با اعلام رسمی بودجه سالانه نهادهای زیرمجموعه سازمان سینمایی، بازخوانی جداولی که هر یک از این نهادها در زمینه حمایت از تولیدات سینمایی منتشر کرده بودند حائز نکات قابل تاملی است.
به گزارش سینماسینما، سازمان سینمایی گام دیگری در راستای تحقق شفاف‌سازی مالی برداشت و هرچند به‌طور ناقص اما بخشی از بودجه سالانه تخصیص یافته به زیرمجموعه‌های خود را در قالب یک جدول و به تفکیک منتشر کرد؛ جدولی که ارقام بودجه بنیاد سینمایی فارابی، مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی، موسسه رسانه‌های تصویری و موزه سینما را از سال ۱۳۸۷ تا ۱۳۹۲ در خود جای داده است.
اقدام به شفافیت در این حوزه زمانی کامل تر می شود که سازمان سینمایی ریز بودجه مرتبط با سال‌های ۹۲ به بعد که مربوط به دوره سکان‌داری مدیران همین دولت است هم با همین شرایط اعلام کند، اما تا همین جا هم اتفاق مبارکی رخ داده است.
انتشار جدول بودجه زیرمجموعه‌های سازمان سینمایی در حالی صورت گرفته است که طی هفته‌های پیش‌تر برخی از این زیرمجموعه‌ها اقدام به انتشار جداولی در تشریح میزان حمایت مالی از فیلم‌های تولیدشده سینمایی در دوره‌های زمانی مختلف کرده بودند. در نظر گرفتن بودجه مجموع هر یک از این زیرمجموعه‌ها و قیاس آن با مجموعه بودجه‌ای که مشخصا در حوزه «تولید» صرف شده می‌تواند وجوه تازه‌ای را از چرخه اقتصادی و مالی هر یک از این مجموعه‌ها و سهم هر یک در تولیدات سینمایی عیان کند.
در این گزارش با تمرکز بر دوره‌های زمانی مشترک در جداول منتشرشده سه زیرمجموعه اصلی سازمان سینمایی با جدول پرداخت به هر یک از این زیرمجموعه‌ها، به‌دنبال طرح شفاف‌تر مساله‌ها و ابهاماتی هستیم که پاسخ به آنها شرط لازم و ضروری تحقق شعار «شفافیت» است.
اعداد و ارقام مورد استناد در این گزارش مستند به جداول منتشر شده از سوی سازمان سینمایی، بنیاد سینمایی فارابی، مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی و موسسه رسانه‌های تصویری است که در برخی موارد برای رسیدن به اعداد قابل قیاس و بررسی، از طریق گرد کردن اعداد، مجموع ارقام به‌صورت حدودی و البته با احتساب حداقل خطا محاسبه شده است.
بنیاد سینمایی فارابی؛ پرچم‌دار تولید
در طول تمام سال‌های شکل‌گیری بدنه سیاست‌گذاری و مدیریت سینمای ایران همواره بنیاد سینمایی فارابی به‌عنوان بازوی حمایتی دولت در حوزه سینما معرفی شده است؛ بازویی که انتشار جداول مرتبط با حمایت‌های مالی آن از پروژه‌های سینمایی سال‌های اخیر با واکنش‌های بسیاری نیز همراه شد و همین نشان از جایگاه حساس و البته پرابهام آن در معادلات اقتصادی سینمای ایران در دهه‌های اخیر دارد.
بنیاد سینمایی فارابی بنابر جدول منتشر شده از سوی سازمان سینمایی همواره بیشترین سهم را از بودجه سالانه این سازمان در قیاس با دیگر زیرمجموعه‌ها داشته و در حد فاصل سال‌های ۸۷ تا ۹۲ بودجه آن از حدود ۱۵.۵ میلیارد تومان به ۲۲ میلیارد تومان در سال افزایش یافته است.
در مقایسه جدول پروژه‌های مورد حمایت این بنیاد که از سال ۹۰ تا ۹۶ را شامل می‌شود با بودجه تفکیکی سالانه تخصیص یافته از سوی سازمان سینمایی می‌توان به بررسی موردی بودجه دو سال ۹۰ و ۹۱ پرداخت.
فارابی در سال ۹۰ بیشترین بودجه را نسبت به سال‌های قبل و بعد از خود در فهرست منتشرشده سازمان سینمایی از آن خود کرده و از ۲۸.۵ میلیارد تومان بودجه یک ساله خود، مجموعاً با مشارکت و حمایت از تولید ۶۳ فیلم، مبلغ ۱۸.۴ میلیارد تومان معادل ۶۵ درصد بودجه یک سال خود را به «حمایت از تولید» اختصاص داده است.
این بنیاد در سال بعد با کاهش بودجه مواجه شده و احتمالا به همین دلیل تعداد فیلم‌های بهره‌مند از حمایت‌های آن از ۶۳ فیلم به ۴۵ فیلم در سال رسیده است. در سال ۹۱ فارابی از ۲۲ میلیارد تومان بودجه‌ای که در اختیار داشته است، حدود ۱۳.۸ میلیارد را به «تولید» اختصاص داده است. نکته اما اینجاست که سهم درصدی بودجه حمایتی در این سال ۶۳ درصد کل بودجه بوده که عددی متناسب با سهم سال قبل‌تر به نظر می‌رسد.
مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی؛ تضاد ماموریت‌ها!
بعد از بنیاد فارابی اما باید مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی را مهمترین بازوی حمایتی سازمان سینمایی به حساب آورد؛ بازویی که البته ماموریت‌های متفاوتی در دوره سکان‌داری مدیران مختلف داشته و به نظر می‌رسد در مواردی با تضاد ماموریت‌ها مواجه بوده و این اتفاق در فرازوفرود سهم این مرکز در فرآِیند تولید سینمای ایران بی‌تاثیر نبوده است.
بودجه مرکز گسترش در حد فاصل سال‌های ۸۷ تا ۹۱ با یک شیب همواره صعودی از حدود ۴.۳ میلیارد تومان به بیش از ۱۲.۵ میلیارد تومان رسیده است.
برخلاف روند ثابت تخصیص بودجه اما بنابر جدول منتشرشده از فیلم‌های سینمایی مورد حمایت این مرکز، سهم مالی آن از چرخه تولید به‌شدت فرازوفرود داشته است. مرکزی که در سال ۸۷ با ۸۱ درصد بودجه سالانه خود توانسته از ۲۲ فیلم سینمایی حمایت کند، تنها سه سال بعد و در سال ۹۰ تنها ۳.۵ درصد بودجه‌اش به تولید اختصاص پیدا کرده و تنها یک فیلم سینمایی با حمایت آن به سرانجام رسیده است.
جالب اینکه دقیقا سال بعد یعنی در سال ۹۱ دوباره همه چیز تغییر کرده و مرکز گسترش با اختصاص ۱۰ میلیارد تومان از بودجه حدود ۱۲.۵ میلیاردی یک ساله خود، ۸۵ درصد از بودجه خود را صرف «تولید» می‌کند! بماند که برخلاف سال ۸۷ این حمایت ۸۵ درصدی تنها شامل حال ۶ فیلم سینمایی شده است.
البته همان‌طور که اشاره شد بخشی از این فرازوفرود بی‌تاثیر از تغییر ماموریت‌های این مرکز در دوره‌های مختلف نیست به ویژه که باید این نکته را مدنظر داشت که جدول بودجه حمایتی تخصیص داده شده به تولید از سوی مرکز گسترش تنها شامل آثار سینمایی می‌شود و اشاره به حمایت مالی از تولید فیلم‌های کوتاه و مستند و انیمیشن کوتاه در آن نشده است.
موسسه رسانه‌های تصویری؛ حمایت پس از تولید
یکی دیگر از زیرمجموعه‌های حمایتی سازمان سینمایی که پس از انتشار فهرست حمایت‌های مالی آن از پروژه‌های سینمایی مشخص شد نقشش در پشتیبانی مالی چندان کمتر از فارابی و مرکز گسترش نبوده، موسسه رسانه‌های تصویری است؛ موسسه‌ای که فارغ از ورود به چرخه تولید در برخی موارد، تمرکز اصلی رویکرد حمایتی خود را بر خرید حق پخش آثار سینمایی در شبکه نمایش خانگی متمرکز کرده است.
موسسه رسانه‌ها در حدفاصل سال‌های گزارش شده از سوی سازمان سینمایی در قیاس با فارابی و مرکز گسترش، جهش بودجه‌ای بیشتری داشته و از ۱.۸ میلیاردتومان در سال ۸۷ به بودجه ۱۳.۳ میلیاردتومانی در سال ۹۱ رسیده است.
هرچند نقش حمایتی موسسه رسانه‌های تصویری غالباً ناظر به فرآیند پس از پایان تولید و عرضه می‌شود اما فیلمسازان همواره برای تکمیل فرآیند اقتصادی و تضمین محاسبات مالی و درآمدی، حساب ویژه‌ای روی پشتیبانی این موسسه باز کرده‌اند. البته مستند به گزارش‌های آماری سهم «حمایت از فیلم‌ها» از بودجه سالانه این موسسه سیر نزولی داشته و از ۷۶ درصد در سال ۸۷ به ۲۹ درصد در سال ۹۱ رسیده است.
حمایت‌های موسسه رسانه‌های تصویری در اکثر موارد در قالب خرید حقوق ثبت شده و به نظر می‌رسد تکرار برخی نام‌های خاص در فهرست واگذارکنندگان این حقوق، به ویژه در سال ۸۸ قابل تامل است.
پاسخگویی؛ قطعه گمشده پازل شفاف‌سازی
آنچه در این گزارش مرور شد صرفاً تصویری لانگ شات از آن چیزی است که در فرآیند حمایت‌های دولتی از تولیدات سینمای ایران در جریان است؛ تصویری که صدالبته در جزییات می‌تواند با ابهاماتی پررنگ‌تر و جدی‌تر مواجه شود. کمااینکه بخشی از این ابهامات طی هفته‌های اخیر در قالب بررسی موردی رسانه‌ها بر جداول منتشر شده از سوی زیرمجموعه‌های سازمان سینمایی رسانه‌ای هم شده اما هنوز جواب درخوری از سوی مسئولان امر دریافت نکرده است.
انتشار جزییات اسناد مالی حتما گامی ارزشمند محسوب می‌شود اما تا زمانی که این دست شفاف‌سازی‌ها صرفا ناظر به گذشته‌ها است و ابهامات نیز پاسخ داده نمی شود، درها همچنان بر همان پاشنه سابق خواهد چرخید و تنها پرده تازه‌ای بر پرده‌های قبل افزوده می‌شود، هرچقدر هم که نقش و نگار پرده تازه نشان از شفافیت داشته باشد.