سینماسینما، حسین آریانی:
«راه طی شده» ساخته علی ملاقلی پور که به شخصیت مهندس بازرگان بهعنوان روشنفکرِ دینی، سیاستمدار و نخستوزیر دولت موقت ایران در سال ۵۷ میپردازد؛ به گونه ای از سینمای مستند تعلق دارد که به «مستند پُرتره» مشهور است.
این شکل از مستند، همانطوری که از نامش پیداست، به زندگی مشاهیر و افراد سرشناس در حوزههای مختلف می پردازد. مستند پُرتره گزارشِ خبری، سالشمار زندگی و یا مستندی تبلیغاتی بر له یا علیه یکی از مشاهیر نیست، بلکه مستندساز در این شکل از مستندسازی سعی می کند که ضمن ارائه روایت و توصیفی صادقانه و بی طرفانه از زندگی شخصیت مورد نظر، مخاطب را به جوهر و جانمایه شخصیت و جهان بینیاش نزدیک کند.
علی ملاقلی پور شخصیت جالبی از تاریخ معاصر را محور مستند خود قرار داده است؛ شخصیتی که صفات و ویژگی های متنوع و گاه منحصر به فردی داشته است. او سیاستمداری است که هم فردی مثل دکتر محمد مصدق در دولتش به او حکمِ معاونت وزارت فرهنگ و ریاست هیئت خلع ید از شرکت نفت انگلیس را میدهد، و هم امام خمینی بعد از پیروزی انقلاب، وی را به نخستوزیری منصوب می کند.
«راه طی شده» در مورد شخصیت و اندیشه های مهندس بازرگان چند نکته جدید و جالب به مخاطب (به خصوص به تماشاگر جوان که شاید شناختِ کلی و غیر دقیقی از این شخصیت داشته باشد) ارائه می کند.
به عنوان مثال می توان به نکته جالب و کم تر شنیده شده تاثیرپذیری بازرگان از ابوالحسن فروغی در رویکرد و نگاه علمی و پوزیتویست ی اش به مقوله دین(البته با نادیده گرفتن مطلب کذب و غیر مستندِ مرتبط کردنِ بازرگان به جریان فرماسونری) و یا اشاره به خدمات ارزنده بازرگان از جمله در زمینه لوله کشی آب تهران اشاره کرد.
در فیلم به درستی نشان داده می شود که یکی از توانایی ها و قابلیت های مهندس بازرگان در مقوله مدیریتِ فعالیت های اجرایی بوده است؛ و وی در حوزه هایی چون نفت، لولهکشی آب و … توفیقات قابل توجهی به دست آورده است؛ و شاید یکی از دلایل انتصابش به نخست وزیری پس از پیروزی انقلاب با وجود خاستگاه فکری متفاوتش همین نکته بوده است.
روند و شیوه کارآمد و صحیحی که در حال حاضر در انتصاب روسا و مدیران کشور، کمتر چشم می خورد؛ و به جای آن امروزه در بیشتر انتصابات، منافع شخصی و وابستگی های خویشاوندی و جناحی بر تخصص گرایی و شایسته سالاری ترجیح داده می شود. کاش علی ملاقلی پور با اشاره ای به این نکته، بازخوانی زندگی این شخصیت تاریخی، را به زندگی معاصرِ پیرامونمان مرتبط می کرد و پیوند می داد.
اهمیت مستندهای پرتره، به جهت توانِ بالقوه این آثار در تحلیل ادوار مختلف تاریخی در کنار پرداختن به زندگینامه شخصیت مورد نظر هم هست. به عبارت دیگر مستند پرتره میتواند به روایت تاریخ از دریچه زندگینامه یک شخصیت بپردازد. حتی گاه شخصیت ها، بهانه و وسیله ای می توانند باشند برای روشن کردن نقاط مبهم یا نامکشوف تاریخ.
اما متاسفانه «راه طی شده» در بیشتر موارد نه تنها نکته مبهمی را روشن نمی کند، بلکه گاه با اطلاعات نادرستی که مطرح می کند، بر ابهام ها می افزاید. از جمله ارائه این نکته که در دوران جنگ هیچ یک از اعضای نهضت آزادی یا خویشاوندان آن ها در جبهه ها حضور نداشته اند. این بدین معنی است که سازندگان راه طی شده حضور پُر رنگ و تاثیرگذار دکتر چمران در جنگ را به آسانی(!) به فراموشی سپرده اند.(توجیه سازندگان اثر در مورد دلایل نادیده گرفتن دکتر چمران و اینکه او را بیش از یک مرد سیاست، یک عارف دیده اند هم منطقی و مجاب کننده نیست).
یا در جایی از مستند، علی ملاقلی پور به سیم آخر می زند و با اشاره به نگارش «راه طی شده» در چهل سالگی مهندس بازرگان ، نتیجه گیری دلخواه خود را انجام می دهد و بازرگان را در آن زمان دچار نوعی حس خود پیامبر پنداری می داند. بدین ترتیب مخاطب فارغ از هر گرایش سیاسی و اعتقادی، ناخودآگاه از این اطلاعات کذب و مغرضانه، مبهوت، و به واکنش وا داشته می شود. باید به یاد داشته باشیم اولین تفاوت یک مستند پُرتره با اثری تبلیغاتی و پروپاگاندا، رعایتِ شرط انصاف و بی طرفی است؛ و نه چنین سخنان دور از واقعیت، خصومت آمیز و آمیخته به طنز ناخواسته ای .
«راه طی شده» در مورد وقایع مهم و تاثیرگذاری چون واقعه ۱۳ آبان و تسخیر سفارت آمریکا که در کارنامه و زندگی سیاسی بازرگان نقش حیاتی و کلیدی داشته اند، هم سکوت کرده است؛ که این خلاء و کاستی بزرگی در اثر ایجاد کرده است.
علی ملاقلی پور سعی کرده از نظر فُرم هم تفاوت هایی در مستندِ خود ایجاد کند؛ ولی در این زمینه هم به توفیقی نمی رسد. او در صحنه های گفتگو با استفاده از آینه، مصاحبه کننده و مصاحبه شونده را همزمان در یک کادر نشان می دهد؛ و تقطیع نماها را برای هرچه واقعی تر شدن صحنه ها به تاخیر می اندازد.
شاید این شیوه(استفاده از آینه و پرهیز از تقطیع نماها)در آغاز فیلم به دلیل غریب و متفاوت بودنش جذابیت هایی داشته باشد. اما تکرارِ آن و رو به رو کردن پیاپی مخاطب، با نقاط ثقل و تمرکزِ متعددی در کادر، به تدریج چشم بیننده را سرگردان و خسته و ذهنش را پریشان می کند.
سازندگان «راه طی شده» برخلاف جهت دار بودن و پروپاگاندای اثرشان، البته سعی کرده اند در گفتگو با رسانه ها تا حد امکان جبهه گیری نکنند و در مورد اثرشان بدون تعصب صحبت کنند. در این میان وقتی آن ها ناگهان در توصیف اثرشان اغراق می کنند و فیلمشان را اثری جسورانه و تابوشکن می نامند، مخاطب را متعجب و مبهوت می کنند. مطرح کردن انتقاداتی تند و سخنانی جسورانه در مورد شخصیتی درگذشته و ناتوان از دفاع و پاسخ گویی، که در نگاه رسمی هم نه تنها مورد تایید نیست، بلکه صحبت های فراوانی در ضدیت با او، و گاه حتی در ارتباط با خیانت او بر زبان ها جاری است ، به شجاعت و جسارت چندانی نیاز ندارد.
مستندهای پرتره در جهان معاصر و در زمانه تاخت و تاز اینترنت و رسانه های دیجیتال کارکردهای جدید و متفاوتی پیدا کرده اند. این روزها به دلیل همه گیر شدن و گسترش فضای مجازی، بسیاری از مردم (به درستی یا به اشتباه)، خود را بینیاز از مطالعه کتاب می دانند. در این میان مستندهای پُرتره تا حدودی میتوانند نیاز مردم به مطالعه زندگی بزرگان و چهرههای سرشناس را مرتفع سازند.
«راه طی شده» هم توانسته به تماشاگر جوان و ناآشنا با شخصیتی چون مهندس بازرگان برخی اطلاعات کلی از زندگی وی را منتقل کند. مستندی که متاسفانه در ارائه بسیاری از جزئیات زندگی سیاسی بازرگان به دلیل جهت گیری سیاسی و ایدئولوژیک خاصش، تحریف آمیز و مملو از اطلاعات نادرست است.
مستندی چون«راه طی شده» فارغ از پروپاگاندا و تبلیغاتی بودنش لااقل یک خاصیت دارد، و آن برانگیختن حس کنجکاوی مخاطب جوان و واداشتن او به کنکاشی دوباره در زندگی مهندس بازرگان، برای دستیابی به سیمایی واقعی و بدون تحریفی از او است. (البته به شرطی که مخاطب همه اطلاعات ارائه شده در فیلم را صادقانه و منطبق با واقعیت نپندارد و خود دست به جستجو و کنکاش بزند).
![](/wp-content/themes/cinemacinema/img/tel.gif)
لینک کوتاه
مطالب مرتبط
- با معرفی بازیگران، آهنگساز و گروه نوازندگان؛ نماهنگ «مسافران خورشید» فردا در «مخاطب خاص» رونمایی میشود
- دعوت کارگردان برای مطالبه عمومی پخش سریال/ «کتونی زرنگی» چه زمانی پخش میشود؟
- علی ملاقلیپور «کتونی زرنگی» را برای تلویزیون جلوی دوربین برد
- واکنش علی ملاقلیپور به معلم انقلاب خواندن علی شریعتی
- سرمایه گذاران بخش خصوصی به دنبال فیلمهایی با شوخیهای سخیف هستند
- علی ملاقلیپور: از فیلم حاتمیکیا انتظار بیشتری داشتم
- ادعای تازه کیهان/ مجازات یک فیلمساز بهخاطر انتقاد از دولت!
- حمله پسر رسول ملاقلی پور به دولت روحانی در گفت و گو با کیهان
- ملاقلیپور برای حوزه هنری مستند میسازد
- تجلیل عوامل مستند «خونه» از ناصر ملکمطیعی/ ملکمطیعی قطعهای از این سرزمین است
- همسر و فرزند رسول ملاقلیپور راجع به او چه نوشتند؟
نظر شما
پربازدیدترین ها
- یادداشت کیوان کثیریان؛ کلی آیهی یأس و یک آرزو/ درباره انتخاب وزیر ارشاد دولت چهاردهم
- گفتوگوی اختصاصی سینماسینما با نادر ساعیور به بهانه حضور فیلمش در بخش جنبی جشنواره ونیز/ انسان دشواری وظیفه است
- سعید راد درگذشت
- بلوغ طلاق/ به بهانه نمایش دو سریال «افعی تهران» و «در انتهای شب»
- مراسم اکران خصوصی فیلم ساعت ۶ صبح / گزارش تصویری
آخرین ها
- عشق از راه میرسد/ نگاهی به فیلم «چرا گریه نمیکنی؟»
- معرفی فیلمهای سارایوو ۲۰۲۴/ ۵۴ فیلم در ۴ بخش رقابت میکنند
- فیلم استیو مککویین پایانبخش جشنواره نیویورک ۲۰۲۴ شد
- دو جایزه جشنواره ایتالیایی به «سرنوشتِ» ایرانی رسید
- مراسم اکران خصوصی فیلم ساعت ۶ صبح / گزارش تصویری
- «درون بیرون ۲» پرفروشترین انیمیشن تاریخ شد/ عبور از «یخ زده ۲»
- گفتوگو با مدیر جشنواره ونیز؛ سینما همچنان مؤثرترین راه برای اندیشیدن به دنیای معاصر است
- بهترین مستندهای سال در فهرست نهایی جوایز مستند بریتانیا ۲۰۲۴
- مراسم تشییع زنده یاد سعید راد / گزارش تصویری
- ستارهای که عاشق وطنش بود؛ بدرقه سعید راد به خانه ابدی
- واکنش وزیر ارشاد به انتقادات سینماگران از یک مصوبه
- به مناسبت آغاز ششمین سال فعالیت سوینا منتشر میشود؛ نسخه ویژه نابینایان «راتاتویی» با صدای محسن بهرامی
- بلوغ طلاق/ به بهانه نمایش دو سریال «افعی تهران» و «در انتهای شب»
- پدر، عشق و پسر/ درباره علیرضا داوودنژاد و «در انتهای شب»
- اعلام فیلمهای جشنواره ونیز؛ «شاهدِ» ایرانی در بخش افقها
- «مرد نمکی» به مثابه یک جریان بوروکراتیک
- جشنواره درسدن به «پریسان» ۳ جایزه داد
- نمایش «پیانو» در جشنواره «بچههای مارانو»
- سینمای ایران تیرماه امسال ۱۲۰ میلیارد فروخت
- سه نمایش جدید روی صحنه عمارت نوفل لوشاتو
- انتشار قسمت دوم نسخه ویژه نابینایان «هزار دستان» با صدای بهروز رضوی
- گفتوگوی اختصاصی سینماسینما با نادر ساعیور به بهانه حضور فیلمش در بخش جنبی جشنواره ونیز/ انسان دشواری وظیفه است
- فیلمهای بخش هفته منتقدان ونیز معرفی شدند/ فیلم یک سینماگر ایرانی در لیست
- انیمیشن ایرانی نامزد «گل طلایی» چینی شد
- «۱-» در آمریکا رقابت میکند
- سعید راد / گزارش تصویری
- معرفی بازیگران نمایش «رگتیچ»/ آغاز بلیت فروشی
- نمایش و تحلیل فیلم «ساز دهنی» امیر نادری در بنیاد حریری
- سعید راد درگذشت
- انتشار عکس گریم متفاوت رضا عطاران/ «قیف» اکران میشود