سینماسینما، محمد تقی‌زاده
اولین بار ترنس مالیک در سال ۲۰۱۱ با فیلم «درخت زندگی» بیان جدیدی در سینمای جهان ارائه داد که پیش از آن تجربه نشده بود. معجونی از موسیقی، تصاویر چشم‌نواز و نریشنی عرفانی از کتاب مقدس که باعث موج جدیدی از موافقت‌ها و مخالفت‌ها در جهان شد. برخی این فرم جدید را به‌شدت نهی کردند و اصلا فیلم ندانستند و برخی دیگر بیان جدیدی را به سینمای جهان اضافه کردند. حال پس از گذشت کمتر از ۱۰ سال یک فیلم‌ساز ایرانی به سبکی تقریبا مشابه در تجربه‌ای مستندگونه، آمیزه‌ای از تصویر و موسیقی را به نمایش می‌گذارد که ماحصل آن حسی عمیق و معنوی از آن‌چه رخ داده و تصویر شده است.
فیلم‌ساز در «راز ماندگاری» به بررسی برخی از آثار درخشان معماری و تاریخی اصفهان پرداخته است و برای روایت این قصه سفر یک زن خارجی به شهر اصفهان را بهانه نمایش این زیبایی‌ها و تعلق خاطرها کرده است. مدرسه چهارباغ، مسجد شیخ لطف‌الله، درِ مسجد جورجیر، کاخ چهلستون، کاخ عالی‌قاپو، کلیسای وانک، پل الله‌وردی خان، بازار قیصریه، میدان امام- نقش جهان، پل خواجو و مسجد امام از جمله بناهای ماندگار و فراموش‌نشدنی است که در این مستند ۵۰ دقیقه‌ای به تصویر کشیده شده است.
ارائه تصویر‌های ناب و چشم‌نواز با زاویه دیدهای متفاوت و متنوع از جمله ویژگی‌های اجرایی مستند «راز ماندگاری» است که ارزش تصویری این سند ماندگار ملی را بیش از هر چیز به رخ می‌کشد. مسعود مسجدی‌آرایی مدیر فیلم‌برداری مستند «راز ماندگاری» و چند مستند دیگر از جمله «سریک» است که امضای شخصی او برای همیشه روی مستند باقی خواهد ماند. مستندی که به‌شدت به تصایر و صداهای پخش‌شده تسلط و تمرکز داشته و هرکدام به عنوان المانی مهم در زیبایی‌شناسی درک زوایای مختلف تم اصلی داستان موثر بوده است. موسیقی فیلم نیز که شامل قطعات مختلف و متنوعی است، از شاخص‌ترین آثار کریستف رضاعی است که از بهترین موزیسین‌های سال‌های اخیر سینمای ایران است. عدم استفاده از نریشن در فیلم، انتقال اصلی حس‌وحال و ریتم روایت را به صدا و تصویر سپرده و نقش موسیقی کریستف رضاعی در این فضاسازی و انتقال حس آرامش و خلسه عرفانی و معنوی غیرقابل انکار است. احیای قطعه‌های ماندگار و نوستالژیکی چون «یه اصفهان رو» به نوازندگی جلیل شهناز و آواز تاج اصفهانی از جمله قطعات کاربردی و تاثیرگذار مستند است که در چند اپیزود مختلف فیلم بسیار با فضای فیلم عجین شده است.
عدم استفاده از نریشن به شکل‌های مرسوم این‌گونه فیلم‌ها که اطلاعاتی در باب مکان و سبقه تاریخی آن می‌داد و بسنده کردن به حرف‌های کوتاه و اجمالی راوی فیلم، تمهیدی خاص و فکرشده از فیلم‌ساز بوده است که می‌توانست ریسک بزرگی در درنیامدن فیلم و از دست رفتن ریتم و فضای فیلم باشد، ولی ذکاوت و خلاقیت گروه فیلم‌ساز سبب شده جایگزینی موسیقی به جای نریشن و تعبیه برخی صداهای طبیعی در فیلم مانند صدای جیرجیرک‌ها در شب‌های میدان نقش جهان یا صدای غیرقابل توصیف قلم‌زنی صنف مسگرها در بازار قیصریه نه‌تنها باعث از ریتم نیفتادن فیلم نشود، بلکه به هدف اصلی فیلم‌ساز یعنی تلقین حس آرامش و ارضای معنوی از زیبایی‌های شهر اصفهان کمک کند و تماشاگر را نیز از این لذت عمیق معنوی بهره‌مند سازد.
فیلم از نظر فنی و اجرایی کیفیت بالایی دارد و تدوین بهمن کیارستمی در کنار موسیقی و فیلم‌برداری از مهم‌ترین دلایل تاثیرگذاری فیلم به حساب می‌آید، چراکه ناگفته پیداست که حجم راش‌های تهیه‌شده از چنین فضاهای فراموش‌نشدنی و چشم‌نوازی بسیار بوده است و هنر تدوین و چفت و بست کردن و بهینه کردن این حجم فیلم گرفته‌شده تنها روی میز مونتاژ و به هنر مونتور فیلم وابسته است که در این فیلم با موفقیت و مهارت تدوین‌گران به سرانجام رسیده است.
تجربیاتی همچون «راز ماندگاری» در قالبی پخته‌تر و کامل‌تر می‌تواند علاوه بر معرفی جاذبه‌های تاریخی و ملی کشور، توانایی و تسلط فیلم‌سازان نسل نوی ایران در به تصویر کشیدن این موقعیت‌ها با زیبایی‌شناسی و کیفیت بالا را نشان دهد، به شرطی که با تمرکز بیشتری بر متن همراه شود و سروشکل کامل‌تر و اساسی‌تری برای فیلم خود طراحی کند و تنها به تصاویر و موسیقی اتکا نشود، چراکه به نظر می‌رسد تایم طولانی‌تر و ارائه فیلم کامل‌تر ۹۰ یا ۱۲۰ دقیقه‌ای مستند یا داستانی نیاز بیشتری به پرورش ایده‌ها، پرداخت جزئی‌تر و کامل‌تری از رخ‌داده‌ها و رویدادها مبتنی بر متنی قوی داشته باشد و طراحی و فضاسازی جذاب بر پایه ایده‌ای بکر تنها روش ساختن مستند و داستانی بلند و کامل نخواهد بود.
منبع: ماهنامه هنروتجربه