سینماسینما، وحید ضرابی نسب*
در این بیست و اند سالی که در عرصه‌ی رسانه و سینما فعالیت دارم -کج دار و مریز- شاهد بوده‌ام رخت بربستن اعاظم و اکابر فرهنگ و هنر این مرزوبوم را که فقدان سنگین هرکدام‌شان، چراغی تابناک از خانه‌ی پدری خاموش کرده و تَرَکی عمیق بر جان سرزمین مادری نشانده است. اما از آنجا که مرگ را اساسا یک شوخی بزرگ بی‌مزه و یک کمدی هزل رقت‌انگیز می‌دانم، عهد بسته‌ام در مراسم تشییع و تعزیتی حاضر نشوم. و البته که به غایت معتقدم این دورهمی‌های پر آه و ناله و اشک؛ نه برای آن خدایگان فَرّ و فرهنگِ از دست‌رفته اثری دارد و نه بر ما بداقبالان جای‌مانده تاثیری.

اما برای دو والامرد دانش‌مند، نتوانستم صرفا از قاب رسانه، پیگیر باشم و عهدم را شکستم. دو سینماگر رفیع، که اتفاقا هر دو “تصویر” را برای فلسفیدن برگزیده بودند و هنر هفتم، گریزراه‌شان بود برای آفرینش معنا در دل بی‌معنایی، خلق زیبایی در اوج نازیباها و تمرین اندیشیدن و داناییّت در روزگاران جهل و خرافه.

اولی‌اش کیارستمی بزرگ بود که جهان اندیشه و منظومه‌ی تفکرش، نگاه من و خیلی‌ها را به زیستن تغییر داد و سحر گفتار و جادوی نوشتار و افسون تصاویرش، جهان‌بینی ما شد نسبت به زندگی و مرگ و عشق و تنهایی و تاریخ. هنوز هم با اختلاف، عباس سینمای ایران را جهانی‌ترین کارگردان تاریخ این منطقه‌ی جغرافیایی می‌دانم، نه از بُعد بین‌المللی و شناخت خارج مرز، که از جنبه‌ی نگاه خارق العاده‌اش به گیتی و کائنات و آدم‌ها و هر چیز ذی‌حیات و نازنده‌ای که در آن است.

و دومی هم داریوش عزیز بود. که چند روزی‌ست بدرقه‌اش کرده‌ایم به اشک و زخم. در تابوت گذاشتیمش به حزن و یاس و کفن‌پیچش کردیم به داغ و شرم. خاک کردیم هم بدن شرحه شرحه‌ی او را و هم جان آزرده و مجروح خودمان را. خالق ماندگارترین شخصیت‌ها و فیلم‌ها و سکانس‌ها و لحظات‌مان. آفرینش‌گر بهترین فیلم کمدی سینمای ما (اجاره نشین‌ها) بهترین فیلم فلسفی سینمای ما (هامون) دوتا از بهترین فیلم‌های اجتماعی ما (لیلا و سنتوری) یکی از بهترین شاعرانه‌های سینمای ما (درخت گلابی) یکی از بهترین عارفانه‌‎های سینمای ما (پری) یکی از بهترین اقتباس‌های سینمای ما (سارا) سرخوش‌ترین فیلم سینمای ما (مهمان مامان) اثرگذارترین فیلم سینمای ما (دایره مینا) و شاید بهترین و موج‌سازترین فیلم تاریخ سینمای ایران (گاو).

اگر کیارستمی برای ما از چرایی زیستن می‌گفت، مهرجویی از چگونه زیستن. اگر عباس سینمای ایران دلیل و حدوث عشق را می‌نمایاند، داریوش سینمای ما از کیفیت و وضعیت عاشقی می‌گفت. از روابط و آدم‌ها، از شرایط و موقعیت‌ها، از سرخوشی و ناخوشی، از روزمرگی و عادی‌بودگی، از دل جامعه و کف اجتماع، از خیال و رویا، از ظهور و حضور، از جوهره و ماهیت، از حقیقت و واقعیت، از دانش‌ورزی و خودآگاهی و ادراک و حکمت. از فلسفه. او در جست و جوی معنا، همه جا را می‌گشت و ما را می‌گرداند. چه در قاب تصاویر و شاهکارهای سینمایی‌اش، چه در خطوط کتاب‌ها و ترجمه‌ها و رمان‌های ستودنی‌اش.

نمی‌خواهم سینمای مهرجویی را واکاوی کنم که این مجال نیست، اما وجه مشترک پررنگ او و کیارستمی، مظلومیت و انزوای تاریخی هنرمند ایرانی در سرزمین مادری‌اش است. مرد جریان‌ساز و پیشروی سینمای اندیشه، سینمای روشنفکر، سینمای دغدغه‌‎مند، سینمای پاک و سینمای اعتراض، از زخم چاقوی قاتلان جان داد پیش از آن نیز از بی‌توجهی مدیران و برخی اهالی فرهنگ و هنر و برخی منفعت‌طلبان ناآگاه رنج کشید.

*فعال سینما و رسانه