فرانک آرتا: امیر نادری پایان دهه ۶۰ هجری‌شمسی از ایران رفت. مهاجرت او برای سینمادوستان و حرفه‌ای‌های این هنر ناخوشایند بود؛ چون آنها نیک می‌دانستند که یکی از گنجینه‌های خود را از دست داده‌اند.
بعد از گذشت دودهه‌واندی فیلم‌ساز جوان خوش‌فکری همچون شهرام مکری نیز بر این باور است که امیر نادری، همچنان یکی از بهترین‌های سینمای ایران است. حالا این فیلم‌ساز مهاجر قرار است در هفتادوسومین جشنواره فیلم ونیز مورد تجلیل قرار بگیرد. «ونیز» از قدیمی‌ترین جشنواره‌های سینمایی دنیاست که در شهر قدیمی ونیز و کشور هنرپرور ایتالیا نضج گرفته است. ونیز قرار است جایزه معتبر جیگر- لکولتر گلوری Jaeger-LeCoultre Glory را به امیر نادری برای مشارکت اصیل او در سینمای نوآورانه معاصر اهدا کند. نادری در دهه ۵۰ فیلم‌سازی حرفه‌ای را آغاز کرد. گفته می‌شود آن‌قدر عاشق سینما بود که کارهایی مثل تخمه‌فروشی مقابل در سینما، کنترلچی و آپاراتچی سینما را در زادگاهش، شهر آبادان، تجربه کرد. خود شهر آبادان هم به دلیل موقعیت استراتژیکش برای ایران، کلی سالن و فضا برای نمایش فیلم‌های خوب داشت. البته ظاهرا علیرضا زرین‌دست برای نخستین‌بار او را وارد سینما کرد. نادری پیش از فیلم‌سازی، عکاسی می‌کرد و بنا بر گفته دوستانش، عکاس درجه‌یکی بود. عکس‌های فیلم «رضاموتوری»، «حسن‌کچل»، «بیگانه بیا» و «قیصر» هم حاصل نگاه اوست. امیر نادری، متولد هفتم خرداد ۱۳۲۴ در شهر آبادان، از کارگردانان تأثیرگذار و مهم سینمای موج نو است. در سال ۱۳۵۰ اولین فیلمش «خداحافظ رفیق» را کارگردانی کرد. دو فیلم «دونده» و «آب، باد، خاک» او هم توجه‌ها را به‌سوی خود جلب کرد. آثاری چون «تنگسیر»، «تنگنا»، «مرثیه» و «سازدهنی» هم از فیلم‌های درخور ایرانی و از ساخته‌های اوست. البته او با کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان هم همکاری داشت. «انتظار» و «دونده» هم محصولات این همکاری‌اند. همچنین دو فیلم مستند «جست‌وجو ۱» و «جست‌وجو۲» او از وقایع روزهای اول انقلاب از اهمیت زیادی برخوردارند.
ازجمله دیگر فیلم‌های امیر نادری «ماه» نام دارد که خودش گفته بود، ۲۰سال درباره موضوع این فیلم کار کرده و یک دلیل مهاجرت او از ایران به آمریکا، ساختن فیلم «ماه» بوده است. نادری برای فیلم «وگاس: براساس یک داستان واقعی» نامزد جایزه شیر طلایی از شصت‌وپنجمین جشنواره فیلم ونیز در سال ۲۰۰۸ شد. فیلم «کات» در بخش «افق‌ها»ی ونیز در سال ۲۰۱۱ به نمایش درآمد.
امیر نادری که تنها کارگردانی است که تاکنون چهار فیلم به چهار زبان گوناگون ساخته است، جدیدترین ساخته سینمایی خود را تحت عنوان «کوه» به زبان ایتالیایی در بخش غیررقابتی جشنواره فیلم ونیز رونمایی می‌کند.
این فیلم با حضور بازیگران ایتالیایی، «آندرا سارتورتی» و «کلودیا پوتنزا» در حال‌وهوای دهه ۵۰ میلادی، روایتگر داستان مردی است که تمام تلاش خود را برای آوردن نور خورشید به روستایش می‌کند؛ جایی که خانواده‌اش به سبب تاریکی موجود در شرایط بسیار سختی زندگی می‌کنند. این فیلم در بخش حمایت از فیلم‌های دردست‌ساخت ونیز ۲۰۱۴ انتخاب شد. آلبرتو باربرا، مدیر جشنواره فیلم ونیز، در گفت‌وگو با هالیوودریپورتر گفته بود: «امیر نادری از چهره‌های اساسی تولد سینمای جدید ایران در دهه ۷۰ و ۸۰ است و شماری از شاهکارهای تاریخ سینما را خلق کرده، اما او حتی پس از مهاجرت به نیویورک در سال ۱۹۸۸، سرسختانه به مسیر خود ادامه داد تا نوع خاصی از سینما را که بر جست‌وجو و تحقیق و تجربه تمرکز دارد ادامه دهد. نیم‌ساعت آخر فیلم «کوه» نوعی سنتز از کل اثر اوست که خیلی بزرگ‌تر از استعاره زندگی و به‌عنوان تلاشی برای بقا با وجود تقسیم خطوط، ارعاب و توهینی که گاهی می‌تواند زندگی انسان را بسیار سخت و دردناک کند، دیده می‌شود». هفتادوسومین جشنواره فیلم ونیز از ۳۱ آگوست تا ۱۰ سپتامبر (۱۰ تا ۲۰ شهریور) برگزار می‌شود. به‌همین‌دلیل با شهرام مکری که غیر از فیلم‌سازی، سینما هم تدریس می‌کند، درباره امیر نادری گفت‌وگو کردیم.
تحلیلتان از اینکه امسال امیر نادری، جایزه معتبر جیگر- لکولتر گلوری را در جشنواره فیلم ونیز می‌گیرد، چیست؟
آقای امیر نادری یکی از فیلم‌سازانی است که همواره موردعلاقه جشنواره فیلم ونیز بوده. البته جشنواره‌های بزرگ دنیا همیشه سعی می‌کنند کار کارگردانانی که کشف یا معرفی کرده‌اند را رصد و دنبال کنند و ببینند آیا روند روبه‌رشدی داشته است یا خیر. به نظرم چنین نگاهی از سوی جشنواره ونیز نسبت به آقای نادری صدق می‌کند و میان جشنواره و امیر نادری چنین نسبتی وجود دارد. اصلا جشنواره ونیز به شکل‌های مختلف، علاقه‌مندی خود را به آثار نادری نشان داده و آنها را در بخش‌های مختلف رقابتی و … به نمایش گذاشته است.
اما در همین دوره جشنواره جدیدترین فیلم نادری، «کوه»، در بخش غیررقابتی جشنواره به نمایش درمی‌آید؟
به دلیل اینکه این دوره جشنواره قصد دارد از او تجلیل و جایزه معتبر خود را برای مشارکت اصیل او در سینمای نوآورانه معاصر به ایشان اهدا کند.
به نظر شما جایگاه امیر نادری در سینمای ایران و جهان چیست؟
به نظرم امیر نادری یکی از منحصربه‌فردترین فیلم‌سازان ماست که شاید بعد از سهراب شهیدثالث از ایران مهاجرت کرد و در خارج از کشور به تولید و کار فیلم‌سازی دست زد.
اما حتما خودتان بهتر از من می‌دانید برخی‌ها در داخل کشور معتقدند فیلم‌سازان و به طور کلی هنرمندانی که از ایران مهاجرت می‌کنند، دیگر آثارشان کیفیت مانند کارهای داخل کشورشان نیست. دراین‌باره فیلم‌های خارج از کشور نادری را چگونه تحلیل می‌کنید؟
به نکته مهمی اشاره کردید. اغلب این سؤال مطرح می‌شود که آیا مهاجرت روی کیفیت آثار هنرمندان تأثیر می‌گذارد یا نه. اما برخلاف تصور، امیر نادری با ادامه فیلم‌سازی در خارج از کشور نشان داد حتی در ورای مرزهای کشورش آثار درخوری ارائه کرده است. او فیلم‌سازی سخت‌کوش و صاحب اندیشه است که توانسته به همه دنیا ثابت کند فیلم‌سازی ربطی به مرزها ندارد.
اما به‌هرحال با تجلیل از نادری، پرچم ایران بالا نمی‌رود. دراین‌باره چه نظری دارید؟
خب، فیلم اخیر ایشان محصول ایران نیست و اصلا به این دلیل به آمریکا رفتند که این فیلم را بسازند. اما وقتی مخاطب ایرانی، به فیلم امیر نادری نگاه می‌کند، دنبال این نیست که فیلمش محصول کجاست، بلکه به او و فیلمش به‌عنوان فیلم‌ساز ایرانی نگاه می‌کند.
درباره سهراب شهیدثالث هم معتقدند با اینکه آلمانی نبود ولی در آلمان جامعه آنجا را بهتر از یک فیلم‌ساز آلمانی به نقد کشید. درست است ما مخاطبان آثار او، همیشه سهراب شهیدثالث را ایرانی می‌شناسیم، اما در هریک از موفقیت‌ها پرچم کشور ایران بالا نرفت. آیا این نکته حائز اهمیت نیست؟
قطعا هست. من کاملا متوجه صحبت‌های شما هستم و هردو این نکته توأمان مطرح است. متأسفانه نتوانستیم در ایران شرایطی فراهم کنیم که فیلم‌سازانی مثل امیر نادری مهاجرت نکنند. اما از سویی امیر نادری، عضو فیلم‌سازان ایرانی خواهد بود. چون به نظرم، خانواده سینما ورای مرزها و ملیت‌ها هستند. برای خودم سینمای امیر نادری واجد ارزش‌های زیاد و پراهمیت است.
بااین‌حال، به نظر می‌رسد بیشتر آثار داخلی او روی فیلم‌سازان و سینمای ایران تأثیر گذاشته تا فیلم‌های خارجی‌اش. به عبارت دقیق‌تر، این‌طور به نظر می‌رسد از مقطعی به بعد آثار نادری دیگر روی سینمای ایران تأثیر نداشته است. نظرتان چیست؟
نکته مهمی وجود دارد. ما که در داخل ایران زندگی می‌کنیم، به بازار داخلی می‌اندیشیم و قطعا تأثیر فیلم‌های داخلی پررنگ‌تر می‌شود. اما وقتی کمی دورتر بایستیم و به ماجرا نگاه کنیم، آن وقت به‌راحتی می‌بینیم فیلم‌هایی که امیر نادری در خارج از ایران ساخته، روی سینمای جهان تأثیر گذاشته است. ممکن است این نکته چندان در داخل ملموس نباشد، ولی همان‌طور که گفتم، اگر سینمای جهان را دنبال کنیم، به این نکته مهم پی خواهیم برد.
منبع: شرق