلم و بازنگشتن سرمایه است. به عنوان مثال کارگردان فیلم اولی‌ای داشتیم که ملک شخصی خود را رهن بانک گذاشته و با پول آن فیلم ساخته؛ فیلمی که اصلا قابل اکران نیست و حالا فرد دچار مشکل مالی شده است.
وی ادامه داد: این تهیه کننده است که با خواندن فیلمنامه می داند فیلم می تواند قابلیت اکران داشته باشد یا خیر. در این شرایط تهیه کننده می تواند تمام مسئولیت تولید فیلم را برعهده گیرد تا اگر فیلم مورد نظر آنطور که باید نشد و یا قابلیت اکران نداشت پاسخگو باشد. این شرایط و موارد را دولت نمی تواند برعهده گیرد چرا که دولت پروانه ساخت را صادر می کند و بعد از آن کاری به تولید و چگونگی تامین بودجه ندارد. نمونه بارز این است که از سال گذشته هنوز ۵۵ فیلم به مرحله اکران نرسیده است و امسال هم تا امروز ۷۳ پروانه ساخت صادر شده که اکثر آن در مرحله تولید و یا مرحله فنی است و این تعداد از ظرفیت نمایشی ما در کشور بالاتر است.
رییس هیات مدیره جامعه صنفی تهیه کنندگان در پاسخ به این پرسش که سینمای ایران نیازمند فکر و ایده جدید و نیروهای جوان دارد و حال چرا این محدودیت را برای فیلمسازان دیگر اعمال نمی کنند و سراغ فیلم اولی ها آمده اند، توضیح داد: حرف شما کاملا درست است، اما همیشه حضور جوانان به این معنا نیست که فیلم های خوب تولید می شود. سال گذشته بیش از ۲۰۰ فیلم برای بخش «هنر و تجربه» جشنواره فیلم فجر دیده شد و تنها ۳ فیلم قابلیت حضور در جشنواره را داشت. از این تعداد فیلم هایی که ساخته می شود فقط یک نفر مانند سعید روستایی بیرون آمد و تعداد فیلم های کم کیفیت بسیار زیاد بود.
هاشمی با تاکید بر اینکه در این مورد باید عاقلانه تصمیم گرفته شود و تنظیم درست و مناسبی برای بازار اکران صورت گیرد، عنوان کرد: برخی از افراد از روی بیکاری فیلم می سازند تا خانواده خود را هم درگیر کار کنند. بی شک ما از ایده های نو استقبال می کنیم، بسیاری از جوانان جسارت ها و ایده های بسیار خوبی دارند اما در مرحله پروانه نمایش کنار گذاشته می شوند. سال گذشته در جشنواره فیلم فجر، فیلمسازان جوانی بودند که ایده های بسیار قابل توجه و بکری داشتند اما به هیچ وجه آثارشان قابل اکران و یا نمایش نبود.
این تهیه کننده پیشکسوت عنوان کرد: ما نباید تنها شرایط را برای تولید فیلم برای کارگردانان قدیمی تر فراهم کنیم و همچنین نباید تنها شغل برای جوانان خود درست کنیم بلکه باید سینمای خود را حفظ کنیم. سینما یک مجموعه است که هرکسی که کار خوب داشت باید وارد آن شود. تولید فیلم های رئال بدون تخیل که تنها زندگی عادی و روزمره را به تصویر می کشد خوب نیست و در حال حاضر خیلی از فیلم ها تخیل و ایده های نو ندارد.
وی افزود: متاسفانه بسیاری از کارگردانان عجله دارند و می خواهند هرچه سریعتر فیلم بسازند و بهانه آنها نیز این است که سرمایه گذار ممکن است پشیمان شود. البته یکی از دلایل ایجاد چنین شرایطی پول دولتی نیز است زیرا اگر بخش خصوصی کاملا به مرحله تولید ورود پیدا می کرد چنین شرایطی پیش نمی آمد.
هاشمی در پایان صحبت هایش تاکید کرد: حرف آخر اینکه جوان ها حق دارند وارد سینما شوند، اما این ورود باید ضابطه مند باشد. اگر نیروهای جوان کمی با تاخیر اما با ضابطه وارد سینما شوند موفقیت بیشتری بدست می آورند.
از یک چاله به چاله ای دیگر افتادیم
درباره صحبت های مطرح شده با مسعود امینی تیرانی رییس انجمن فیلم کوتاه نیز صحبت کردیم که وی به خبرنگار مهر گفت: خارج از اینکه این طرح به نفع و یا به ضرر فیلمساز اول باشد، به نظر یک ایراد اساسی در درون خود دارد. محدودیت ظرفیت اکران در کشور فقط شامل فیلم های اول نمی شود و کارگردانانی را که چندمین فیلم خود را می سازند نیز درگیر کرده است یعنی در سال فیلم های زیادی داریم که کارگردان های باسابقه می سازند ولی به مرحله اکران نمی رسند.
وی با اشاره به بند دیگری از قانون جدید مبنی بر سپردن امور به تهیه کنندگان بیان کرد: در فرض دوم که در مورد صلاحیت تهیه کنندگان آمده است باید گفت تهیه کننده می تواند فیلمنامه خوب، کارگردان خوب و تیم خوب و اینکه فیلم را در چه موقعیتی ساخته شود تشخیص دهد، اما مساله این است که در چنین شرایطی چرا تولید را محدود می کنید. اگر تهیه کننده واقعا این اشراف را دارد، اجازه دهیم از هرکسی که می تواند این استفاده را کند و چرا باید این محدودیت تنها برای فیلم اولی ها رخ دهد. بی شک می توانیم مثال های زیادی را بزنیم که فیلمسازهای باتجربه نیز فیلم هایی ساخته اند که فاقد کیفیت بوده و حتی شرایط اکران را نداشته و در اکران شکست خورده است پس چرا باید چنین محدودیتی برای فیلمسازان اول اعمال شود.
وی توضیح داد: به نظر می رسد اینکه مجوز فیلم اول از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی خارج و به شورای عالی تهیه کنندگان سپرده شده است و آنها تصمیم گیرنده این بخش شده اند، مانند آن است که از یک چاله ای درآمده ایم و به یک چاله دیگر افتاده ایم. اساسا چیزی تغییر نکرده و شرایط به نفع سینما نشده است. تهیه کننده باید شناخت اساسی از موقعیت فیلمنامه و شرایط تولید داشته باشد و این مساله باید هم برای فیلمساز اول و هم برای فیلمسازی که چندمین فیلم خود را می سازد باشد به همین دلیل فکر می کنم این محدودیت های ایجاد شده برای فیلمسازان اول یک محدودیت مغرضانه است و فکر می کنم این اتفاق نباید بیفتد. باید اجازه دهیم که فیلمسازان در پروسه جدی تولید قرار گیرند تا هرکسی که می تواند و شرایط لازم را دارد دست به تولید بزند که البته این امر با فرض پذیرش شناختی است که از تهیه کنندگان داریم.
رییس انجمن فیلم کوتاه تاکید کرد: فرض نهایی ما باید این باشد که چه فیلمی امکان اکران خوبی دارد. وقتی می گوییم یک تهیه کننده وجود دارد که چنین شناختی دارد، اینکه این شناخت را از کجا بدست می آورد و با چه مکانیزمی این کار را انجام می دهد، دیدگاه شخصی تهیه کننده است. همچنین چرا وقتی می توانیم در سال به عنوان مثال ۱۲ فیلم اول خوب داشته باشیم چرا باید این اجازه داده نشود و ساخت ۲ فیلم به سال بعد موکول شود.
این فیلمساز با اشاره به اینکه می توان به تهیه کننده این انتخاب را داد که بدون محدودیت فیلمنامه خوب را چه از یک فیلم اولی چه فیلمساز باتجربه تر انتخاب کند، توضیح داد: در چنین شرایطی ممکن است در یک سال هیچ فیلمساز اولی صلاحیت ساخت فیلم را پیدا نکند و در یک سال تعداد خیلی بیشتری فیلم اول ساخته شود. وقتی که به تهیه کننده درست و بجا اعتماد می کنیم، تهیه کننده نیز باید بدون محدودیت انتخاب های خود را داشته باشد.
وی بیان کرد: باز هم تکرار می کنم که آیا آن بحرانی که در اکران وجود دارد، تنها متعلق به فیلم اولی ها است؟ بسیاری از فیلمسازان چندم داریم که فیلم های آنها فاقد کیفیت است و آثار آنها پشت اکران می ماند و فرصت اکران برای آنها بوجود نمی آید، چرا این محدودیت برای همه فیلمسازان اعمال نمی شود؟ وقتی تهیه کننده را یک فرد آگاه نسبت به تولید و آینده اکران فیلم می دانیم، بهتر است خودش تصمیم بگیرد که می خواهد با فیلمساز اول یا فیلمسازی که فیلم های بسیاری ساخته است کار کند.
رییس انجمن فیلم کوتاه درباره اهمیت حضور صنوف در این نوع از تصمیم گیری ها، ادامه داد: صنوف مولدی که فیلمساز اول ازدل آنها می آید مانند دستیاران کارگردان، فیلم کوتاه و یا مستندسازان نیز باید به شورای عالی تهیه کنندگان مشورت دهند و استعدادها را به شورای عالی معرفی کنند. ما نمی گوییم دخالتی در نظر تهیه کننده داشته باشند، اما مشورت های درست را ارائه دهند. باید این مساله را مورد توجه قرار داد که کدام صنوف سینمایی قابلیت این را دارند که فیلمساز اول معرفی کنند. قطعا انجمن فیلم کوتاه، انجمن مستندسازان و کانون دستیاران کارگردان، صلاحیت لازم را در این زمینه دارند و این نکته هم در دوره قبل که صدور پروانه برای فیلمسازان اول در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بود و ما به آن معترض بودیم، نادیده گرفته شد و امروز نیز که به دست شورای عالی تهیه کنندگان رسیده نیز دوباره نادیده گرفته شده است. این شیوه ای که شاید با عناد نسبت به فیلمسازان اول برخورد می شود، آسیب بزرگی به سینما وارد می شود.
امینی تیرانی در پایان تاکید کرد: در نهایت تاکید می کنم که اگر این تصمیم ها به دلیل شرایط اکران است می توانیم به صراحت بگوییم سهم فیلمسازان قدیمی تر در این بحران بیشتر از کارگردان های فیلم اول است.
محدودیت در تولید فیلم ماندگار نیست
پویان باقرزاده از جمله فیلمسازان جوانی که به دنبال ساخت اولین اثر بلند سینمایی خود است نیز درباره این تصمیم های جدید و تاثیر آنها بر روند کارش به خبرنگار مهر گفت: معتقدم به نفع سینمای ایران است که نسل جدید وارد سینما شوند و آثاری با نگاه متفاوت در سینما ساخته شود مصداق آن هم مثلا در سی و چهارمین جشنواره فیلم فجر دیده شد که نسل جدید فیلمسازان حضور پیدا کردند و اتفاق خوبی را برای سینما رقم زدند.
این فیلمساز جوان تاکید کرد: اینکه با چه ساز و کاری می خواهند به این نتیجه برسند که ساخت کدام فیلم توسط کدام دسته از کارگردانان به نفع سینمای ایران است باید روشن و شفاف شود.
وی ادامه داد: من فکر می کردم که حالا که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سازمان سینمایی چنین قدم مثبتی را برداشته اند و صدور پروانه ساخت را به دست شورای عالی تهیه کنندگان سپرده اند، می توانیم این امر را به فال نیک بگیریم و دیگر شاهد محدودیت های جدیدی برای فیلمسازان اول نخواهیم بود ولی گویا مساله به شکل دیگری است.
کارگردان فیلم «برداشت دوم از قضیه اول» تاکید کرد: معتقدم همه باید بتوانند به راحتی فیلم بسازند، چه عده ای فیلم های آنها را دوست داشته باشند چه دوست نداشته باشند. صادقانه می گویم، تجربه نشان می دهد چنین محدودیت هایی ماندگار نیست. فیلم اول من در شرایطی ساخته شد که هیچ کسی را در سینما نمی شناختم و این اثر با کمترین هزینه و با سرمایه ۲۰ میلیون تومانی ساخته و در نهایت برخی از دوستان مجاب شدند تا این اثر در جشنواره فیلم فجر نمایش داده شود.
باقرزاده در پایان تاکید کرد: همیشه جایی وجود دارد که فیلم ها نمایش داده شود. مهم ترین نکته این است که مساله فیلمسازی برای یک کارگردان چیست؟ اینکه فرد می خواهد خود را مطرح کند و قدرت خود را در سینما زیاد کند و یا می خواهد یک اثر هنری و قابل بحث تولید کند. باید دید نتیجه این برنامه و طرح هایی که ارائه می دهند چه چیز خواهد بود.
منبع: خبرگزاری مهر