سینماسینما، امیر پوریا
مستندهای متمرکز بر یک محل یا یک موقعیت مکانی، به طور معمول به توصیف و بازنمایی شرایط جغرافیایی آن محل میپردازند. نوعی از زندگی که در آن اقلیم و جا جریان دارد، محور اغلب این فیلمها میشود و حتی وقتی با محیطی در دل حیاتوحش یا فضای بدوی سروکار نداریم، فیلمها در رویارویی با محلی در زندگی شهری نیز به آدمهای آن محل کار دارند. اولین ویژگی مستند «قصه بولوار» این است که از این نوع نگاه، فاصله میگیرد. خود بولوار کشاورز محور موضوعی است. برخلاف تصور عام درباره قالب مستند و واقعنمایی این قالب، آن هم وقتی دارد از مکانی بسیار آشنا برای ایرانیان و بهویژه تمام تهراننشینها میگوید، حتی میتوان از نوعی فانتزی وام گرفت. بدین معنا که مانند فیلمی خیالپرداز، خود بولوار را شخصیت اصلی میگیرد و مثل یک موجود جاندار و صاحب حافظه و سلیقه، با او رفتار میکند. از اینکه در کدام دورهها از هویت اجتماعی و زیستی خود راضی بوده و درباره اینکه چه مقاطعی از کمرنگ شدن نقشش در رخدادهای معاصر، افسرده و ناخوش شده، حرف میزند.
همین نوع نگاه متن و راوی نسبت به بولوار است که بنیان نگرش تاریخی فیلم را نیز شکل میدهد. مسلم است که وقتی فیلمی با این منطقه شهری پایتخت روبهرو باشد، به زمان تاسیس و افتتاح آن با نام بولوار الیزابت و حتی پیش از آنکه تحت عنوان نهر کرج شناخته میشده، رجوع میکند. اما در هیچیک از بخشهای مربوط به این رجوع، خود را به بازخوانی صرف آمار و تقویم تاریخ مقید نمیکند و در عوض به گوشه و کنارهایی سرک میکشد که نوع ثبت خاطرات بولوار در خاطره عمومی مردم را ترسیم کند، مانند توصیف نوع حضور بولوار در تصاویر فیلمهای سینمایی از این خیابان/ محله به عنوان لوکیشن. مستندساز به جای کلیگویی یا اشارههای دورادور و نادقیق، به سراغ تکتک فیلمها میرود و حتی از فیلم حالا مهجوری مثل «عدل الهی» (تورکر اینان اوغلو/ ۱۳۴۸) تصویر و دیالوگ در بولوار مییابد و نمایش میدهد تا به جای ارجاع ضمنی، عملا سند تصویری ارائه داده باشد. جالب اینجاست که حتی به یک سکانس همین فیلم بسنده نمیکند و در دو پاره جداگانه داستان فیلم، دو استفاده مختلف از لوکیشن بولوار را جدا ارائه میکند. همانگونه که در نخستین نوبتِ رفتن به سراغ فیلمهای سینمای فارسی نیز گذر کموبیش توریستی یا تزیینی دوربین از پیادهراه وسط نهر/ بلوار را از روستاییان مهاجر به شهر تا حتی کاراکتر خیالی غول (!)، پی میگیرد و از طریق همین طیف تنوع، آن ذوق و شیفتگی نسبت به ثبت تصویر در دل زیباییهای بولوار را همچون واقعیتی تاریخی ثبت میکند.
حکایت آن نگرش تاریخی که پیشتر در فیلم ستودم، البته وقتی به بخش تصاویر حضور بولوار در جایگاه بستر رخدادهای سیاسی که میرسیم، طنین دیگری مییابد. میشود گفت این بخش از خصوصیات ساختاری «قصه بولوار» برای نگارنده مهمترین عامل ترغیبکننده در تلاش برای هر چه بیشتر دیده شدن این فیلم و ثبت آن همچون نمونهای از مستند تاریخی است. این نوع کمیابی از رویکرد نسبت به تاریخ در سینمای ماست که هم با مسیر روایت رسمی همراه میشود و نقش بولوار در میزبانی تجمعهای دانشجویی یک و نیم دهه منتهی به پیروزی انقلاب را با بهرهگیری از کاملترین مجموعه قابل تصور از تصاویر آرشیوی (در هر دو قالب تصویر متحرک و عکسها) به نمایش میگذارد، هم از سوی دیگر، با اشارههای بسیار ظریف در زیرمتن خود، آنچه را ناگفتنی است، به ذهنهای جستوجوگر منتقل میسازد. اینکه سرخوشی و احساس طراوت بولوار را به دورههای حضور دانشجویان و معترضان وصل میکند و رکود و سکون مقاطع بعدی و حاکمیت بازار و ترافیک در دهههای بعد از آن سالها را مترادف با انزوا و عزلتنشینی بلوار میگیرد، آن بازی خیال را به عنصری فراتر از شیطنت در روایت بدل میکند. انگار دیگر موضوع فقط این نیست که بولوار را به منزله موجودی زنده ببینیم تا روایتمان از گذری که در عمرش طی کرده، جذابتر و مخاطبپسندتر شود، بلکه مسئله در زنده تلقی کردن بولوار، کاملا جدی است و روحی که در آن دمیده شده، روح فاعلیت در رویدادهای معاصر است. گرد آوردن مطالبهگران، از زمان وجود پارک لاله، چیزی است که به بولوار جان و شور میبخشد. این احوال درونی بولوار حتی بر ضرباهنگ تصاویر فیلم و بر باند صدا و موسیقی آن هم اثر میگذارد و فیلمساز میکوشد هر دوی این عناصر بصری و شنیداری گویی به زیرمتن بدل شوند و در کنار شرح حال بولوار توسط گفتار متن، حس و فضای جاری در هر بخش را میآفرینند. انتخاب مقطع زمانی پرداخت فیلم به سرگذشت بولوار کشاورز که از آغاز تا سال ۸۸ را در بر میگیرد و با وجود زمان تولید آن که اخیر بوده، جلوتر نمیآید، اوج تلفیق متن و زیرمتن در این مستند است؛ آن هم در شرایطی که مستندهای همراه با گفتار متن گزارشگونه در سینمای ما اغلب اوقات بهشدت همه چیز را توضیح شفاهی میدهند و بُعد و لایه نهان دیگری برای ادراک مخاطب به جا نمیگذارند. آنچه در اهمیت دادن به «حسهای تماشاگر در روند تماشای فیلم» در این سالها مورد توجه و مطالعه نگارنده است، در طول زمان تماشای «قصه بولوار» و مواجهه با تصمیم عامدانه آن در پیشتر نیامدن از سال ۸۸، به نقطه عطفی در ارزیابی حسهای تماشاگر طی دیدنِ مستندها میرسد؛ این دیگر فیلم متعلق به سینمای داستانی نیست که بگوییم انگیزههای گوناگون شخصیتها برای انجام دادن یا ندادن کاری، به خوانشهای متمایز مخاطبان مختلف میانجامد. مستند است و متکی به شرح تاریخ و زندگی مردمان. اما با ایجازی شایسته و تاریخی که بر پرده نقش میبندد و انگار مثل سالهای ذکرشده در بیوگرافی یک فرد، نقطه پایان او را با ذکر سال اتمام روایت سرگذشتش رقم میزند، در پس ذهن بیننده طنینی از جنس آن تعبیر انسانی متن سترگ «کارنامه بندار بیدخش» آقای بهرام بیضایی را تداعی میکند که وقتی بندار مردم زمانهاش را در جام جهاننمای خویشساختهاش میدید، زمزمه میکرد: «و این مردماناند در کوشش؛ که سزاوارِ بهترند.»
منبع: ماهنامه هنروتجربه
![](/wp-content/themes/cinemacinema/img/tel.gif)
لینک کوتاه
مطالب مرتبط
- مهدی شامحمدی: اکران آنلاین تاثیری بر تعداد مخاطبان مستند نداشت/ مستند اجتماعی همیشه پر مخاطب است
- بازخوانی یک قتل از پیش طراحی شده/ نگاهی به مستند «ترور سرچشمه»
- گفت آن گلیم خویش بدر میبرد ز موج/ وین جهد میکند که بگیرد غریق را/ نگاهی به مستند «صبیه»
- آبشخورِ آهوانِ تشنه!/ نگاهی به مستند «مُغیسُف»
- نمایش ۶ فیلم مستند ایرانی در برنامه انجمن آسیایی نیویورک
- نگاهی به مستند «زیر این چتر باران میبارد»/ چیزی خزنده و مرموز راه پیدا کرده به دفتر مدیری مسئول
- «کاغذپارهها» از اول بهمن اکران عمومی میشود
- خبرهای تازه از «اکران حقیقت»/ نمایش چهار مستند در بهمن ماه
- صنوبرهایِ شیرین، در همنوازیِ عشق
- مستندهای بخش مسابقه اصلی «ایدفا» معرفی شد
- شهرت یا آرامش / مستند «مزرعه کلارکسون»؛ پیچوخمهای مزرعهداری
- یک هشدار زیبا / مستند «سالی که جهان تغییر کرد»؛ حال خوش طبیعت وقتی انسان در قرنطینه بود
- قدیمیترین تصاویر عزاداریها و مجالس آذری زبانها در مستند «صادق الوعد»
- نه فرشتهام، نه شیطان
- مردی که نمیخندید ولی میخنداند! / «باستر بزرگ»؛ مستندی درباره مرد صورت سنگی
نظر شما
پربازدیدترین ها
- یادداشت کیوان کثیریان؛ کلی آیهی یأس و یک آرزو/ درباره انتخاب وزیر ارشاد دولت چهاردهم
- گفتوگوی اختصاصی سینماسینما با نادر ساعیور به بهانه حضور فیلمش در بخش جنبی جشنواره ونیز/ انسان دشواری وظیفه است
- سعید راد درگذشت
- بلوغ طلاق/ به بهانه نمایش دو سریال «افعی تهران» و «در انتهای شب»
- پدر، عشق و پسر/ درباره علیرضا داوودنژاد و «در انتهای شب»
آخرین ها
- عشق از راه میرسد/ نگاهی به فیلم «چرا گریه نمیکنی؟»
- معرفی فیلمهای سارایوو ۲۰۲۴/ ۵۴ فیلم در ۴ بخش رقابت میکنند
- فیلم استیو مککویین پایانبخش جشنواره نیویورک ۲۰۲۴ شد
- دو جایزه جشنواره ایتالیایی به «سرنوشتِ» ایرانی رسید
- مراسم اکران خصوصی فیلم ساعت ۶ صبح / گزارش تصویری
- «درون بیرون ۲» پرفروشترین انیمیشن تاریخ شد/ عبور از «یخ زده ۲»
- گفتوگو با مدیر جشنواره ونیز؛ سینما همچنان مؤثرترین راه برای اندیشیدن به دنیای معاصر است
- بهترین مستندهای سال در فهرست نهایی جوایز مستند بریتانیا ۲۰۲۴
- مراسم تشییع زنده یاد سعید راد / گزارش تصویری
- ستارهای که عاشق وطنش بود؛ بدرقه سعید راد به خانه ابدی
- واکنش وزیر ارشاد به انتقادات سینماگران از یک مصوبه
- به مناسبت آغاز ششمین سال فعالیت سوینا منتشر میشود؛ نسخه ویژه نابینایان «راتاتویی» با صدای محسن بهرامی
- بلوغ طلاق/ به بهانه نمایش دو سریال «افعی تهران» و «در انتهای شب»
- پدر، عشق و پسر/ درباره علیرضا داوودنژاد و «در انتهای شب»
- اعلام فیلمهای جشنواره ونیز؛ «شاهدِ» ایرانی در بخش افقها
- «مرد نمکی» به مثابه یک جریان بوروکراتیک
- جشنواره درسدن به «پریسان» ۳ جایزه داد
- نمایش «پیانو» در جشنواره «بچههای مارانو»
- سینمای ایران تیرماه امسال ۱۲۰ میلیارد فروخت
- سه نمایش جدید روی صحنه عمارت نوفل لوشاتو
- انتشار قسمت دوم نسخه ویژه نابینایان «هزار دستان» با صدای بهروز رضوی
- گفتوگوی اختصاصی سینماسینما با نادر ساعیور به بهانه حضور فیلمش در بخش جنبی جشنواره ونیز/ انسان دشواری وظیفه است
- فیلمهای بخش هفته منتقدان ونیز معرفی شدند/ فیلم یک سینماگر ایرانی در لیست
- انیمیشن ایرانی نامزد «گل طلایی» چینی شد
- «۱-» در آمریکا رقابت میکند
- سعید راد / گزارش تصویری
- معرفی بازیگران نمایش «رگتیچ»/ آغاز بلیت فروشی
- نمایش و تحلیل فیلم «ساز دهنی» امیر نادری در بنیاد حریری
- سعید راد درگذشت
- انتشار عکس گریم متفاوت رضا عطاران/ «قیف» اکران میشود