سینماسینما، مریم سپهری
«زنبورک در گام مینور»؟ عجیب نیست؟! خنده دار به نظرتان نمی رسد؟ انگار به جای دوئت (دو نوازی) پیانو و ویولون سل، که ترکیب متعارفی در عالم موسیقی است، بگوییم دوئت تمبک و ترومپت! ساز ایرانی زنبورک آوایی شوخ و سرخوشانه دارد و گام مینور اصطلاحی است متعلق به موسیقی کلاسیک غربی، که بیش از هر چیز جدیت و فاخر بودن را به ذهن متبادر می سازد. پس چه چیز این دو عنصر را به هم پیوند می دهد؟ پاسخ را در پایان فیلم خواهید یافت. «زنبورک در گام مینور» مستند پرتره پروفسور حمید نفیسی، استاد و پژوهش‌گر و نویسنده نامدار در رشته مطالعات سینما و رسانه، و واضع ترم «سینمای لهجه دار» در ادبیات بین المللی مطالعات سینما و رسانه است. دکتر نفیسی در سال های دهه ۱۳۵۰ استاد مدرسه عالی تلویزیون و سینما بود و با نگارش کتاب دو جلدی «فیلم مستند» مرجعی بی بدیل برای علاقه مندان ایرانی سینمای مستند پدید آورد. وی پس از انقلاب به آمریکا مهاجرت کرد. عمده کتاب ها و مقالات وی پیرامون مفاهیم دیاسپورا، غربت و تبعید و سینما و رسانه های مهاجران شکل گرفته و تازه ترین اثر ایشان، کتاب چهار جلدی «تاریخ اجتماعی سینمای ایران»، که در سال ۲۰۱۱ منتشر شد، همچون کتاب «فیلم مستند» یک اثر مرجع است، با این تفاوت که دایره مخاطبان این کتاب که به زبان انگلیسی نگاشته شده، منحصر به فارسی زبانان نیست و تمامی سینماشناسان جهان را در بر می گیرد.
نفیسی همان‌جور که از حصار مرزها فراتر رفته، در قالب کلیشه ای یک استاد خشک و عبوس دانشگاهی هم نمی گنجد: داخل جعبه پیتزا نان بربری می گذارد (جلوه دیگری از ایرانی و فرنگی بودن توامان او)، رو به دوربین به شکلی طنزآمیز دیالوگ معروف رابرت دنیرو در فیلم «راننده تاکسی» را تقلید می کند، و به سنت هم‌شهری‌های اصفهانی اش گاه دوچرخه سواری می کند.
نفیسی فیلم‌ساز را به چشم محرم و خودی و آشنا می‌بیند و سفره دلش و خاطراتش را برایش می‌گشاید. من با فراست از ایشان خواستم تا بخشی از گفتار متن را به زبان فارسی و بخشی را به زبان انگلیسی قرائت کند تا سرشت خاص او را، که دل در گروی هر دو فرهنگ دارد، آشکار سازد. برش های فیلم که دو فضای اصفهان و شیکاگو را بدون نماهای رابط و انتقالی به هم پیوند می زند، گویی ترجمان این ایده است که هم نفیسی به رغم چند دهه غربت در ذهن خانواده اش حضوری پابرجا دارد و هم خانواده در ذهن او.
در شرایطی که در مراکز دانشگاهی ایران به‌شدت نیازمند متفکر و تئوریسین در حوزه‌های مختلف علوم انسانی هستیم، بسیاری تاریخ‌پژوهان و متفکرین این حوزه‌ها در خارج از مرزهای ایران به پژوهش و تدریس مشغول‌اند.
تالیفات باارزش دکتر حمید نفیسی با موضوعات تبعید، فرهنگ‌های تبعیدی، مهاجرت و سینمای لهجه‌دار که امروز در سطح جهانی و نه فقط ملی، مرجعی ارزشمند در عرصه آکادمیک تلقی می‌شوند، از دید ایرانیان علاقه‌مند به تاریخ سینمای ایران و انسان‌شناسی و فرهنگ پوشیده مانده‌اند. بر ماست که ارزش جایگاه نسلی از اندیشمندان متخصص حوزه فرهنگ را پاس داریم و به شناساندن و بازپس گرفتن میراث ارزشمند جهانی و نیز ملی، که سبب بازخوانی هویت فرهنگی ایرانی است، تلاش بورزیم. و یک سپاس از مهراد فراهانی که در نگارش این متن مرا یاری کرد
کارگردان «زنبورک در گام مینور»، مستندی درباره دکتر حمید نفیسی
منبع: ماهنامه هنروتجربه