دکتر مهدی محسنیانراد
استاد ارتباطات دانشگاه امام صادق(ع)
ایران آنلاین / گروه اندیشه:
نابردباری حاکمیتها در ایران در خصوص شبکههای اجتماعی یک امر نهادینه شده است حتی حکومت شاهِ تجددخواه و قاجاریه را نیز در بر میگیرد. اصطلاح «شبکه اجتماعی» عمر زیادی ندارد و نخستینبار در سال ۱۹۷۶ در یک متن علمی آورده و توضیح داده شد که «شبکه اجتماعی مجموعهای از ارتباطات و روابط اجتماعی است که طی آن، فرد بطور مستقیم به دیگران وصل شده و از دیگران به طور غیرمستقیم به تعداد بیشتری از افراد متصل میشود.»
در طول تاریخ، ابزارهای مختلف سبب تغییر ساختار و کارکرد شبکههای اجتماعی شده است که میتوان آنها را در سه نسل طبقهبندی کرد؛ ۱٫ شبکهاجتماعی شفاهی ۲٫ شبکههای اجتماعی ارتباطات راه دور؛ مثل پست، تلگراف و تلفن ۳٫ شبکههای اجتماعی دیجیتال یا مجازی.
در ایران قهوهخانهها، زورخانهها، بازارها، آبانبارها و… محل شبکههای اجتماعی «شفاهی» نسل اول بود؛ این مکانها محل مبادله اطلاعات و حرف و حدیثهای مردم بود؛ اتفاقی که امروزه در تلگرام رخ میدهد.
به تدریج وقتی قهوهخانهها در اصفهان، پایتخت صفویه، رونق گرفت و به مرکزی برای تبادلات اجتماعی بدل شد، دامنه گفتوگوها به انتقاد از روش حکومت صفوی کشیده شد. از این رو، شاه حکم کرد که هر روز صبح قبل از آنکه کسی داخل قهوهخانه شود، صاحبِ قهوهخانه میزبان یک ملا شود که موظف است وقتی جمعیت داخل غذاخانه زیاد شد، شروع به گفتن مسائل شرعی و روایتهای تاریخی کند. در این پروژه نابردبارانه، پس از آنکه ملا دو ساعتی مردم را مشغول میکرد، سپس به مردم میگفت که حال وقت کار است باید به دنبال حرفه خود بروید.
در یک دوره ۳۷ ساله، سه اتفاق بزرگ رخ داد که زمینهساز پیدایش نسل دوم شبکههای اجتماعی شد؛ نخست، تمبر پست به جریان افتاد. دوم، تلگراف و سوم، تلفن اختراع شد. این سه ابزار جدید، به یکباره نسل شبکهاجتماعی را تغییر داد و شرایط جدیدی را ایجاد کرد.
نکته بسیار مهم در خصوص شبکههای اجتماعی نسل دوم یا «ارتباطات راه دور» این است که در کشور ما تلگراف و تلفن در انحصار حکومت قرار گرفت. سهم جمعیت برخوردار از امکانات بسیار ناچیز و توزیع آن بسیار نامتوزان بود. در سال ۱۳۳۷ ، تنها یک نامه از ۱۷۱ هزار نفر جمعیت به پست انداخته شد، همچنین از بین جمعیت ۴ هزار نفری، تنها یک تلگراف زده شد. این در حالی است که در آمریکا در جمعیت ۴ هزار نفر، ۴۷۴۸ تلگراف زده شد که این قیاس نشان میدهد که شبکههای اجتماعی در جامعه آن زمان ما بسته بود.
ما نابردباری حکومت رضا شاه در خصوص شبکه «پست» هم شاهد بودیم. فردی نامهای مینویسند، آدرس آن را دربار رضا شاه میزند، نامه به دست رضا شاه میرسد و درمییابد که یک نفر تظلمخواهی کرده است، بسیار عصبانی میشود و دستور میدهد که از این پس در کنار تمام صندوقهای پست یک پاسبان بایستد تا کسی که میخواهد نامه خود را در صندوق پست بیاندازد، پلیس ابتدا ببیند که به آدرس رضا شاه نیست و بعد آن را به صندوق پست بیاندازد.
اما در شبکههای اجتماعی نسل سوم یا شبکههای دیجیتال و مجازی، تعاملها اساسا «متن بنیاد» است که بر پایه فناوری انجام میشود و چند مشخصه دارد؛ ۱٫ چند رسانهای است. ۲٫ حجیم و پر عضو است. ۳٫ چند تعاملگر است به این معنا که به طور همزمان هزاران بازیگر در آن میتوانند به تعامل بپردازند.
اگر «آبراهام مازلو»، روانشناس و انسانشناس آمریکایی، در زمانه ما بود، قطعا یک نیاز جدید را به سلسله مراتب نیازهای انسان به عنوان «نیاز رسانهای» اضافه میکرد. واقعیت این است که ما امروز با جهان پیچیدهای مواجه هستیم و باید بفهمیم که در اطرافمان چه میگذرد. این سه خصلت فوق، امکاناتی را فراهم آورده که در نسل قبل نبود. کشورهای پیشرفته شبکههای اجتماعی خود را یک «سرمایه اجتماعی» میدانند ولی در تلقی حکومتی جامعه ما، این شبکهها، مزاحم پنداشته میشوند.
در این فضا «فیلترینگ تلگرام» دنباله همان نابردباریهایی است که طی ۱۸۱ سال گذشته از سوی حاکمان ایران اجرا شده است. هرچند که امکانات و فناوری زمانه «فیلترینگ» را خنثی کرده است و معتقدم برخوردهای امنیتی با شبکههای اجتماعی زمینه را بیش از پیش برای عقبماندگی جامعه فراهم میکند که خود میتواند آسیبهای بسیاری را به همراه داشته باشد.
لینک کوتاه
مطالب مرتبط
نظر شما
پربازدیدترین ها
آخرین ها
- چهار مستند ایرانی در جشنواره هات داکس
- به انتخاب تماشاگران و به یاد شانتال آکرمن؛ ۱۵ روز سینماگران جشنواره کن جایزه جدید میدهد
- رقابت «آنیتا، گمشده در اخبار» در جشنواره استانبول
- پایان تور کنسرت علیرضا قربانی در تهران
- تلفیق شادی و شایستگی؛ نگاهی به برنامه «آی نسیم سحری عید شد»
- همکاری دوباره با یونیورسال؛ کیلین مورفی وارد ماجراهای جنجالی زغال سنگ آمریکا شد
- نگاهی به سریال افعی تهران
- علی اصغر رضایی نیک درگذشت
- ۱۰ روز مانده به شروع اجرا؛ نمایشِ بهرام افشاری ۲ میلیاردی شد
- برنامه تعطیلی سینماها در شبهای قدر
- به کارگردانی مهیار علیزاده؛ بازیگران نمایش «و تو هم برنگشتی» معرفی شدند/ اولین حضور شمس لنگرودی در تئاتر
- کنسرت «علیرضا قربانی» / گزارش تصویری
- بهار «مولوی» با متن محمد چرمشیر آغاز میشود
- شروع فیلمبرداری فیلم «پیکی بلایندرز» از ماه سپتامبر با حضور کیلین مورفی
- الهه نوبخت داور بخش اصلی جشنواره هلند شد
- جایزه جشنواره فریبورگ به ایران رسید
- جایزه جشنواره فریبورگ به ایران رسید
- «شیرین»، مثل عشق زنانه
- تلاش برای تحریف تاریخ/ نگاهی به فیلم «پرویزخان»
- فریاد، فضیلت است/ یادداشتی بر فیلم «داگویل» با نگاهی به پرفورمنس «ریتم صفر» مارینا آبراموویج
- جورج میلر با «فیوریوسا» به کن میرود
- نمایشگاه بینالمللی قرآن کریم با حمایت همراه اول در حال برگزاری است
- سفری به سوی ناشناخته ها
- فرامرز اصلانی درگذشت
- پوسترهای ۲ بخش جنبی جشنواره کن منتشر شدند
- جان تراولتا در یک فیلم درجه ۳ دیگر بازی کرد/ نمایش در آوریل
- عیدی همراه اول با سبدی از محصولات دیجیتال
- احمدرضا عابدزاده از عوامل «پرویز خان» شکایت کرد
- صدور پروانه نمایش غیرسینمایی برای ۴۱ اثر
- اجرای طرح «اکران شبانه» سینماها در تعطیلات نوروز