سینا زعیم زاده – این یادداشت، با نگاهی موجز و متفاوت به «تبارشناسی» فروش فیلم‌ها در تاریخ سینمای ایران می‌پردازد.
پرفروش‌ترین فیلم‌های هر سال سینمای ایران طى ۶۴ سال گذشته بر اساس رقم فروش (نه تعداد تماشاگر) عبارتند از:
۱۳۳۰ مادر / اسماعیل کوشان
۱۳۳۱ ولگرد / مهدی رئیس‌فیروز
۱۳۳۲ غفلت / علی کسمایی
۱۳۳۳ دختری از شیراز / ساموئل خاچیکیان
۱۳۳۴ امیر ارسلان نامدار / شاپور یاسمی
۱۳۳۵ خورشید می‌درخشد / سردار ساگر
۱۳۳۶ شب‌نشینی در جهنم / ساموئل خاچیکیان
۱۳۳۷ طوفان در شهر ما / ساموئل خاچیکیان
۱۳۳۸ آسمون جل / نصرت‌الله وحدت
۱۳۳۹ اول هیکل / سیامک یاسمی
۱۳۴۰ فریاد نیمه‌شب / ساموئل خاچیکیان
۱۳۴۱ دلهره / ساموئل خاچیکیان
۱۳۴۲ جاده مرگ / اسماعیل ریاحی
۱۳۴۳ آقای قرن بیستم / سیامک یاسمی، ساموئل خاچیکیان
۱۳۴۴ گنج قارون / سیامک یاسمی
۱۳۴۵ حسین کرد / اسماعیل کوشان
۱۳۴۶ دالاهو / سیامک یاسمی
۱۳۴۷ سلطان قلب‌ها
۱۳۴۸ قیصر / مسعود کیمیایی
۱۳۴۹ طوقی / علی حاتمی
۱۳۵۰ صمد و قالیچه حضرت سلیمان / پرویز صیاد
۱۳۵۱ بابا نان داد / امان منطقی
۱۳۵۲ صمد به مدرسه می‌رود / پرویز صیاد
۱۳۵۳ ممل آمریکایی / شاپور قریب
۱۳۵۴ گوزن‌ها / مسعود کیمیایی
۱۳۵۵ رابطه جوانی / سیاوش شاکری
۱۳۵۶ در امتداد شب / پرویز صیاد
۱۳۵۷ سفر سنگ / مسعود کیمیایی
۱۳۶۱ برزخی‌ها / ایرج قادری
۱۳۶۳ سناتور / مهدی صباغ‌زاده
۱۳۶۴ عقاب‌ها / ساموئل خاچیکیان
۱۳۶۵ بایکوت / محسن مخملباف
۱۳۶۶ اجاره‌نشین‌ها / داریوش مهرجویی
۱۳۶۷ کانی مانگا / سیف‌الله داد
۱۳۶۸ گلنار / کامبوزیا پرتوی
۱۳۶۹ دزد عروسک‌ها / محمدرضا هنرمند
۱۳۷۰ عروس / بهروز افخمی
۱۳۷۱ دیگه چه خبر؟! / تهمینه میلانی
۱۳۷۲ هنرپیشه / محسن مخملباف
۱۳۷۳ کلاه قرمزی و پسرخاله / ایرج طهماسب
۱۳۷۴ می‌خواهم زنده بمانم / ایرج قادری
۱۳۷۵ خواهران غریب / کیومرث پوراحمد
۱۳۷۶ آدم‌برفی / داود میرباقری
۱۳۷۷ مرد عوضی / محمدرضا هنرمند
۱۳۷۸ قرمز / فریدون جیرانی
۱۳۷۹ شوکران / بهروز افخمی
۱۳۸۰ سگ‌کشی / بهرام بیضایی
۱۳۸۱ کلاه قرمزی و سروناز / ایرج طهماسب
۱۳۸۲ توکیو بدون توقف / سعید عالم‌زاده
۱۳۸۳ مارمولک / کمال تبریزی
۱۳۸۴ مکس / سامان مقدم
۱۳۸۵ آتش‌بس / تهمینه میلانی
۱۳۸۶ اخراجی‌ها / مسعود ده‌نمکی
۱۳۸۷ چارچنگولی / سعید سهیلی
۱۳۸۸ اخراجی‌ها ۲ / مسعود ده‌نمکی
۱۳۸۹ ملک سلیمان / شهریار بحرانی
۱۳۹۰ اخراجی‌ها ۳ / مسعود ده‌نمکی
۱۳۹۱ کلاه‌قرمزی و بچه‌ننه / ایرج طهماسب
۱۳۹۲ رسوایی / مسعود ده‌نمکی
۱۳۹۳ شهر موش‌ها ۲ / مرضیه برومند
۱۳۹۴ محمد رسول‌الله / مجید مجیدی
به روایتی این لیست، اسامی پرفروش‌ترین آثار سینمایی ایران در ۶۴ سال گذشته است. با نگاه به این اسامی و مروری کوتاه بر احوالات تاریخ سینمای ایران در همین ۶۴ سال، می‌توان نکاتی را استنتاج کرد:
– ژانر کمدی بالاترین تعداد را در میان پرفروش‌ها دارد. ژانری که بیش از دیگر ژانرها وجه سرگرم‌کنندگی در آن برای مخاطب اصل است. این مسئله یک نشانه است که سرگرم‌کنندگی، بخشی از ماهیت سینماست و سینما نمی‌تواند از آن فارغ باشد و هر نوع فیلمی و با هر محتوی و هر فرمی، باید به این ماهیت توجه کند. البته روشن است که سرگرم‌کنندگی سینما به ژانر کمدی محدود نیست.
– در میان اسامی فیلم‌سازان پرفروش، دو نام از همه پرتکرارتر است اول ساموئل خاچیکیان و دوم مسعود ده‌نمکی! خاچیکیان در بیش از سی سال فیلم‌سازی ۷ بار کارگردان پرفروش‌ترین فیلم سال بوده است و مسعود ده‌نمکی هم در نزدیک به یک دهه حضور در سینمای ایران، ۴ بار پرفروش‌ترین فیلم سال را ساخته است.
– با نگاهی اجمالی به سینمای خاچیکیان، می‌توان دو ویژگی ممتاز را در کارهای او برجسته دید؛ اول «قصه‌گو بودن آثار» و مهم‌تر «قهرمان داشتن». قهرمانی که مخاطب عام سینما با آن‌هم ذات پنداری می‌کند. استفاده از ستارگان برجسته ورزش و قهرمانان المپیک مانند امامعلی حبیبی و…
– مسعود ده‌نمکی در کمتر از ۱۰ سال، ۶ اثر سینمایی ساخته که ۵ تای آن‌ها اکران شده و ۴ اثر از این ۵ اثر پرفروش‌ترین فیلم سال بوده‌اند. موفقیت ۸۰ درصدی ده‌نمکی در گیشه، در حالی اتفاق می‌افتد که آثار وی تقریباً هیچ جایزه مهمی را در جشنواره‌های فجر و… نبرده‌اند. سینمای ده‌نمکی هم مانند خاچیکیان قهرمان دارد و البته در برخی آثار چون اخراجی‌های ۱ و رسوایی، قصه‌گو هم هست.
– در ۳۳ سالی که پس از انقلاب سینما شکل جدی‌تر به خود گرفته، ۷ سال پرفروش‌ترین فیلم سینما از جنس سینمای کودک بوده است. ۷ فیلم قصه‌گو و خوش‌ساخت که توانستند با کشاندن خانواده‌ها به سینما، گیشه را تسخیر کنند. اتفاقی که در دو دهه اخیر، کمتر افتاده است.
این تبارشناسی نشان می‌دهد از یک سو سینمایی که سه وجه «سرگرمی»، «قصه‌گویی» و «قهرمان» را با خود همراه کند و از دیگر سو «ساخت حرفه‌ای» داشته باشد. مثلاً اکثر کارهای حاتمی‌کیا خصوصاً آژانس شیشه‌ای می‌تواند به اقبال مردم خوش‌بین باشد.