سینماسینما، مصطفی بیات
موضوع مشارکت زنان در عرصههای مختلف اجتماعی و پذیرفتن مسئولیتها از مباحث مهم در جوامع صنعتی تلقی میشود. چگونگی حضور زن در سینما نیز از این قبیل مباحث مهم است. آنچه که سینمای ایران از گذشته به همراه داشت، میراث عبرتانگیز از تأثیر وابستگی و اختناق در قلمرو فرهنگ و هنر بود؛ نطفههای یک تجربه آوانگارد حاشیهای در سینمای متفکر قبل از انقلاب بر بستر شرایط مساعد پس از انقلاب اسلامی و علل زمینهساز متعدد در سینمای ما، مبدل به گرایش سبکی نو و جمعی شد. سینمای ما سینمایی است که بیش از هر هنر دیگر در ایران و هر سینمایی در جهان، به هرمنوتیک نو رویکرد داشته و شدیداً متمایل به تأویل گرایی است. تأویل در این سینما، سیمایی برجسته و فرامدرن و کاملا اخلاقی دارد. آثار سینمایی ۴۰ ساله ایران به نحو پیچیدهای اخلاق گرا هستند و حتی گاهی در پشت عقلانیت مدرن با جلوههای اخلاقی عارفانه غنی میشوند. اولین فیلم ناطق ایرانی در سال ۱۲۱۲ هـ . ش در هند فیلمبرداری شد و با همین فیلم بود که تصویر اولین زن بازیگر روی پرده رفت. وی که «روحانگیز سامی نژاد» نام داشت در نقش گلنار در فیلم «دختر لر» بازی کرد که به گفته سامینژاد با تحمل سختیهای زیادی بکار بازیگریاش ادامه داد. حتی افراد خانواده و فامیل وی هم به خاطر مطرود بودن حرفه بازیگری مورد آزار و شماتت مردم قرار گرفتند. بالاخره پس از اوج و فرودهای بسیار، ساخت فیلم در ایران رواج پیدا کرد و با گذشت زمان، زنان بیشتری پا بهعرصه بازیگری گذاشتند.
زنان در بسیاری از فیلمها، غالبا در نقش زنهای فریب خورده، خواننده، رقاص، روسپی، معشوقه، دزد و … ظاهر میشدند. در واقع برخی از این فیلمها براساس «انحراف یک زن» پایه ریزی شده بود. با وقوع انقلاب اسلامی وضعیت زنان در فیلمها تغییر پیدا کرد، در ابتدا یک عقبنشینی کامل مشاهده شد، کمتر فیلمی یافت میشد که زنی در آن نقش داشته باشد. پس از به وجودآمدن قوانینی برای ساخت فیلم، بار دیگر «زنان» بر پردههای سینما ظاهر شدند. با رشد فرهنگ در میان مردم؛ زنان بیشتری روی کار آمدند و «زن» موضوع اصلی بسیاری از فیلمها شد. البته در بعضی از فیلمها نیز «زن» به عنوانشخصیتی حاشیهای نمود پیدا کرد. او حتی اگر نقش اول هم بود، کار اول را انجام نمیداد و این مردها بودند که «عقل کل» محسوب میشدند و همیشه از پس مشکلات برمیآمدند. در فیلمهایی که از عقاید اجتماعی مردم برگرفته شده زن باید یک سری از محدودیتها را داشته باشد که این محدودیتها بیشتر توسط خود زنان بوجود میآمد. در واقع یک سری پیشداوریها در مورد زنان وجود دارد که به عنوان کلیشهای منفی نام برده میشود، اینکه زنان نمیتوانند درست تصمیم بگیرند و مدام نظر خود را تغییر میدهند، ایرادگیر هستند و برای کار گروهی مناسب نیستند، یا زنها فقط باید غذا بپزند، لباس بشویند و یا اینکه در نقش دختری دم بخت و منتظر جهاز باشند و… از جمله باورهای غلط در مورد زنان است.
دوران مختلف حضور زن در سینمای ایران
میتوان حضور زنان در سینما را به چهار دوره مشخصتقسیمبندیکرد:
دوره اول در حکومت پهلوی دوم که بررسی فیلمهای سینمایی این دوران نشان میدهد حضور زنان سینماگر تنها در دو گروه از عوامل تولیدی مشاهده میشود. این حضور در قالب گروه بازیگری و موسیقی نمود دارد؛ به شکلی که میانگین تعداد بازیگران زن در فیلمهای سینمایی یک دهه پیش از انقلاب هر سال ۱۸/۲۲۴ نفر و میانگین زنان فعال در گروه موسیقی که عمدۀ آنها خواننده بودند ۹/۲۳ نفر بود. در گروه کارگردانی که کارگردان و مشاوران و دستیاران او حضور داشتند، طی این سالها ۳۲ نفر از سینماگران زن به مشارکت پرداختند که از این میان ۲۴ نفر منشی صحنه، ۵ نفر دستیارکارگردان، ۲ برنامهریز و ۱ مشاور بودند.
دوره دوم که سالهای اولیه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و هنگامی است که سینما توانست پس از مدتی توقف نسبی، فعالیت مجدد خود را آغاز کند. فیلمهای تولید شده در این دوره، حال و هوای دیگری پیدا کرد.
اکثر آثار ساخته شده در این سالها برگرفته از وقایع انقلاب اسلامی و یا جنگ تحمیلی بودند و این جریان دستمایه تولید فیلمهای سینمایی شد، ولی از حضور زنان در این فیلمها خبری نبود و یا اگر بود این حضور بسیار کمرنگ و بیجلوه بنظر میآمد. به معنای دیگر فیلمها در طی این دوران بسیار مردانه ساخته میشد. با ساخت فیلمهای ملودرام مانند فیلم «گلهای داودی» (رسول صدر عاملی)، کم کمشاهد حضور زن در آثار سینمایی هستیم، از این به بعد را میتوان دوره سوم نام گذاشت، چرا که در واقع فیلم ملودرام بدون نقش زن معنایی پیدا نمیکند. هر چند که این حضور بسیار کمرنگ بود و زنان اغلب به ایفای نقشهای حاشیهای میپرداختند. دوره چهارم و زمانی که ما در آن قرار داریم طبیعتاً خواستار نمایش زنی است که دارای فرهنگ و تفکر امروز باشد. از دیگر سو مقاومت خاصی را که زن در طول تاریخ ایران از خود به نمایش گذاشته، باید عرضه شود. زن امروز باید قدرت این را داشته باشد که به قدرت خود تکیه کند. البته هر فیلمی که راجع به زن ساخته میشود، زنانه نیست؛ در برخی مواقع ضد زن کامل است. در برخی فیلمهایی که بعد از انقلاب ساخته شده، زن در یک محیط (محیط خانه) قرار داشته که به کارهای رفت و روب، نگهداری بچه و … میپردازد و این زن، خوب گریه میکند. در حالی که سینما و تلویزیون باید آیینه جامعه باشد و تمام مسائل زنان جامعه را حل نماید. سینما و تلویزیون باید زنان را با حق و حقوقی که دارند، آشنا سازند.

لینک کوتاه
مطالب مرتبط
پربازدیدترین ها
آخرین ها
- حضور همراه اول در نمایشگاه کار ایران، فرصتی برای جذب استعدادهای جوان
- پیام حسن پورشیرازی به مصطفی زمانی؛ از تو آیین و رسم جوانمردی آموختم
- جمال و رومئو، ژولیت و شاه
- فیلمهایی در بستر نگاه گیشهای و ملودرامی غافلگیرکننده در سینمای ایران
- «آغوش باز» آنلاین اکران میشود
- جشنواره مجارستانی به «مرثیهای برای ایل» جایزه داد
- بستههای ویژه و عیدی همراه اول بهمناسبت نیمه شعبان
- با انتشار نامهای سرگشاده؛ نرگس آبیار از شورای پروانه نمایش استعفا داد
- واکنش شهاب حسینی به جوایز جشنواره فجر؛ میلی بودن جشنواره به یقین همگان رسیده است
- آیین پایانی جشنواره فیلم فجر / گزارش تصویری
- «خدای جنگ» سیمرغ ویژه جشنواره فجر را نپذیرفت
- برگزیدگان جشنواره فیلم فجر معرفی شدند؛ سعید خانی: «قاتل و وحشی» را اکران کنید/ مصطفی زمانی سیمرغش را با حسن پورشیرازی تقسیم کرد
- حاشیههای جشنواره فیلم فجر/ ادامه حسرت تماشای یک فیلم پس از ۵ سال و نامزدهای پرسش برانگیز
- به بهانه اعلام اسامی نامزدهای جشنواره فیلم فجر
- ایستگاه پایانی؛ ایدههایی که هدر رفت و سرمایههایی که بر باد شد
- آقای نعمتالله، فیلمتان را به خانهها ببرید!
- از فیلمهای نصحیتگونه و سفارشی تا بازی میخکوبکننده یک بازیگر
- تنوع ژانر؛ به چه قیمتی؟!
- پول می دهید که فحش بخورید ؟
- یادداشتی بر فیلم سینمایی «رها»/ رهایی
- آخرین روز جشنواره فیلم فجر / گزارش تصویری
- چهل و سومین جشنواره فیلم فجر؛ معرفی نامزدهای بخش مسابقه سینمای ایران
- جوایز گویا اهدا شد؛ اسکار سینمای اسپانیا به ۲ فیلم رسید
- واکنش ستاره اسکندری به توقیف «قاتل و وحشی»/ سالهاست که اندیشه را پشت قرهای کمر پنهان کردهاید
- یک اثر قابل اعتنا، رژه یک فیلم روی اعصاب و کارگردانی که دیر رسید
- یادداشتی برای «ژولیت و شاه»؛ قصهای آمیخته از تخیل و واقعیت
- «خاتی»؛ در حلقه داستان تکراری و نخنما
- از انیمیشنی ناتوان در جذب مخاطب تا ایدههایی هدر رفته و با ساختار تکراری
- معرفی برگزیدگان جشنواره رتردام
- وقت اعتراض به توقیف و ممیزی نرسیده است؟!