سینماسینما، سیدرضا صائمی:
موسیقی بی‌واسطه‌ترین هنر است که نیازی به ترجمه ندارد و از طریق ارتباط حسی با مخاطب خود ارتباط برقرار می‌کند. بااین‌حال گونه‌های مختلف موسیقی با تجربه‌های زیسته فردی و اجتماعی، نسبتی متفاوت دارد و همه را نمی‌توان در ذیل یک نظام مفهومی و نشانه‌شناسی معنا کرد. «بزم رزم» مستندی است که به بررسی تحلیلی درباره موسیقی دهه ۶۰ ایران از سال ۵۷ تا ۶۷ می‌پردازد؛ سال‌هایی که موسیقی نیز همچون تحولات سیاسی- اجتماعی جامعه دچار التهاب و کنش‌های انقلابی بود و در نسبت با مناقشات تئوریک، فقهی و سیاسی دچار قبض و بسط پروبلماتیک و عملی می‌شود. دست‌کم سه عنصر و مولفه مهم را می‌توان به‌عنوان عوامل موثر بر جذابیت این مستند برشمرد. یکی تداعی خاطرات نوستالژیک ذهنی و حسی از شنیدن برخی آثار است که طی آن سال‌ها در حافظه شنیداری مردم ما تثبیت شده است. دوم تصاویر آرشیوی و بعضا کمتر دیده‌شده از برخی اجراهایی موسیقایی که دارای جذابیت‌های تصویری و تاریخی است و سوم نوع نگاه و رویکرد مستندساز به سوژه است که در پیوند بین موسیقی و سیاست یا موسیقی و تحولات تاریخی، تجلی پیدا می‌کند. درواقع «بزم رزم» نوعی جامعه‌شناسی موسیقی ایرانی در دهه ۶۰ را بازنمایی می‌کند که ضمن ارائه برخی اطلاعات جذاب درباره روند تحول موسیقی بعد از انقلاب یا قصه شکل‌گیری آهنگ و سروده‌های مختلف، قدرت تحلیل به مخاطب می‌دهد تا به درکی شناختی از تحولات و فرازونشیب‌های سرگذشت موسیقی در یک برهه مهم از تاریخ معاصر کشور به دست آورد. گفت‌وگو با بزرگان موسیقی معاصر، از حسین علیزاده و بیژن کامکار گرفته تا کامبیز روشن‌روان و حسام‌الدین سراج و…، هم عمق این تحلیل‌ها را بیشتر کرده و هم تنوع دیدگاه‌های مختلف را درباره موسیقی دهه ۶۰ روایت می‌کند. اگرچه زمان مستند طولانی است و ۱۲۵ دقیقه می‌تواند برای یک مستند تحلیلی خسته‌کننده باشد، اما حضور خود موسیقی و نمایش عکس و فیلم‌های آرشیوی از آن به تلطیف درونی و ساختاری خود اثر کمک کرده و امکان کسالت مخاطب را کاهش می‌دهد.
«بزم رزم» البته نگاه کاملی به موسیقی دهه ۶۰ ندارد، بلکه دو ژانر موسیقی انقلابی و دفاع مقدسی را دست‌مایه روایت خود قرار داده است و نگاه تخصصی و اختصاصی به آن می‌اندازد. در این نگاه تحلیلی ابعاد مختلف این گونه موسیقایی مورد بررسی قرار می‌گیرد که می‌توان آن را به دو بعد عمده درون موسیقایی و برون موسیقایی تقسیم کرد که در ساحت اول به چگونگی شکل‌گیری برخی آهنگ‌ها از حیث ساختار موسیقی آن پرداخته شده و در بخش برونی به عوامل سیاسی و اعتقادی و انقلابی که منجر به شکل‌گیری و تولد نوع تازه‌ای از موسیقی شده است، می‌پردازد. آن‌چه «بزم رزم» را به مستندی قابل توجه و ارزشمند بدل می‌کند، روایت جامع از تحولات معاصر موسیقی در دو حوزه موسیقی جنگ و انقلاب است. بنابراین می‌توان آن را نمونه موفقی از یک مستند پژوهشی دانست که قطعا مخاطب، به‌ویژه علاقه‌مندان جدی موسیقی، خاصه دانشجویان و هنرجویان موسیقی را راضی می‌کند. غنی بودن تصاویر و فیلم‌های آرشیوی این فیلم شگفت‌انگیز است. مخاطب با عکس و فیلم‌هایی مواجه می‌شود که به‌ندرت آن را در جایی حتی از خود تلویزیون دیده است، ازجمله سخنرانی آیت‌الله خامنه‌ای در نماز جمعه درباره موسیقی و حدود شرعی آن، یا اجرای سرود توسط نوجوانان در جماران و در حضور رهبر انقلاب. از سوی دیگر فیلم‌های آرشیوی از برخی کنسرت‌ها و برنامه‌های تلویزیونی در حوزه موسیقی، به‌ویژه سرودهای انقلابی که بارها آن را شنیده‌ایم، اما تصویری از اجرای آن ندیده‌ایم. به این مثال‌ها می‌توان موارد دیگری را هم اضافه کرد که نشان از غنای آرشیوی و بصری این مستند دارد. جالب این‌که برخی نوحه‌ها و سرودهای معروف زمان جنگ هم به‌عنوان شکلی از ساختار موسیقایی مورد تحلیل قرار می‌گیرد تا درنهایت «بزم رزم» به مستندی جامع درباره موسیقی انقلابی و جنگی بدل شود. در این بازخوانی البته نوعی آسیب‌شناسی موسیقی معاصر هم به شکل ضمنی مورد بررسی قرار می‌گیرد و این‌که چطور برخی سیاست‌های غلط فرهنگی یا نگاه‌های متعصبانه و افراطی به روند توسعه کمی و کیفی موسیقی آسیب زده است. در یک تحلیل کلی می‌توان مستند «بزم رزم» را از حیث فرم به دو بعد گفت‌وگو و تصاویر و فیلم‌های آرشیوی تقسیم کرد که هر کدام از آن‌ها به شکل مستقل دارای اطلاعات و جذابیت‌های بصری و بصیرتی خاص خود هستند که یکدیگر را تکمیل کرده، در عین این‌که هر بخش به‌تنهایی می‌تواند به‌عنوان یک مولفه مستقل مورد استفاده قرار بگیرد. ضمن این‌که می‌توان رگه‌هایی از حس و نگاهی حماسی به موسیقی را در لحن روایت آن ردیابی کرد. تماشای این مستند نیز این حس حماسی و احساسی را به مخاطب منتقل می‌کند.
ماهنامه هنر و تجربه