کارگردان مستند «تکیه دولت» با اشاره به تلاش برای روایت علمی و دقیق درباره جایگاه تکیه دولت در تاریخ اجتماعی ایران تاکید کرد، حقایق و ناگفته‌های بسیاری درباره این ساختمان وجود دارد.

به گزارش سینماسینما، جلسه نمایش و گفتگو درباره مستند «تکیه دولت» با حضور علیرضا قاسم‌خان کارگردان و مهرداد فراهانی مجری-کارشناس بعد از ظهر سه شنبه ۱۱ مردادماه در سالن حقیقت، برگزار شد.

مهرداد فراهانی در آغاز این جلسه گفت: فیلم «تکیه دولت» بر اساس کتابی به همین نام نوشته آقای قاسم خان ساخته شده. آن کتاب را آقای قاسم خان سال ۹۷ نوشته است. در ابتدا از نگارش کتاب و بعد ساخت این مستند بگویید.

علیرضا قاسم‌خان گفت: سال ۸۳ در آلبوم‌خانه کاخ گلستان که حدود ۴۵ هزار شیشه عکس از دوران قاجار در آن وجود دارد، دنبال منابعی درباره نفت بودم. این آرشیو بعد از آرشیو سلطنتی لندن بزرگترین آرشیو از آن دوره تاریخی است و اهمیت فراوانی دارد. در تحقیق برای آن فیلم، عکس‌ها را جستجو می کردم و به مجموعه ای عکس درباره تعزیه در تکیه دولت رسیدم. آن عکس‌ها را سال ۸۶ در کتابی به نام «عکس‌های تعزیه ایران در دوره قاجار»، من ده سال درگیر پروژه‌های دیگری شدم. بعد از مدتی دوباره به سراغ آن عکس‌ها و تکیه دولت رفتم. ما بنایی تاریخی به نام تکیه دولت داریم که درباره ‌اش نظرها مختلف است.

این کارگردان ادامه داد: تناقض‌‍‌ها درباره تکیه دولت فراوان است، مثلا گروهی می‌گویند این بنا متاثر از آربرت هال لندن ساخته شده, در حالی که این موضوع اشتباه است و چنین چیزی وجود ندارد. به نظر می‌رسد برای ما ایرانی‌ها افسانه سازی بیش از کار علمی ارزش دارد. شش سال طول کشید تا من اسنادی را جمع آوری کردم تا بگویم تکیه دولت کجا بوده، چرا ساخته شده و چرا ویران شده است. تاثیر آن بر هنر ایران و زندگی جمعی گروهی از ایرانیان چه بوده است.

کارگردان «تکیه دولت» گفت: ما معمولا مستندهایی درباره افراد یا مکان‌هایی می‌سازیم که وجود دارند اما این فیلم درباره جایی است که دیگر وجود ندارد و اطلاعات درباره آن ناقص و اشتباه است.

قاسم‌خان در بخش دیگری از سخنانش گفت: ما با تاریخ و گذشته مواجهیم. تاریخ امروز است، ۱۱ مردادماه اما گذشته چیزی فراتر از تاریخ است. گذشته در درون ما شکل گرفته و از ما به دیگران، به روزگار دیگر منتقل می شود. «تکیه دولت» گذشته ماست، اما هنوز حیات دارد، می‌شود درباره آن کتاب نوشت و فیلم ساخت. «تکیه دولت» با خودش معنایی را وارد زندگی ایرانی کرده است. پهلوی اول، یکی از کارهایش این بود که بناهای مهم دوره قاجار را خراب کند، ناصر الدین شاه هم به ظل السلطان نامه‌های فراوان نوشت که هر چه از صفویه در اصفهان وجود دارد، ویران کن. ما باید گذشته را درک کنیم. اسنادی وجود دارد که شاه دستور می‌دهد اموال «تکیه دولت» فروخته شود، برای او می‌نویسند که این‌ها نذر مردم است.

این کارگردان ادامه داد: آواز و موسیقی ایرانی از رکن‌های مهم «تکیه دولت» است، موسیقی ما در «تکیه دولت» رشد می‌کند و این بستر برایش فراهم می‌شود، ارکسراسیون غربی توسط لومر به ایران وارد شد و در تکیه دولت هم قطعات غربی نواخته می‌شد. در آن دوره طبق اسناد تاریخی دو هزار نفر به تماشای این تعزیه‌ها می‌نشستند و آواز ایرانی گوش می‌دادند. تعزیه خوانی باید می‌خواند که صدایش به همه این دو هزار نفر می‌رسید. هفتاد سال بعد از این ماجرا، برنامه گل‌های رادیو ساخته می‌شود و این تجربه‌ها را می‌توان در آنجا دید. تکیه دولت جایی از تاریخ وجود دارد که برای نمایش و موسیقی کار کرده است. ابزار و وسایلی که ساخته شده، در نوع خود بی‌نظیر و جذاب است.

قاسم‌خان در بخش دیگری از سخنانش گفت: در دوره‌ای از تاریخ اصلا تعزیه و هر نوع هنر ایرانی مایه کسر شان است. پس از مشروطه، ایرانیان می‌خواستند سر تا پا غربی شوند و از همه مظاهری که مربوط به هنر ایران بود، دوری می‌جستند. من ادعا ندارم که «تکیه دولت» کامل است، اما تلاش کردم نگاهی داشته باشم به آن دوره و تاثیری که بر فرهنگ، موسیقی، تئاتر، تعزیه و اجتماع ایرانی داشته است.

قاسم‌خان در پاسخ به سوال یکی از حاضران درباره مستند بودن فیلم گفت: بخشی از این روایت، زاییده ذهن من است. اما آنچه گفتیم واقعی است و بر اساس اسناد و مدارک. من باید اطلاعات را طوری گزینش کرده و نمایش می‌دادم که برای مخاطب جذاب بود. فرق کتاب و فیلم در این است، شما در فیلم نیاز به ابزارهایی دارید تا تماشاگر را حذف کنید. اما بعضی چیزها، بازی‌های من در روایت است.

مهرداد فراهانی گفت: کتاب و فیلم هویتی مستقل دارند و تماشا یا خواندن هر کدام مانع توجه به دیگری نمی‌شود. کتاب عکس‌هایی دارد که جالب است شما وسوسه نشده‌اید تا در فیلم از آن استفاده کنید.

قاسم‌خان گفت: شما با انبوهی داده مواجه هستید، بسیاری از آنها جذاب است. اما باید به نفع فیلم حرکت کنید. بعضی اشیا مثلا از تکیه دولت به موزه ملی رفته، دلایلش معلوم نیست یا مسائل مختلف درباره‌اش مطرح شده، همه این‌ها را نمی‌شد در فیلم آورد، چون زمان نبود. در کتاب به بعضی مسائل توضیح دادم اما فیلم، جای همه این‌ها نبود. شما به عنوان کارگردان باید این کار را بکنید، بعضی قصه‌ها، موقعیت‌ها و شخصیت‌ها را به نفع فیلم کنار بگذارید.

این کارگردان عنوان کرد: تکیه دولت وجوه مختلف تاریخی دارد، فقط مخصوص اجرای تعزیه نبوده است. سوال هم درباره آن فراوان است، مثلا گفته می‌شود چرا تکیه دولت سقف ندارد، خارجی‌ها می‌گویند مهندسان ایرانی، قدرت و دانش این کار را نداشتند. آقای بیضایی می‌گوید این ملهم از سنت چادرزدن در تعزیه است و این که بعد از ایام عزاداری، چادرها جمع و مراسم تعطیل می‌شود. به نظر من قطعا منابع و سوال‌ها بسیار است، اما برای من همین اندازه کفایت می‌کرد.

علیرضا قاسم‌خان گفت: من هیچ ادعایی درباره فیلم ندارم، «تکیه دولت» حاصل تلاش و تحقیق من است و حتما کاستی‌هایی دارد. من دوست داشتم بار طنز فیلم بیشتر بود، اما شاید توانایی آن را نداشتم. عکس‌هایی که انتخاب شده همه با دقت انتخاب شده، عکس‌های بیشتری هم بود، البته عکس‌های با کیفیت انتخاب کردیم و گرافیست ما زحمت کشید عکس‌ها را اصلاح کرد اما چیزی به آن‌ها اضافه نشده است.

وی ادامه داد: نقاره نوازی در تکیه دولت وجود داشته، در نقاشی کمال الملک هم می‌بینیم، ملکه انگلستان مجموعه‌ای از سازهای غربی را به ایران هدیه داد که در آنها ترومپت بوده. لومر که برای مدرسه نظام به ایران دعوت می‌شود، از این سازها برای ارتش استفاده می‌شود. لومر نت خوانی را به سربازهای ایرانی آموخت. در برنامه گلها این اتفاق افتاد و این موسیقی، با هم تلفیق شد. هم سنج که ساز ایرانی است داریم و هم سازهای غربی‌تر.

قاسم‌خان در بخش دیگری از جلسه گفت: ما از بس نگاهمان به زمینه‌های اجتماعی را سانسور می‌کنیم، فکر می‌کنیم صحبت درباره تریاک، تابو است. پاره شدن منجنیق و افتادنش روی سر مردم، اتفاق است دیگر. فیلم وقتی معنا پیدا می‌کند که در آن زندگی باشد. من این روزها مشغول کار روی فیلمی هستم درباره مرگ ناصرالدین شاه، روایت آشنای وجود دارد که همه ما می‌دانیم. من ۳۴۰ روایت کنار هم گذاشته‌ام تا این موضوع را از بخش‌های مختلف ببینم.

این کارگردان بیان کرد: من در دانشگاه هم که درس می‌دهم به این موضوع فکر می‌کنم که طوری درس بدهم که مخاطب بشنود و درگیر شود، در فیلم هم این مسئله و اولویت را دارم. یکی از دشوارترین بخش‌های تولید این فیلم ساخت تکیه دولت بود، بنایی وجود ندارد و طراح ما باید ذهنیت درستی درباره این بنا پیدا می‌کرد تا مدلی که در فیلم می‌ینید، باور پذیر باشد.

علیرضا قاسم خان در پایان این جلسه گفت: به تاریخ ایران با عشق نگاه کنیم. ناگفته‌های بسیاری درباره بخش‌های مختلف تاریخ وجود دارد و یک فیلم یا کتاب، نقطه آغاز است و نه نقطه پایان.

مستند «تکیه دولت» ساخته علیرضا قاسم‌خان در طرح «اکران حقیقت» از دیروز سه‌شنبه ۱۱ مردادماه به صورت آنلاین در سایت هاشور نمایش داده می‌شود.