سینماسینما، زهرا مشتاق

«باشگاه حیوانات» درباره رواج نگه‌داری از حیوانات اگزوتیک در ایران است. حیوانات خاصی که تمایل به داشتن آن‌ها موجب تجارت پررونقی شده که انواع حیوانات خاص را به شکل قاچاق راهی ایران کرده است. ورود و پا گرفتن کسب‌وکاری که به نظر  می‌رسد دیگر نمی‌توان آن را متوقف کرد. فیلمی که ابتدایش با معرفی صنعت قاچاق حیوانات در ایران آغاز  می‌شود و مردی که در قابی بدون سر، و با داشتن ماری در دست درباره حیوانات خاص صحبت می‌کند. حیوانات خاصی که بودن در کنار آن‌ها، به انسان احساس غرور می‌بخشد!

اهمیت «باشگاه حیوانات»، مرور تند وضعیت نگه‌داری از حیوانات خاص تا عادی در سال‌های اخیر در ایران است. مروری که به نوعی جامعه‌شناسی طبقه خاص تا عام مردمی که به حیوانات گرایش دارند نیز هست.

گرچه کسانی که به حیوانات خاصی چون مار، ایگوانا و دیگر خزندگان و حشرات، یا حتی گرگ و شیر و خرس و راکون علاقه نشان می‌دهند، خود را دوست‌دار این حیوانات می‌دانند، اما واقعیت این است که هم‌چنان‌که در فیلم نیز به آن اشاره می‌شود، مد و چشم و هم‌چشمی در میان طبقه نوکیسه نقش مهمی در این ماجرا دارد. حیواناتی که شناسنامه و پاسپورت دارند، روی بدنشان تتو (خال‌کوبی) می‌شود، یا جاهایی از بدنشان پرسینگ می‌شود. حیواناتی که برای صاحبان خود، در حد یک اسباب‌بازی یا عروسک بزک‌شده هستند. داشتن حیوانات عجیب و غریب، مثل مردی که در خانه‌اش و در یک قفس شیشه‌ای، یک مار پیتون نگه‌داری می‌کند، موجب اعتمادبه‌نفس صاحبان آن‌هاست! صاحبان مرفهی که مسحور حیوانات اگزوتیک خود می‌شوند و تنهایی خود را با این حیواناتِ به‌زور خانگی‌شده(!) پر می‌کنند.

ویژگی «باشگاه حیوانات» روایت محض، بی هیچ قضاوتی است. در طول فیلم نیز اطلاعاتی آماری به شکل کپشن ارائه می‌شود. از جمله معرفی مشاغل مرتبط همچون مربی سگ‌ها. پیش‌تر مربی‌گری سگ‌ها، برای آموزش سگ‌های پلیس یا سگ‌های امدادگر بود، اما اکنون ثروتمندانی که سگ دارند، داشتن مربی سگ، جزء جدایی‌ناپذیر زندگی‌شان است. معلمانی که بوس کردن، دست دادن و ده‌ها مهارت دیگر را به سگ‌ها و چگونگی برخورد با آن حیوان را به صاحبشان آموزش می‌دهند، و زوج‌های جوانی که ترجیح می‌دهند به جای داشتن بچه، حیوانات را به فرزندی خود قبول کنند.

فیلم به شکلی غیرمستقیم، ترسیم تغییرات عمیق اجتماعی و فرهنگی در ایران امروز است، و به‌خصوص توجه به گرایشات نسل جدید در کنار طبقه نوکیسه.

فیلم رفته‌رفته به حیوانات عادی نزدیک می‌شود و زندگی سگ‌های تنهایی را به تصویر می‌کشد تا کنتراست تلخ تفاوت زندگی آن‌ها با سبک زندگی حیوانات اشرافی نمود و جلوه بیشتری پیدا کند. با گسترش شهرها به سمت روستاها، زیستگاه انواع حیوانات و از جمله سگ‌ها نابود شده است. و اکنون آن‌ها، همچون بسیاری از گونه‌های جانوری، نه جای مناسب در اختیار دارند و نه دسترسی به غذای کافی برای آن‌ها میسر است.

وجود سگ‌های گرسنه، رهاشده و سرگردان در شهرها، یادآور نابودی محل زندگی آن‌ها به دست انسان‌هایی است که هیچ حقوقی برای حیوانات قائل نیستند. در عوض شهرداری با استخدام پیمان‌کاران، برای سگ‌ها جوخه‌های مرگ تشکیل می‌دهد، و مجریان بی‌رحمی که با خشن‌ترین روش‌ها از جمله تزریق اسید، خوراندن سم، شلیک مستقیم گلوله و… حتی سگ‌ها را زنده به گور می‌کنند. گرچه مراجع تقلید نیز کشتار حیوانات را محکوم کرده و آن را بر خلاف آموزه‌های دینی دانسته‌اند، اما به‌رغم پافشاری گروه‌های حامی حیوانات، روند کشتار هنوز ادامه دارد.

وجود چندین پناهگاه، از جمله پناهگاه وفا و تشکیل سمن‌های غیردولتی برای حمایت از حیوانات مختلف تحت آزار یا انقراض نشان‌دهنده وجود مشکلات جدی در حوزه حیات جانوری است که «باشگاه حیوانات» به آن می‌پردازد. این در حالی است که قوانین فعلی کشور هیچ تناسبی با زندگی حیوانات شهری و خانگی ندارد و کاملا در تقابل و ضدیت با آن‌هاست.

ضبط حیوان، توقیف و خواباندن ماشین، تعیین جزای نقدی برای صاحبان سگ، که سگ‌های خود را سوار ماشین کنند یا به خیابان بیاورند، از جمله تقابل آشکار میان قوانین بی‌منطق و رویارویی خصمانه با حیوانات و دوست‌داران حیوانات است.

گویا واضعان قانون تنها برای انسان‌ها حق حیات قائل هستند، نه حیوانات. این در حالی است که حیوانات و گیاهان، به همان اندازه که انسان‌ها حق حیات دارند، باید که زندگی آسوده و فارغ از رنج داشته باشند.

اهمیت طرح عقیم‌سازی که در فیلم نیز مورد توجه قرار می‌گیرد، موجب کنترل جمعیت حیوانات شهری است که طی دوره‌ای پنج تا ۱۰ ساله نتیجه‌بخش خواهد بود.

فیلم در لحظات پایانی خود یک روحانی را نشان می‌دهد که به حیوانات آسیب‌دیده کمک می‌کند. او درحالی‌که یک سگ مادر را که در تصادف به‌شدت مجروح شده، به پزشک می‌رساند، می‌گوید: نجاست، دال بر عدم کمک نیست. یعنی حتی اگر به تصور و گفته برخی سگ نجس است، این نگاه مانع کمک و حمایت نمی‌شود.

در انتها «باشگاه حیوانات» یادی می‌کند از نقش و کارکرد سگ‌ها در زندگی روستاییان و عشایر. و هم‌چنین سگ‌های نگهبان، سگ‌های راهنما، سگ‌های زنده‌یاب، مرده‌یاب و…

«باشگاه حیوانات» دعوتی است عمومی برای مهربانی با حیوانات.

منبع: ماهنامه هنروتجربه