کاخ‌های سعدآباد، نیاوران و تخت جمشید درحالی زیر بار ترافیک اجراهای صحنه‌ای رفته‌اند که دستورالعمل و ضوابط اجرای کنسرت، نمایش و حتی گروه‌های فیلمبرداری در اماکن تاریخی هنوز مشخص نیست.
به گزارش سینماسینما، وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی هرچند از برگزاری کنسرت پربحث علیرضا قربانی در تخت جمشید دفاع کرده و آن را یک «تابوشکنی» دانسته است، اما همچنان ضوابط اجرای کنسرت‌ها، نمایش‌ها و فیلمبرداری در اماکن تاریخی زیرمجموعه خود را شفاف نکرده است.
با وجود نگرانی‌ها درباره وضعیت ایمنی و حفاظت آثار تاریخی، که به ویژه پس از اجرای کنسرت در تخت جمشید تشدید شد و درحالی که انتظار می‌رفت گزارش‌های کارشناسی و پایش‌های احتمالی در این باره منتشر شود، اما وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در پاسخ به نقدهای کارشناسی، صرفا آمار داد که «در حال حاضر هر شب حدود ۱۱ هزار نفر از برنامه‌های فرهنگی موسیقی در اماکن تاریخی بهره می‌برند.»
بنابر تفکیک آماری که وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی نیز داشته است، کنسرت علیرضا قربانی هر شب در تخت جمشید با حضور ۵۴۰۰ بیننده اجرا شد. همزمان در کاخ سعدآباد ۴۰۰۰ نفر تماشاگر کنسرت نمایش «سی صد» هستند و در کاخ نیاوران نیز ۱۲۰۰ نفر هر شب بیننده کنسرت «پرواز همای» بوده‌اند. اضافه بر این، کنسرت نمایش «کوچه عاشقی» تا ۱۵ تیرماه در ایوان عطار کاخ سعدآباد روی صحنه رفت و نمایش «ناصرالدین شاه و ببری خان بدغذا» نیز جمعه ۱۵ تیرماه در موزه آشپزخانه و در طبیعت مجموعه سعد آباد اجرا می‌شود.
عزت‌الله ضرغامی ـ وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ـ اجرای کنسرت‌ها و نمایش‌ها در کاخ‌های سعدآباد، نیاوران و تخت جمشید، را عامل «رونق گردشگری» دانسته و این وعده را داده است که «در آینده سعی می‌شود این کنسرت‌ها، بین المللی برگزار شود و ایرانیان و گردشگران خارجی بتوانند با سفر به ایران در این مراسم هنری شرکت کنند. گردشگری هنری نقش مهمی در اقتصاد گردشگری دارد.»
او همچنین گفته است: «تابوی کنسرت در پایگاه‌های تاریخی در دولت شهید رئیسی شکسته شد. سال‌ها هنرمندان علاقمند بودند در این فضا کنسرت برپا کنند و ترویج هنر و موسیقی را انجام دهند. این کار با برنامه‌ریزی و هماهنگی دستگاه‌های مختلف و انتخاب دقیق موسیقی مرتبط با فضای فرهنگی و تاریخی ما در حال برگزاری است.»
سوای این بحث که انتخاب اماکن تاریخی برای اجرای کنسرت و نمایش‌های پرجمعیت در شرایطی که زیرساخت و امکان متناسب با جمعیت در اماکن تاریخی به‌ویژه برای پارک خودرو وجود ندارد و از همین رو، جنبه تجاری اجراهای صحنه‌ای در اماکن تاریخی را تقویت می‌کند، موضوع دیگر آن است که برگزاری کنسرت و نمایش در مجموعه‌های تاریخی اتفاق چندان تازه‌ای نیست؛ دهه ۸۰ تا اوایل دهه ۹۰ کاخ‌ها و اماکن تاریخی بیشتر در شهرهایی چون تهران، شیراز، کرمان و اصفهان، محل برپایی کنسرت‌های نامداران موسیقی ایران و تصویربرداری فیلم‌های سینمایی و تلویزیونی بودند، اما اتفاقی که در نیمه‌های دهه هشتاد (۱۳۸۵) هنگام فیلمبرداری سریال «مدار صفر درجه» در تخت جمشید رخ داد و قسمتی از نقش‌برجسته یکی از پلکان‌ها توسط یکی از اعضاء آن گروه فیلمبرداری به‌وسیله یک شیء فلزی به‌شکل عمدی و به قصد سرقت تخریب شد و به گفته باستان‌شناسان بخش‌هایی از کاخ خشایارشا در یک سکانس تیراندازی با رنگ‌های شیمایی آسیب جبران‌ناپذیری دید، باعث شد مدیران وقت سازمان میراث فرهنگی دستورالعمل سختگیرانه‌تری برای حضور این گروه‌ها در اماکن تاریخی وضع کند. ضمن آنکه برای اجاره دادن اماکن تاریخی به گروه‌های موسیقی، فیلمبرداری و هنری، اجاره‌بهایی تعیین شد. هرچند ضوابط تعیین‌شده در آن زمان شفاف نبود و درباره محل پرداخت اجاره‌بها نیز ابهام‌هایی وجود داشت.
پس از خسارت سریال‌های «تبریز در مه» و «معمای شاه» به کاخ‌های گلستان و نیاوران، در سال ۱۳۹۲ از ورود گروه‌های فیلمبرداری به اماکن تاریخی خودداری شد و در سال ۱۳۹۳ ورود گروه‌های فیلمبرداری به موزه‌ها و بناهای تاریخی کشور به طور کامل ممنوع شد. هرچند در سال‌های واپسین (۱۳۹۶)، استثناهایی برای اجراهایی همچون کنسرت «سی» در کاخ سعدآباد و ۹ شب فستیوال موسیقی در کاخ نیاوران ایجاد شد و آن ممنوعیت به طور کامل برقرار نشد.
در سال ۱۳۹۸ دستورالعملی با عنوان «فیلمبرداری و عکاسی از اماکن تاریخی و اموال منقول فرهنگی ـ تاریخی» تدوین شد که وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی هرگز نسبت به چگونگی اجرای آن پاسخگو نبود. آن زمان مدیرعامل شرکت مادر تخصصی ایرانگردی و جهانگردی وابسته به وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی مسؤولیت اجاره دادن بناهای تاریخی را به این گروه‌ها به عهده داشت که مدیرعامل وقت آن، به ایسنا گفته بود: وزارتخانه دستورالعملی تهیه کرده است که بر اساس آن، اماکن تاریخی برای فیلمبرداری اجاره داده می‌شوند. البته برای ساخت خیلی از فیلم‌ها تفاهم می‌شود که رایگان فیلمبرداری کنند، مثلا فیلمبرداری «قهرمان» رایگان انجام شد، یا پروژه ملی «سلمان فارسی». فقط برای پروژه «جیران» و «خاتون» که عمارت «مسعودیه» محل فیلمبرداری بود، اجاره گرفته شد.
با این وجود، هرگز مشخص نشد آن گروه‌ها در برابر اماکن تاریخی چه تعهداتی داشتند و چه میزان از درآمد حاصله برای آن بناها هزینه شد.
در سال ۱۴۰۰ ساخت سریال «سووشون» در باغ تاریخی «عفیف‌آباد» شیراز به دلیل ساخت و ساز در بنا و نامشخص بودن قرارداد، مجوز و تعهدات عوامل سازنده این اثر، اعتراض‌ها بار دیگر برانگیخته شد. وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی درباره جزئیات ضوابط و دستورالعمل فعالیت گروه‌های هنری در اماکن تاریخی و تعهدات آنها هرگز پاسخ روشنی نداد و در این‌باره شفاف‌سازی نشد و ساخت آن سریال هم با قرق دیگر خانه‌های تاریخی شیراز ادامه پیدا کرد.
اینک با اجرای کنسرت در تخت جمشید و همچنین دیگر اجراهای صحنه‌ای پرجمعیت در کاخ‌های سعدآباد و نیاوران و حضور گروه‌های فیلمبرداری که در دیگر خانه‌ها و اماکن تاریخی مشغول هستند، این پرسش‌ها همچنان مطرح است که ضوابط و دستورالعمل حضور این گروه‌ها در اماکن تاریخی چیست؟ تعهدات این گروه‌ها در برابر بناهای تاریخی چیست و سهم این اماکن از درآمد حاصل از اجاره و قراردادهای مالی چقدر است و این سهم احتمالی در کجا و برای چه هزینه می‌شود؟ چرا با وجود مطالبه گسترده کارشناسان میراث فرهنگی و حتی بخشی از افکار عمومی، گزارش‌های کارشناسی و پایش‌های دقیق از وضعیت بناها، پیش و پس از حضور این گروه‌ها برای شفاف‌سازی و رفع نگرانی‌ها منتشر نمی‌شود؟
منبع: ایسنا