مستند «دره ستارگان» الگوی روایی منسجم ندارد.

سینماسینما، سیدرضا صائمی:

گاه سوژه یک اثر به‌ویژه در ژانر مستند به قدری جذابیت دارد که قابلیت‌های اثر را از ذات سوژه می‌گیرد نه ابژه‌ای به نام فیلم. مستند «دره ستارگان» بر همین مبنا از سوژه خود اعتبار می‌گیرد، حتی اگر خلاقیتی در بهره‌گیری از ظرفیت‌های تکنیکی و زیبایی‌شناسی برای روایت این سوژه نداشته باشد. خب وقتی قرار است این مستند پرتره درباره شهرداد روحانی باشد که در عالم موسیقی نه یک نام معتبر ایرانی که یک برند جهانی است، قطعا مستندی قابل توجه می‌شود که حتی اگر به تصاویر و فیلم‌های آرشیوی هم در روایت آن بسنده شود، تماشای آن باز هم لذت‌بخش خواهد بود. چنان‌چه در این مستند شاهد کارکردهای متفاوتی از این تصاویر آرشیوی هستیم که هم خاطرات شیرین اجراهای او را در ارکسترهای داخلی و خارجی زنده می‌کند و هم نوعی عنصر آگاهی‌بخش و اطلاع‌رسانی از کارنامه این استاد موسیقی و جایگاه او نشان می‌دهد و هم تصویری از سیر تغییر و تحول او به لحاظ ظاهری و چهره فیزیکی به تصویر کشیده می‌شود. شاید اوج جذابیت و زیبایی این تصاویر آرشیوی مربوط به اجرای معروف او در کنار یانی، از موسیقی‌دانان مشهور جهانی، است و آن سوال و جواب موسیقایی که بین شهرداد روحانی و نوازنده سیاه‌پوست از طریق ساز ویولن صورت می‌گیرد. یک نوع بداهه‌نوازی خلاقانه و در لحظه که قدرت و خلاقیت موسیقایی سوژه را قاب می‌گیرد. قطعا مخاطبی که علاقه‌مند جدی موسیقی به‌ویژه آثار استاد روحانی باشد، از تماشای هر تصویری از او حتی راه رفتنش در خیابان یا چای خوردنش پشت میز اتاقش لذت خواهد برد. شخصیت و خصلت‌های فردی خود استاد نیز بر این جذابیت خواهد افزود. خاصه لبخند همیشگی و گشودگی شهرداد روحانی و تواضعی که در منش و کنش‌های او دیده می‌شود.

اما مشکل اصلی مستند «دره ستارگان» این است که بدون سناریو و الگوی روایی منسجم است و نوعی پراکندگی و گاه شلختگی در روایت آن دیده می‌شود. فیلم در نمایش جایگاه شهرداد روحانی به‌عنوان یک موسیقی‌دان ایرانی موفق است که به‌طبع بخشی از این موفقیت را مدیون فیلم و عکس‌های آرشیوی است، اما آن‌جا که فیلم‌ساز باید با تکیه بر تمهیدات مستند به بازنمایی این شخصیت بپردازد، پای کار می‌لنگد. شاید مهم‌ترین ضعف آن هم در انتخاب برخی شخصیت‌های سینمایی یا هنری است که قرار است از شهرداد روحانی سخن بگویند. این ضعف را در دو ساحت می‌توان بازشمرد. یکی انتخاب آنا نعمتی به‌عنوان مصاحبه‌گر با استاد که نه تخصص و نه حتی اطلاعات کافی درباره سوژه دارد که این ضعف کاملا در گفت‌وگوهای او با شهرداد روحانی خود را نشان می‌دهد و دیگری برخی چهره‌های آشنا اما بیگانه با موسیقی که یا درباره استاد حرف می‌زنند یا متنی شاعرانه می‌خوانند. متنی که ربط چندانی به محتوای سوژه ندارد و نه‌تنها اطلاعات که حسی را هم درباره استاد به مخاطب منتقل نمی‌کنند. مثلا هیچ‌جوره نمی‌توان نسبتی بین نیوشا ضیغمی و استاد شهرداد روحانی پیدا کرد! واقعا فرد مناسب و مرتبط‌تری با روحانی نبود که کارگردان به سراغ نیوشا ضیغمی رفته است؟! البته از آن‌سو حضور و سخن افرادی مثل دکتر پورتراب یا فریدون خلعتبری که وجوه حرفه‌ای و هنری شخصیت استاد روحانی را بازگو می‌کنند، از نقاط قوت اثر است. هرچند که جای خیلی از افراد نیز به‌ویژه موسیقی‌دان‌های شهیر ایرانی برای معرفی زوایا و ابعاد مختلف شخصیت شهرداد روحانی خالی است. مثلا استاد فخرالدینی یا حسین علیزاده که خود از آهنگ‌سازان بنام هستند. آیا حضور افرادی مثل مهدی مهدوی‌کیا به‌عنوان یک فوتبالیست برای بیان خاطره‌ای از استاد ضروری‌تر بود یا خواننده‌ای مثل همایون شجریان و علیرضا قربانی! در بخش گفت‌وگو، آنا نعمتی حتی از قابلیت‌های بازیگری خود برای اجرای یک گفت‌وگوی خبری استفاده نمی‌کند و اساسا در غالب زمان‌ها ساکت است و به برخی ری‌اکشن‌ها در میمیک صورتش اکتفا می‌کند که آن‌قدر تصنعی است که باورپذیری حسی لحظه را هم مخدوش می‌کند. هم‌چنین متن‌هایی که خوانده می‌شود، هم به لحاظ مضمون و هم گوینده آن‌ها در غالب موارد بی‌ربط و پرت است که گاهی احساس می‌شود شأن حرفه‌ای استاد شهرداد روحانی در اثر حفظ نشده است. به این معنی که هم‌وزن با شخصیت و جایگاه استاد، افرادی برای معرفی او انتخاب نشده‌اند. بااین‌حال سخنان خود روحانی و نمایش برخی اجراهایش و نوع رهبری ارکستر و هدایت آن‌ها در پشت و جلوی صحنه آن‌قدر جذاب هست که از تماشای این اثر بی‌نصیب برنخواهید گشت. دل سپردن به طنین موسیقی او و حرف‌ها و شخصیت دل‌نشینش، تماشای این مستند را به تجربه‌ای لذت‌بخش بدل می‌کند.

اطلاعات فیلم:

دره ستارگان

خلاصه فیلم: این مستند مروری است بر فعالیت های آهنگ ساز و نوازنده شهیر ایرانی، شهرداد روحانی، که در زمینه موسیقی در جهان چهره‌ای شناخته شده است.

عوامل: کارگردانان: الهام قره‌خانی، مهرتاش مهدوی، فیلمنامه نویس: الهام قره‌خانی، مدیر فیلم برداری: محمد پورقربانعلی، مهدی اصلانی، حسن اصلانی، مدیر صدابرداری: امید نیک‌بین، کامبیز احمدپوری، تدوین گر: سیامک مهماندوست، بازیگران: آنا نعمتی، پیمان معادی، مهناز افشار، مهتاب کرامتی، حبیب رضایی، نیوشا ضیغمی، مهراوه شریفی‌نیا، جمشید مشایخی، دکتر مصطفی کمال پورتراب، دکتر اکبر عالمی، فاطمه معتمد آریا، حجت‌الله شکیبا، رامبد جوان، هنگامه قاضیانی، بیژن بیرنگ، علیرضا عصار، ناصر چشم‌آذر، فردین خلعتبری، نادر مشایخی، علی بیرنگ و با حضور مهدی مهدوی‌کیا، تهیه کننده: سید امیر پروین حسینی

ماهنامه هنر و تجربه