سینماسینما، یزدان سلحشور

«جهان‌شمولی شخصیت‌ها و مضامین در کنار کارگردانی که این داستان را مسحورکننده ساخته، موجب شده‌ است «درباره الی…» مرزهای جهانی را فرو بریزد و درک ما از دنیای مشترکمان را تعمیق ببخشد.» (رابرت دنیرو)

اصغر فرهادی پیش از «درباره الی…» هم اصغر فرهادی بود! نشان به آن نشان که می‌خواستند این فیلم را از جشنواره فیلم فجر شوت کنند بیرون! چرا؟ چون فیلم اصغر فرهادی بود! «سرانجام پس از رایزنی‌های نهادهای غیردولتی سینما و برخی داوران جشنواره و در پی درخواست مشاور امور هنری رئیس‌جمهور، محمود احمدی‌نژاد به وزیر ارشاد دستور حضور فیلم در جشنواره فیلم فجر را صادر کرد و با تصمیم هیئت انتخاب، به عنوان یکی از فیلم‌های بخش مسابقه برگزیده شد. «درباره الی…» برای نخستین بار در ۱۹ بهمن ۱۳۸۷ در تهران نمایش داده‌ شد. این اکران با استقبال زیادی روبه‌رو شد.» (ویکی‌پدیا)

البته صحبت‌هایی هم بود که مشکل فیلم، به خاطر حضور گلشیفته فراهانی ا‌ست که در فیلم «مجموعه دروغ‌ها» ریدلی اسکات بازی کرده، اما شما باور نکنید! مشکل، دقیقا به خاطر اصغر فرهادی بود! البته بعدها، همان‌ها که می‌خواستند جلوی اکران فیلم را بگیرند، مدعی شدند برای اسکار اول فرهادی لابی کرده‌اند! [البته داستان فیلم و پایان‌بندی آن تا حدی مرتبط بود با نام فیلم «مجموعه دروغ‌ها»: «داستان فیلم روایت‌گر زندگی چند خانواده است که برای گذراندن تعطیلات به شمال کشور سفر کرده‌اند. دوستان احمد (شهاب حسینی) که پس از سال‌ها زندگی در آلمان به ایران بازگشته، در تلاش هستند تا همسری را برای او بیابند. به همین خاطر، یک معلم مهدکودک به نام اِلی (ترانه علیدوستی) با دعوت سپیده (گلشیفته فراهانی)، به همراه دیگران به این سفر آمده ‌است. اما پس از ناپدید شدن الی در ساحل دریا، ماجرا به یک تراژدی تبدیل می‌شود و هر کس در مورد این مسئله به قضاوت پرداخته و دیگری را مقصر می‌داند. تا آن‌جا که جمع به خاطر منافع خود زمانی ‌که نامزد جست‌وجوگر الی در پی او از راه می‌رسد، از حمایت الی دست کشیده و سپیده را مجاب می‌کند که در مورد الی حرف‌های نادرست بگوید.»]

یادم هست وقتی خبر رفع توقیف فیلم در جشنواره رسید، ساعت ۹ شب بود و اعلام کردند ساعت ده و نیم فیلم را پخش می‌کنند و من چون برای خبرنامه جشنواره مطلب می‌نوشتم و لحاف و تشکم را هم آورده بودم سینما فلسطین، شروع کردم به تلفن زدن. [روزی را برای رفع توقیف انتخاب کرده بودند که سانس‌های آخر، فیلم‌های مهمی نداشتند و اغلب منتقدان رفته بودند و سینما خلوت شده بود.] حتی الان هم نمی‌دانم چطور این همه آدم خودشان را در آن ترافیک و سرما، از دورترین نقاط تهران و حتی کرج رساندند، طوری که ما نمی‌دانستیم جمعیت دارد با حیرت فیلم را نگاه می‌کند، یا فیلم دارد جمعیت را با حیرت می‌بیند!

«درباره الی…» چهارمین فیلم فرهادی در جایگاه کارگردانی سینما بود و متفاوت با «رقص در غبار» و «شهر زیبا» و «چهارشنبه‌سوری»؛ گرچه درون‌مایه‌های فیلم‌های قبلی را هم می‌شد در این فیلم جست‌وجو کرد، اما حاصلِ کار، نوعی بازگشت بود به تجربه‌ تلویزیونی او در «داستان یک شهر»؛ آدم‌های عادی و باورپذیر با انگیزه‌های عادی که در شرایط غافل‌گیرکننده به چیزی ورای خود بدل می‌شدند.

فیلم، ورای رویکرد سینمایی خود، به بحث‌هایی دیگر هم دامن زد، از جمله نوع ممیزی آن به نشست تخصصی جشنواره روحانی و سینما رسید. حجت‌الاسلام شهاب مرادی- سخنران و فعال فرهنگی- در این نشست گفت: «چنین نظارتی آسیب‌زننده است، به طور مثال فیلم «درباره الی…» ساخته اصغر فرهادی صحنه نماز ندارد، درحالی‌که اتفاقا در صحنه‌ای که نامزد الی به محل ویلای مذکور می‌آید، ابتدا درون اتاق می‌رود و نماز می‌خواند. اما این قسمت مجوز نگرفت، چراکه نامزدش در ادامه داستان دعوا می‌کند و حرف ناظران این بود که فرد متدین نباید اهل خشونت باشد. این نوع نظارت است که به فیلم‌ها ضربه می‌زند؛ این‌که شما لیستی تهیه کنید که چه چیزهایی در یک اثر وجود داشته باشد و چه چیزهایی وجود نداشته باشد.»

فیلم گرچه به اندازه «جدایی نادر از سیمین» مورد اقبال جهانی قرار نگرفت، اما از نگاه بسیاری از دوست‌داران سینمای فرهادی، بهترین فیلم اوست. این ارزیابی تا به آن پایه و مایه قد کشید که بسیاری این اثر را آغازگر موج نوی دوم سینمای ایران لقب دادند؛ فیلمی پاسخ‌گو به تاریخ و مردم زمانه‌اش بدون اضافه‌گویی و حتی درلفافه‌گویی و البته به دور از شعارهای رایج سینمای پیرامونی‌اش؛ فیلمی که در عین آوانگارد بودن قدرت برقراری ارتباط با مخاطبان عام را داشت. «درحالی‌که فیلم از وزارت ارشاد پروانه نمایش داشت و در برنامه اکران نوروز قرار داشت و حتی با گروه سینمایی آفریقا قرارداد بسته بود، به دلایل ناشناخته‌ای از اکران آن که قرار بود ۲۸ اسفند ۱۳۸۷ صورت گیرد، جلوگیری شد. شنیده می‌شد شخص معاون سینمایی دستور این اقدام را داده. در حالی اکران‌های مردمی فیلم «درباره الی…» در سینماهای تهران لغو شد که درگیری پلیس و دارندگان بلیت فیلم را در پی داشت. این فیلم سرانجام پس از پشت سر گذاشتن دشواری‌های فراوان، در تاریخ ۱۷ خرداد ۱۳۸۸ به‌ طور گسترده در تهران و شهرستان‌ها اکران شد.» (ویکی‌پدیا)

«درباره الی…» تفسیرهای زیادی را در پی داشت؛ هر بخش آن، به منزله‌ استعاره‌ای مدرن، مورد تاویل‌های گسترده قرار گرفت، درحالی‌که ابدا اثری استعاری نبود؛ امری که یادآور سخن همینگوی بود در مورد «پیرمرد و دریا» که تنها یک دریای واقعی، یک ماهی واقعی و یک پیرمرد واقعی را آفریده، همین!

فیلم زمانی ساخته شد که سینمای ایران عمیقا گرفتار «لکنت در گفتار سینمایی» و «هیاهو برای هیچ» بود و مدلی شد برای نسل بعد که احساسات‌گرایی و تظاهرات فرمی روشن‌فکرانه را کنار بگذارند و بدون تکلف فیلم بسازند.

منبع: ماهنامه هنروتجربه