سینماسینما: به کارگیری تکنیک واقعیت مجازی در تئاتر، دستمایه یک گزارش شده است که از منابع خارجی گردآوری و توسط یاسمین مشرف ترجمه شده است. این گزارش که در روزنامه اعتماد منتشر شده است را می‌خوانید:

در سال ۱۹۹۴، جولی مارتین، کارگردان تئاتر از استرالیا، در یک اجرای صحنه‌ای با عنوان «رقص در فضای مجازی»، از عروسک‌های دیجیتالی که از قابلیت تقلید حرکات انسان برخوردار بودند و می‌توانستند با افراد در فضای مجازی تعامل برقرار کنند، استفاده کرد. شورای هنر استرالیا از این ایده و اجرای آن حمایت کرد و این اولین نمایش تئاتر با استفاده از فناوری واقعیت افزوده بود. هرچند صدها سال است که هنر نمایش و تئاتر از انواع جلوه‌های صوتی و بصری برای جذاب‌تر کردن تجربه نمایش برای مخاطبان استفاده می‌کند، اما در سال‌های اخیر فناوری‌های جدید پیشگام، راه‌های منحصر به فردی را برای افزودن ابعاد اضافی به نمایش‌ها در‌اختیار دست‌اندرکاران هنر تئاتر قرار داده‌اند. هم‌اکنون صنعت تئاتر با کمک فناوری‌های غوطه‌وری (immersive theater)، از‌جمله واقعیت مجازی (VR)، واقعیت افزوده (AR) و واقعیت ترکیبی (MR) درحال جهت‌دهی تازه‌ای به هنر نمایش است. سالن‌های تئاتر نیز از ماجرا عقب نمانده‌اند و توسعه‌دهندگان این برنامه‌های کاربردی با روش‌های غیرمنتظره‌ای به این سالن‌ها کمک می‌کنند تجربه‌های متنوع و چشمگیری را برای مخاطبان خود ایجاد کنند. AR و VR الگوی سنتی بازیگر-فضا-مخاطب را تغییر داده و آن را بیشتر به رابطه بین مخاطب و فضا تبدیل کرده‌اند. درواقع پیوند فناوری و هنر به تماشاگران این امکان را می‌دهد که به بخشی از طرح داستان تبدیل شوند. در میانه شیوع یک بیماری همه‌گیر که اجرای تئاتر را در بیشتر اشکال آن تقریبا غیرممکن ساخته است چند پروژه انگشت‌شمار، اجرای زنده نمایش را به شکل دیگری تجربه کردند؛ بازیگران و تماشاگرانی که به شکل زنده و در یک فضای مشترک، در زمان و مکان مشخصی با یکدیگر دیدار کرده و هم بازیگر و هم مخاطب، احساسی شبیه به حضور در فضای نمایش را تجربه می‌کند.

ورود صنعت تئاتر به یک دنیای جدید
هِدست‌های واقعیت مجازی در دهه ۱۹۹۰ جایگاه خود را در میان مخاطبان باز نکردند؛ هرچند تا اواسط دهه ۲۰۱۰ تعداد زیادی از این هدست‌ها در دسترس قرار گرفت، اما بازهم به دلیل قیمت بالای این دستگاه‌ها و برخی اشکالات فیزیکی آنها، بیماری حرکت که برخی کاربران هنگام استفاده از هدست‌های واقعیت مجازی آن را تجربه می‌کردند و کمبود مشهود نرم‌افزارهای جذاب، استقبال کاربران از آنها همچنان به کندی صورت می‌گرفت. در اوایل سال جاری میلادی نیز به عنوان یکی دیگر از پیامدهای شیوع بیماری کووید‌۱۹ ارقام فروش این دستگاه‌ها روند نزولی را تجربه کرد. با این حال، برگزاری جشنواره‌های آنلاین در جشنواره فیلم «ترایبکا»، به‌کارگیری پلتفرم مجازی و آنلاین در جشنواره فیلم «ساندنس» و تجربه میزبانی مجازی در جشنواره بین‌المللی «قصه‌گویی»، تجربه‌های روایی‌ای بودند که به کمک فناوری واقعیت مجازی امکان‌پذیر شدند. بسیاری از این تجارب را می‌توان مدیون تئاتر به عنوان آغازگر اصلی استفاده از واقعیت مجازی دانست. یک هدست واقعیت مجازی که به کاربر امکان تمرکز در یک محدوده دید ۳۶۰ درجه‌ای را می‌دهد، شاید اشتراکات بیشتری با تئاتر داشته باشد، زیرا در تئاتر است که تماشاگر یک نقطه کانونی یا جایی را که انتخاب کارگردان است، برای تماشا انتخاب می‌کند. یلنا راچیتسکی، مدیر اجرایی شرکت اکیولس، یک شرکت واقعیت مجازی متعلق به فیس‌بوک، می‌گوید: «در واقعیت مجازی شما نمی‌توانید در فیلم برش ایجاد کنید بلکه برای جلب‌توجه تماشاگر باید تکنیک‌های تئاتر را به کار بگیرید.»

موفقیت پروژه‌هایی که عملی شدند
هرچند تئاتر در پذیرفتن فناوری‌های جدید کند عمل می‌کند اما برخی شرکت‌ها مانند شرکت تئاتر ملی انگلیس و شرکت رویال شکسپیر این کشور استفاده از فناوری‌های واقعیت افزوده را در تئاتر به کار گرفته و آن را آزمایش کردند. تابی کوفی، رییس توسعه دیجیتال تئاتر ملی انگلیس در این باره می‌گوید: «تئاتر همواره با فناوری همگام بوده است
– این موضوع جدیدی نیست- اما چیزی که در حال حاضر شاهد آن هستیم موج کاملا جدیدی از فناوری است که پتانسیل‌هایی را برای ژانرهای جدید تئاتر و داستان‌سرایی با خود به همراه آورده است. یکی از جالب‌ترین چیزها برای من این است که می‌بینم نویسندگان، کارگردانان و طراحان با فناوری‌های جدید کار می‌کنند و شاهد هیجان آنها هنگام کشف راه‌های جدید برای انتقال مهارت‌های قصه‌گویی به مخاطبان هستم. این کاری است که ما در تئاتر ملی انجام می‌دهیم.» کوفی می‌افزاید: «ما می‌دانیم که این فرصت چقدر قابل توجه است و از آن برای ایجاد فرم‌های جدید اجرا، اشکال جدید تجربه مخاطب و نیز فرم‌های جدید قصه‌گویی استفاده می‌کنیم. اما، باید توجه داشته باشیم که این کار باید به شکل درست و در همان سطوح بالایی که روی صحنه اجرا می‌شود صورت بگیرد. داستان‌سرایان باید در استفاده از فناوری پیشرو باشند نه اینکه از دیگران عقب بمانند. در تمام کارهایی که از استودیوی قصه گویی غوطه‌وری انجام شد، استقبال مخاطبان فوق‌العاده مطلوب بود. از جذب بیش از ۹۰ هزار مخاطب در طول ۵ ماه پس از دیدن اولین اجرای واقعیت مجازی در سال ۲۰۱۵ گرفته تا افزایش ۹۴درصدی انتظارات مخاطبان از آنچه تئاتر می‌تواند انجام دهد، همگی به وضوح نشان می‌دهد که مخاطبان به این نوع جدید از کار، رغبت نشان می‌دهند.» سارا الیس، مدیر توسعه دیجیتال شرکت رویال شکسپیر نیز در این باره می‌گوید: «درحال حاضر چالش بزرگ در این زمینه، فناوری نیست بلکه مردم و اعتماد آنها به استفاده از این مهارت است. در واقع مخاطبان کلید موفقیت هستند. من فکر می‌کنم یک ظرفیت بالقوه بسیار عالی که بسیار هیجان‌انگیز است و قبلا هرگز دیده نشده است برای ارایه کار به مخاطب وجود دارد.»

تجربیات جدید برای مخاطبان 
«تئاتر ذهنی» بازیگران واقعی را با واقعیت مجازی ادغام می‌کند، کاری که تا به حال چندین پروژه آن را انجام داده‌اند. با این حال، تا همین اواخر نیز، به دلیل نیاز به فناوری‌های تخصصی، مخاطبان برای لذت بردن از چنین فضاهایی مجبور به حضور در یک جشنواره یا گالری خاص یا فضاهایی که برای این کار آماده می‌شدند بودند. اما این شرایط درحال تغییر است. درحال حاضر برای دیدن بسیاری از نمایش‌ها کافی است مخاطب پشت میز خود بنشیند و هدستش را روشن کند. با ترکیب واقعیت مجازی و اجراهای غوطه‌وری، مخاطبان از هرجایی که به وای فای دسترسی داشته باشند می‌توانند تئاتر ذهنی را تجربه کنند. می‌توان گفت در یک تئاتر غوطه‌وری، هیچ سالنی به معنای سنتی کلمه وجود ندارد و دیواری نیست که بازیگران را از تماشاگران جدا کند. در یک اجرای غوطه‌وری، حالت غوطه‌وری کاملی برای بیننده ایجاد می‌شود به‌طوری‌که تماشاگر احساس می‌کند در آنچه اتفاق می‌افتد شرکت دارد. بازیگران نیز می‌توانند هر زمان که بخواهند با بیننده تعامل مستقیم داشته باشند؛ به عنوان مثال دست او را گرفته و او را به اتاق دیگری ببرند. یکی از مشهورترین اجراهای ژانر تئاترغوطه‌وری، نمایش معروف دیگر نخواب، (Sleep No More) است که توانسته توجه مخاطبان را به خود جلب کند. این نمایش که براساس نمایشنامه «مکبث» ویلیام شکسپیر ساخته شده در یک هتل ۵ طبقه متروک اتفاق می‌افتد. هنگام ورود، از همه تماشاگران خواسته می‌شود از ماسک سفید ونیزی روی صورت خود استفاده کنند و متعهد شوند که در تمام مدت اجرا آن را از صورت خود کنار نزنند. در طول نمایش، تماشاگران خود را در محوطه یک بخش روانپزشکی، یک گورستان و یک هتل دهه ۱۹۳۰ می‌بینند و می‌توانند شاهد باشند که چگونه قهرمانانی شبیه شبح یکدیگر را می‌کشند. در چنین فضایی مخاطبان می‌توانند کارهایی مانند لمس مناظر و تماس با وسایل را که انجام آنها در تئاتر سنتی امکان‌پذیر نیست، انجام دهند. اندرو اسکوویل، کارگردان مستقر در نیویورک درباره فضایی که تئاتر زنده و واقعیت مجازی برای مخاطب ایجاد می‌کند، می‌گوید: انتقال مخاطب به یک احساس وجودی کاملا متفاوت درعین ارزش نهادن به قدرت تجربه‌ای مشترک از زندگی واقعی، کاری است که هم تئاتر زنده و هم تئاتر واقعیت مجازی به خوبی از عهده انجام آن برمی‌آیند. راچیتسکی معتقد است در تئاتر واقعیت مجازی، مخاطب دیگر محدود به واقعیت نیست بلکه فقط محدود به تخیل خود است. او می‌گوید: «هیجان‌انگیزترین اتفاقات هنور در راهند.»
منابع: nytimes.com، forbes.com، departures.com