سینماسینما، فریبا اشوئی

مستند «روزگار یک چهل ساله» ساختاری مرکب (مشاهده‌ای، مشارکتی، انعکاسی و اجرایی) دارد، اما مستندساز پیرنگ اصلی فیلم را بر شیوه و ساختار مشارکتی بنا نهاده است. تعامل طرفین دوربین (همکاری مستندساز و مصاحبه‌شوندگان) درباره سوژه، هویت (Identity) آن را معلوم و چهارچوب کار را مشخص کرده است. در شکل ساختاری مستند مشارکتی، حاشیه‌ها، اخبار و مطلعین (احمد توکلی، علی پروین، مهدی ‌هاشمی‌نسب، مهدی رحمانیان، مدیر مسئول روزنامه شرق و…) برخلاف مستندهای مشاهده‌ای (مشاهده مستقیم پدیده)، عناصر خودآگاه و کلیدی در تبیین موضوع هستند. در فرم ساختاری مستند مشارکتی، مستندساز برای انتقال موضوع به مخاطب، از مصاحبه‌های متعدد و متنوع استفاده می‌کند، با این هدف که تنوع و تعدد نظر کارشناسان بتواند عیارِ صداقت و راستی‌آزمایی اثر را برای مخاطبانش بهبود بخشد. تحلیل افراد درباره یک چالش (فساد اقتصادی) در کنار ارائه راه‌کار برای پیش‌گیری و جلوگیری از شکل‌گیری آن (مفاسد) برای بهبود وضعیت نامناسب اقتصادی کشور (مطابق روند بررسی تخلفات پرونده یادشده در موسسه دیده‌بان شفافیت و عدالت)، شیوه‌نامه ساختاری «روزگار یک چهل ساله» بوده است که از طریق مشارکت مستندساز (امین قدمی و گروه همراهش) با افراد مطلع و مرتبط با سوژه (مصاحبه‌شوندگان) بیان و به تصویر درآمده است. در این مستند، مواجهه قدمی (مستندساز) با اثرات حقیقت (فساد اقتصادی) نیز عینی و بدون واسطه بوده است. آغاز فیلم، دوربین با حضور در تجمعات اعتراضی، حقایق را با نمونه‌های متنوع، همراه با صدای زنده (صدای سرصحنه) شاهد می‌آورد. پس از آن سخنان اندیشمندانه مُصلحان اجتماعی (بدون سانسور)، در ارتباط با فروپاشی نظام اقتصادی، اجتماعی و سیاسی به عنوان روتیتر مطلب (مستند) و در قالب نریشن، به آن اضافه می‌شود.

گام بعدی مستندساز با عبور از این مقدمه و فاصله‌گذاری، بازخوانی نمونه‌های دخیل در فروپاشی است. مخاطب با شنودِ متنِ راوی و دیدن تصاویر (مستند مشاهده‌ای) آرام آرام به مدد شواهد و مستندات ارائه‌شده با شاهدان ماجرا آشنا می‌شود. اما غیر از فرم مشارکتی مستند «روزگار یک چهل ساله» که فرم اصلی و قالب آن است، وجوه دیگری نیز در ساختار مستند قابل بحث‌اند، از جمله فرم مشاهده‌ای این مستند، که دوربین مداخله‌گر است؛ دوربینی که به عنوان ناظر، بحث‌های جدی دیده‌بان شفافیت و عدالت را درباره اقدامات صلبی و ایجابی مرتبط با پرونده انحصار امتیاز و فساد مالی در سازمان غذا دارو، به شکل مستقیم و بی‌واسطه تعقیب می‌کند. امتیاز این فرم، شهود واقعیت بر اساس حقیقت است و این برای مستند «روزگار یک چهل ساله» که هدفش انتقال واقعیت (فساد اقتصادی در کشور ) بوده، بسیار مفید و موثر واقع شده است.

منبع: ماهنامه هنروتجربه