سینماسینما، عزیزالله حاجی مشهدی
در برخی از فرهنگنامهها و نامنامهها، برای نام «سندباد» یا «سنباد»، در فارسی باستان، برابرنهادِ معنایی «نیروی اندیشه» را بیان کردهاند. همچنین، از آن به معنای بادی تعبیر کردهاند که از سوی «رود سند» میوزد. بعضی نیز این واژه را شکل دگرگونشده تندباد (باد شدید و تند) میدانند. گذشته از اینها، همه ما با شنیدن نام سندباد، بیدرنگ به یاد افسانه سندباد و سفرهای دریایی او میافتیم. یعنی سندباد در داستانهای کهن ایرانی، بیشتر چهرهای جستوگر و همیشه در سفر دارد و از این شخصیت به عنوان سندباد دریایی، سندباد دریانورد یا سندباد بحری هم نام بردهاند. با کمی جستوجو میتوان دریافت که داستان سندباد از دوره ساسانی وجود داشته و در قصههای معروف «هزارویک شب» هم جای پای روشنی دارد و عربها و اروپاییها نیز با سندباد و سفرهای سندباد بیگانه نیستند. طی چند دهه گذشته، در فضای سینمای جهان نیز چه در قالب فیلمهای پویانما و چه فیلم زنده، چندین فیلم سینمایی با محوریت شخصیت سندباد ساخته شده است.
مستند «پسران سندباد» را میتوان به گونهای یک مستند چهرهنگار (پرتره) به حساب آورد که کارگردان اثر، یک چهره ماجراجو و جستوجوگر را برای فیلمش انتخاب کرده است؛ یعنی خانم ماریون کاپلان، عکاس مجله نشنال جئوگرافیک که حدود ۴۵ سال پیش به ایران آمده است تا گزارشی تصویری درباره قدیمیترین مسیر تجارت دریایی با استفاده از یک کشتی بادبانی در همراهی با ناخدای کشتی (بوم میهندوست) تهیه کند و در سفری پرشگفت از خلیج فارس به آفریقا برسد.
در این مستند، تماشاگر در مواجههای مستقیم، در بخش آغازین فیلم با چهره جاافتاده یک بانوی سالخورده انگلیسی روبهرو میشود که در حیاط خانه نهچندان مجلل خود، از خاطرات تلخ و شیرین سفر دریاییاش از ایران به آفریقا حرف میزند. در بخش میانی فیلم، بیشتر، از مجموعه عکسهای مستند خانم کاپلان (عکاس مجله نشنال جئوگرافیک) استفاده میشود تا تصاویری قابل لمس از سفر دریایی او به مخاطب فیلم ارائه داده شود. فصل پایانی فیلم به حضور خانم کاپلان – حدود نیم قرن بعد از همسفر شدن با ناخدایان و دریانوردان ایرانی – در بندر کنگ و سیراف مربوط میشود که عکاس جوان سالهای دور، حالا در هیئت یک بانوی جاافتاده به ایران بازگشته است تا با برخی از ناخدایان و جاشوها و همراهان قدیمی بازمانده از کشتی بادبانی زیبای «میهن دوست» در بندر کنگ دیداری داشته باشد. به همین دلیل انگار با دو دوره مشخص از زندگی ماریون کاپلان (جوانی و کهنسالی او) از طریق عکسهایی که خود او گرفته است و فیلمی که در سفر دوباره او به ایران از او گرفته میشود، آشنا میشویم.
نام فیلم اشاره ظریفی به سندباد دریایی دارد که در پی سدههای بیشمار، هنوز کسانی به عنوان پسران آن دریانورد افسانهای با کشتیهای چوبی و بادبانی (همچون بوم میهندوست) از بنادر کنگ و سیراف راهی آفریقا یا هندوستان میشوند و در کشتیهایشان کالاهای فراوانی از فرشهای زیبای ایرانی گرفته تا پارچه و ادویه و… را به عنوان کالاهای تجاری جابهجا میکنند.
ماریون کاپلانِ جوان نیز در فیلم مستند «پسران سندباد»، با همان روحیه سندبادوار، دست به کار بزرگی میزند. ورود او به کشتی بادبانی میهندوست و همسفر شدن با گروهی دریانورد بومی در جنوب ایران با در نظر گرفتن اختلافهای فرهنگی، دینی و دیدگاههای تربیتی، نوعی سنتشکنی و دل به دریا زدن و خطر کردن است که نشاندهنده جسارت و پردلی این زن جوان و عکاس هنرمند و ماجراجوست.
در سال ۱۳۵۴، زندهیاد محمدعلی سپانلو (شاعر و نویسنده) برای گروههای سنی ۹ تا ۱۸ ساله، در رده کتابهای تاریخی و جغرافیایی، کتابی در قطع خشتی با تصاویر رنگی و زیبایی از نقاشیهای علیاکبر صادقی با عنوان «سفرهای سندباد» را در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به چاپ رسانده است که آبشخور اصلی این داستانها را باید در کتاب «هزارویک شب» جستوجو کرد. سپانلو کوشیده است با روایتی ساده و در عین حال جذاب، با دستمایه قرار دادن سفرهای دریایی سندباد، خواننده خود را به نقاط دوردست دنیا سیر دهد تا از این طریق با نگرشها و تصورات مردم آن زمان و با زندگی ساکنان نواحی دوردست و سرزمینهای ناشناخته آشنایی دهد. کاش سازنده فیلم «پسران سندباد»، در میان انبوه تصاویر متنوع و خاطرات کاپلان، به بهانه نام فیلمش هم که شده، دستکم در گفتار متن این فیلم مستند به این نمونههای ادبی نیز گریزی میزد و اشارهای میداشت.
اگرچه پیدا کردن موضوع جذاب چنین مستندی به خودی خود یک امتیاز مثبت به شمار میآید، بهویژه که اشاره فیلم به دو مقطع زمانی زندگی شخصیت محوری فیلم (خانم کاپلان) در سالهای جوانی و کهنسالی وی، در یک اثر مستند، بسیار پراهمیت تلقی میشود، اما به دلیل حضور توریستی و گردشگرانه این شخصیت در میان همسفران قدیمی و خانوادههایشان، بعد از گذشت نزدیک به نیم قرن، از این دیدارهای دوباره تصاویری چندان گرم و گیرا ارائه نمیشود. با این همه، در «پسران سندباد» با اثری روبهرو هستیم که ساختار روایی سادهای دارد و کار جذابی شده است، که با تکیه بر پژوهشی در خور اعتنا، سازنده آن علاوه بر کارگردانی، نویسندگی، گویندگی گفتار متن و تهیهکنندگی اثر را نیز بر عهده داشته است.
صد البته که فیلم حائری میتوانست فراتر از رویارویی دیگرباره خانم کاپلان با همسفران قدیمیاش در فضای یک سفر دریایی مربوط به ۴۵ سال پیش و حسوحالی که از طریق عکسهای قدیمی به ما انتقال میدهد، با برشهایی ظریف به پسران ناخدایان قدیمی که حالا برای خودشان سندبادهای دیگری شدهاند، کمی نزدیکتر شود و ماریون را که در بخشهای پایانی فیلم، مثل گذشتههای دور، دوربین به دست به ساحل دریا میرود و در کنار یک کشتی بزرگ چوبی در حال ساخت میایستد و با شیفتگی به آن نگاه میکند، به بهانه یادآوری خاطرههای رنگپریده گذشته هم که شده، بار دیگر به دریا بکشاند و حضورش را در کنار نسل تازهای از دریانوردان – به عنوان پسران سندباد – نیز به تصویر بکشد.
منبع: ماهنامه هنروتجربه

لینک کوتاه
مطالب مرتبط
- نکوداشت مقام فرهنگی و هنری علی اکبر صادقی؛ هنرمندی که هنر و اندیشه اش رنگ کهنگی نمی گیرد
- «رُخ» بهترین مستند جشنواره فیلم مسکو شد
- مستند سینمایی «رخ»، تماشای شکوه یک عمر ۸۴ ساله است/ گفتوگوی اختصاصی سینماسینما با سام کلانتری
- مهدی شامحمدی: اکران آنلاین تاثیری بر تعداد مخاطبان مستند نداشت/ مستند اجتماعی همیشه پر مخاطب است
- بازخوانی یک قتل از پیش طراحی شده/ نگاهی به مستند «ترور سرچشمه»
- پازولینی به روایت روبرتو ویلا در نمایشگاه «حقیقت نه یک رویا که رویاهاست»
- گفت آن گلیم خویش بدر میبرد ز موج/ وین جهد میکند که بگیرد غریق را/ نگاهی به مستند «صبیه»
- آبشخورِ آهوانِ تشنه!/ نگاهی به مستند «مُغیسُف»
- نمایش ۶ فیلم مستند ایرانی در برنامه انجمن آسیایی نیویورک
- نگاهی به مستند «زیر این چتر باران میبارد»/ چیزی خزنده و مرموز راه پیدا کرده به دفتر مدیری مسئول
- «کاغذپارهها» از اول بهمن اکران عمومی میشود
- خبرهای تازه از «اکران حقیقت»/ نمایش چهار مستند در بهمن ماه
- انیمیشن «هفت شهر»؛ طراحی و کارگردانی از علیاکبر صادقی با صدای احمد شاملو
- جشن زادروز علیاکبر صادقی در خانه هنرمندان برپا شد/ صادقی: خواب کودکانی را نقاشی میکنم که پدرانشان شهید شدند
- گرامیداشت زادروز علیاکبر صادقی در برنامه سینماتک خانه هنرمندان
نظر شما
پربازدیدترین ها
- آتش و باد کمکم میگسترد/ نگاهی به سریال «آتش و باد»
- از راههای رفته/ چیزهایی که نباید میگفتم!
- به بهانه نمایش فیلم سپیده فارسی در کن؛ نامه سرگشاده کن لوچ و پل لاورتی خطاب به جامعهی بینالملل سینماگران در حمایت از صلح/ دیگر نمیتوان ادعا کرد که ما نمیدانستیم
- تاریخچه سریالهای ماه رمضان از ابتدا تاکنون/ در دهه هشتاد ۴۰ سریال روی آنتن رفت
- چهره تلخ عشق یک سویه/ نگاهی به فیلم «در دنیای تو ساعت چند است؟»
آخرین ها
- معرفی داوران فیلمنامه جشنواره فضای باز
- در نیمه راه جشنواره/ ستارههای منتقدان به کدام فیلمها رسید؟
- داستانی که در زندان اتفاق میافتد؛ دیمین شزل نقش اصلی فیلمش را به دنیل کریگ پیشنهاد داد
- با حکم رئیس سازمان سینمایی؛ حامد جعفری دبیر سی و هفتمین جشنواره بینالمللی فیلمهای کودکان و نوجوانان شد
- «موج و مرجان و خارا» نمایش داده میشود
- پرونده جنجالی عباس کیارستمی در «طعم عباس»
- «در آغوش درخت» به اکران آنلاین رفت
- یک حضور غافلگیرکننده در کن؛ کوین اسپیسی جایزه یک عمر دستاورد هنری را میگیرد
- هجدهمین جشن شب بازیگر برگزار شد؛ ما زنده بهآنیم که در صحنه بمانیم
- از راههای رفته/ چیزهایی که نباید میگفتم!
- برای هشتمین دوره پیاپی؛ محمدمهدی عسگرپور نایبرئیس فیاپف شد
- کریستن استوارت: تأثیر ترامپ بر صنعت فیلم وحشتناک است
- «مهمانی شام» در تماشاخانه هامون
- «دشت میخواند» جایزه ویژه جشنواره آلمانی را گرفت
- مسافر آستانه: جشنواره «ستاره ناهید» با رویکرد پیوند ادبیات فارسی و نمایشنامه برگزار میشود
- در پی حادثه پیست اتومبیلرانی ورزشگاه آزادی؛ حمیدرضا درجاتی، عکاس ورزشی درگذشت
- کمدی شریف بسازید/نگاهی به فیلم صد دام
- «پل صراط»، روی ریل نخل طلا
- تازهترین آمار فروش فیلمهای روی پرده؛ ۴۰۹ میلیارد، سهم گیشه سینماها از ابتدای ۱۴۰۴
- طبقه فرودست، اخلاق و مسالهی انتخاب
- هستی محمایی برترین بازیگر فستیوال فیلم زنان اسوان شد
- به بهانه نمایش فیلم سپیده فارسی در کن؛ نامه سرگشاده کن لوچ و پل لاورتی خطاب به جامعهی بینالملل سینماگران در حمایت از صلح/ دیگر نمیتوان ادعا کرد که ما نمیدانستیم
- آغاز تولید فیلم سینمایی «در میان ما» به کارگردانی سیامک ابراهیمی در ایران و ترکیه
- آغاز دومین کنگره بینالمللی هوش مصنوعی در علوم پزشکی با حمایت همراه اول
- اظهارات تازه وکیل تتلو؛ ازدواج موقت موکل بنده با نیت خالصانه برای توبه بوده است
- واکنش مونا مهرجویی به حکم پرونده قتل والدینش؛ ما درخواست اعدام نداریم
- نسخه ویژه نابینایان «گربههای اشرافی» با صدای نازنین مهیمنی منتشر میشود
- تعشق صدا و تصویر
- آغاز رقابت برای دریافت نخل طلا/ جشنواره کن با سخنرانی آتشین دنیرو و آغازی تارانتینویی شروع شد
- رییس کل دادگستری استان البرز اعلام کرد: تایید حکم قصاص برای قاتل مهرجویی و محمدیفر