سینماسینما، محمد حقیقت
پیشگفتار: اگر چه مدت هاست حضور سینمای ایران در جشنواره های مهمی چون کن، ونیز، برلین و غیره پررنگ است و افتخارات بسیاری هم برای سینماگران و بازیگران آن به دست آورده است، اما تنها از کارگردانان و هنرپیشه‌ها صحبت به میان می آید و سایرعوامل مهم مثل فیلمبردار، صدابردار، صداگذار، تدوینگر، آهنگساز و غیره که «حضورِ غایب» دارند، صحبتی به میان نمی آید و آنها در سایه می مانند، و چه حیف! البته این نکته فقط شامل سینمای ایران نمی شود اما در این مطلب ما می خواهیم به وجه قابل اهمیت (صدابرداری و صداگذاری) فیلمهای ایرانی حاضر در جشنواره ونیز امسال بپردازیم که به قول فروغ فرخزاد: «تنها صداست که می ماند».
علیرضا علویان به همراه گروه فیلم وحید جلیلوند در جشنواره ونیز۲۰۱۸
علیرضا علویان (صداگذاری را مهندسی می‌کند) با فیلمهای دیوار، داخلی، شب(وحید جلیلوند)، در بخش مسابقه و جنگ جهانی سوم (هومن سیدی) در قسمت افق ها و همچنین دانا فرزانه پور (صدابردار) با فیلم سنت عمر(آلیس دیوپ) از فرانسه، در بخش مسابقه جشنواره ونیز حضور دارند.
۱ – علیرضا علویان (صداگذار، یا مهندسی صدا)
او در تهران در ۲۶ آذر ۱۳۵۸ بدنیا آمد، شیفتگی او به سینما در نهایت وی را به سوی صدا، جلب می کند و با دستیاری در این زمینه در سال ۱۳۸۰ کار خود را آغاز می کند. او رسما از سال ۱۳۸۳ با فیلم سالاد فصل (فریدون جیرانی) به شکل مستقل حرفه خود را ادامه می‌دهد. وقتی از او سوال می‌کنم: «با چند نسل از فیلمسازان ایرانی کار کرده ای؟ پاسخ می دهد: «در طی ۲۰ سال کار، با سه نسل از کارگردانان کار کرده ام که شامل آثار همه پسند و پرفروش، و به موازات آن همچنین آثار هنری و مولف هم بوده است.»
هنگامی که با یک جمع‌بندی سرانگشتی حساب می کنیم، حدود ۱۶۰ فیلم را صداگذاری کرده که باید به آنها همچنین حدود ۲۰ سریال را که در کارنامه خود دارد اضافه کرد. البته لیست فیلمهای کوتاه و همچنین مستند هائی را که کار کرده، به حساب نیاورده ایم. بدون اغراق می توان وی را از پرکارترین های در رشته خودش به حساب آورد و می توان به وی لقب «مردی چسبیده به صندلی» داد! زیرا همواره در استودیوی خودش مشغول کار است، که این حجم کار در هفته های نزدیک به جشنواره فجر حالت شبانه روزی پیدا می کند و نمی توان از او سئوال کرد: «ببخشید، چندساعت در روز کار می‌کنی؟!»
همین فعالیت هایش باعث شده هر ساله در جشنواره فجر فیلمهای بسیاری داشته باشد، و نامزد هم شده و در بخش مسابقه جشنواره فجر گاه سالهائی پیش آمده که پشت سر هم جایزه بهترین صداگذاری را هم بدست آورده که لیست آن طولانی است. از آخرین آنها، سیمرغ بلورین در سال ۱۴۰۰ برای علفزار(کاظم دانشی) و بدون قرارقبلی (بهروز شعیبی) بوده است. وی حتی از سوی مطبوعات و منتقدین که جداگانه جایزه می دهند هم در این رشته جوایزی بدست آورده است. او جوانی بوده که بسرعت رشد کرده، و همواره کنجکاو بوده و دوست دارد دایم خودش را به روز کند و از آخرین پیشرفت ها در این زمینه عقب نماند. گاه نیز میکس برخی از فیلمها مثل کارهای حاتمی کیا یا عبدالرضا کاهانی را در لابراتوارهای خارج از کشور به اتمام رسانیده است.
در بین فیلمهائی که طی بیست سال فعالیت خود کار کرده، و شامل آثار بیش از ۶۰ کارگردان است، بطور فشرده می توان از فیلمهای ایرج قادری (شبکه)، رامبدجوان (اسپاگتی در ۸ دقیقه) داریوش مهرجوئی(سنتوری) مهرشاد کارخانی(گناه من و ریسمان باز)، علی مصفا (پله آخر)، آتابای (نیکی کریمی) و همچنین آثارشاپور قریب، علیرضا داوودنژاد، رضا میرکریمی، ابراهیم حاتمی کیا، عبدالرضا کاهانی، کمال تبریزی و غیره نام برد .
جدا از آن، فیلمهائی هنروتجربه مثل آثار مرتضی فرشباف (سوگ – بهمن)، فیلمهای وحید جلیلوند (بدون تاریخ بدون امضا – ۴ شنبه ۱۹ اردیبهشت و شب، داخلی، دیوار) جشنواره ونیز، هومن سیدی (جنگ جهانی سوم) جشنواره ونیز، محمد رسول اوف (لرد) در جشنواره کن ( برنده جایزه نوعی نگاه)، جعفر پناهی(سه رخ، برنده سناریو در جشنواره کن) وغیره نام برد.
از او سئوال می‌کنم: کدام یک از فیلمهائی که کار کرده ای بیشتر وقت برده و بیشتر مورد پسند خودت بوده؟ وی پاسخ می دهد: «در اوایل کارم گاه سه ماه و نیم یا چهار ماه برای هر فیلمی وقت می‌گذاشتم چون نمی خواستم ریسک کنم. در آن زمان نمی‌خواستم همزمان چند فیلم را با هم کار کنم. امروزه خوبی ورود دیجیتال در سینما، کارها را بسیار راحت تر و سریع تر و حتی دقیق تر کرده و به ما صداگذاران هم خیلی کمک کرده است.»
درمورد اینکه آیا پیش آمده که قبل ازشروع فیلمبرداری، سناریو را خوانده باشد و یا در موقع فیلمبردای سرصحنه هم رفته باشد، تا در حال و هوای بهتر کار قرار گیرد، نظرش را می‌پرسم.
علویان: «قبلا به این شکل بود که وقتی فیلمبرداری تمام می‌شد به سراغ ما می آمدند، اما مدتی است که فیلمنامه را هم می‌خوانم و با کارگردان صحبت ها و مشورت هائی در مورد صدا هم صورت می گیرد. برخی مواقع هم سر صحنه می رویم تا در جریان قرار بگیرم و با کارگردان، صدابردار و غیره صحبت می کنیم. در مورد خلاقیت ها و آفرینش صداها در موقع صداگذاری خودم کارهائی انجام می دهم و این به عهده صداگذار است. البته پیش می آید که کارگردانی در آن موقع حضور داشته باشد و نکات مشخصی را از ما بخواهد، که کارخوبی است.»
۲ – دانا فرزانه پور(صدابردار)
وی در۲۲ مهر۱۳۴۶ در تهران متولد شد و تا سوم راهنمائی در مدرسه خوارزمی درس خواند. از اواخر۱۹۸۳ میلادی به فرانسه رفته و ادامه تحصیل داده است. بین ۱۹۹۰ و۱۹۹۱ در کنسرواتور آزاد سینما فرانسه، در زمینه کلی فنی سینما به تحصیل پرداخت. (سالها پیش از انقلاب، نیز سهراب شهید ثالت دوره این مدرسه را به مدت دو سالی گذرانده بود).
دانا فرزانه پورکار در زمینه صدابرداری را از سال ۱۹۹۸با فیلمهای کوتاه فرانسوی آغاز کرد اما قبل از آن، تجربه های مختلف سینمائی مثل دستیار تولید، دستیار کارگردان، داشت. یادگیری صدابرداری در سر صحنه و نه در مدرسه را با دستیاری در کنار ژان فرانسوا شوالیه یکی از کهنه کاران این رشته به عنوان «بون من» آغاز کرده، و بعدا که وی بازنشسته شد، دانا پیش او می رفته تا با فنون صدا بیشتر آشنا شود. سپس ابتدا در تعدای فیلم کوتاه فرانسوی، حتی بدون دستمزد، به کارش ادامه داد تا اینکه حرفه ای شد. بعدا در کشورهای گوناگون با کارگردانان مختلف کار کرده که شامل تعدادی از کارگردانان ایرانی هم می شود.
خودش می گوید: «یکی از تجربه های خوب با جعفر پناهی برای طلای سرخ است (در بخش نوعی نگاه کن، جایزه ژوری ۲۰۰۳ را دریافت کرد) و کار با بهمن کیارستمی بر سر چند فیلم مستند مثل کفار، نور وغیره بوده است.» دانا ادامه می دهد: «این کارها در ایران برایم مهم بوده، چون ویژگی های صدائی در آنها انجام دادیم و تجاربی را آنجا بدست آوردم. در فرانسه همچنین با اصغر فرهادی برای فیلم گذشته (در مسابقه کن ۲۰۱۳ برنده بازیگر زن) کار کردم که موقعیت خوبی بود و نشان می داد وی چقدر با دقت و وسواس کار می‌کند. جدا از آن باز هم در ایران با مسعود بخشی در فیلم شب یلدا (برنده جایزه داوران در ساندنس آمریکا ۲۰۲۰) صدابرداری کردم. در این فیلم نیز بخاطر ویژگی صحنه ها، نکات جالبی و گاه سختی در مورد صدابرداری وجود داشت که برایم جالب بود.»
در مورد کارگردانان خارجی فرزانه پوربا ویمکتی جایاسوندارا ازبنگلادش(که فیلمش دوربین طلائی کن ۲۰۰۵ را برد) و بعدا فیلم دیگری در هندوستان ساخت که همکاری را با او ادامه داد. با عتیق رحیمی سنگ صبور را درافغانستان و بانوی رود نیل را در اوگاندا کار کرد. درزمینه مستند، فرزانه پور با کارگردان فرانسوی ژان پیرپریو در فرانسه وبعدا همچنین با او یک فیلم درژاپن کارکرده که آنهم برای خودش تجربه خاصی به همراه داشت. با هارون محمد صالح کارگردان اهل چاد، فیلمی مربوط به دادگاه ایسنابره که بیشتر فرم مصاحبه دارد را صدابرداری کرد. از کارهای دیگر وی می‌توان به اثری مستند از خانم فرانسوی والری مولر که همه اکیپ مدت ها در زندان واقعی به فیلمبرداری آن ادامه داده بودند اشاره داشت. جدا از اینها یکی از فیلمهائی که دانا فرزانه پور در فرانسه کار کرده، چند سال پیش برنده خرس طلای جشنواره برلین شد.
از دانا فرزانه پور می‌پرسم که گویا قرار بود فیلمی هم با ژان لوک گدار کار کنی. پاسخ می دهد: «من فیلم این رویای قدیمی متحرک را برای کارگردان فرانسوی آلن گارودی کار کرده بودم که وقتی به پرده آمد، روزی ژان لوک گدار آن‌را دیده بود و خیلی از آن تعریف کرده بود. من هم برای گدار نامه ای نوشتم واز تعریف او تشکرکردم. او هم به من جواب داد و با هم ملاقات کردیم. علاقمند بود در کار بعدیش حضورداشته باشم. بعدا گفت به شما زنگ می‌زنم که احتمالا کاری با هم بکنیم یکی دوبار هم از دفترش به من زنگ زدند و دستیار گدار به من گفت که وی تصمیم گرفته با همان صدابردارهمیشگی اش کارکند.»
آخرین فیلم فرانسوی که دانا فرزانه پور کار کرده، سنت عمر ساخته خانم آلیس دیوپ از فرانسه است که در بخش مسابقه جشنواره ونیز ۲۰۲۲ پذیرفته شد اما وی بخاطر فیلمبرداری که دارد و در ضمن تمایل چندانی ندارد در جشنواره ها حضور داشته باشد مگر در جشنواره های مستند و جمع وجور مثل (سینمای واقع گرا در پاریس) تا بتواند با مردم و تماشاگران راحت برخورد داشته باشد .وی درحال حاضر سر فیلمبرداری “فامیلیار” با کارگردان رومانیائی کالین پتر نتزر(کارگردان، مادر پسر برنده خرس طلا۲۰۱۳ و آنا عشق من) در این کشور است. دانا می گوید متد کار او با بقیه کارگردانان متفاوت است. او هیچگاه از آن چه که می‌خواهد کوتاه نمی آید و در مکانهای واقعی که ماجراهای داستانش می گذرد فیلمبرداری می‌کند تا حس وحال صدای فضای آنجا به خوبی القا شود. دانا ادامه می دهد: «از هر کارگردانی چیزهائی یاد می گیرم که به تجربیاتم اضافه می شود.»