سال گذشته بود که وقتی عوامل تبلیغاتی فیلم سینمایی «به وقت شام» تصمیم گرفتند با اجرای یک پرفورمنس در مجتمع سینمایی کورش مخاطبان را به تماشای فیلم ترغیب کنند، با شناخت اشتباه از شرایط و استفاده نادرست از ابزار تبلیغاتی موجب وحشت عمومی در میان مردم شدند.

سینماسینما، علی نعیمی: در جشنواره سال گذشته فیلم فجر تعداد قابل‌توجهی از آثار سینمایی، خشونت بسیار زیادی را در آثار خود به نمایش گذاشتند. گاه این خشونت در مفهوم فیلم نهادینه شده بود و گاه با نمایش صحنه‌های دلخراش از درگیری و کتک‌کاری به اوج خود می‌رسید.
اتفاق‌های این‌چنینی موجب شد سازمان سینمایی به طور جدی نسبت به تصویب و اجرای آیین‌نامه رده‌بندی سنی فیلم‌های سینمایی اقدام کند و نتیجه آن این شد که روز گذشته این آیین‌نامه از سوی سازمان سینمایی برای اجرا ابلاغ شد. در این آیین‌نامه که پس از امضای حسین انتظامی سرپرست این سازمان ابلاغ شده است، چگونگی اجرایی شدن رده‌بندی سنی فیلم‌ها و چگونگی برخورد با خاطیان مشخص شده که از روز گذشته ۱۰اردیبهشت برای تمامی سینماها، تهیه‌کننده‌ها و پخش‌کننده‌ها لازم‌الاجرا است.
در این شیوه‌نامه، پیشگیری از هرگونه آسیب به مخاطبان اعم از کودکان، نوجوانان و جوانان براساس موازین تربیتی، اخلاقی و باورهای اجتماعی، به عنوان ضرورت صنعت تصویر معرفی شده است.
در این شیوه‌نامه آمده است: «اهمیت این موضوع به آن خاطر است که گاه نمایش رفتار و گفتار شخصیت‌های منفی یا رخدادهایی که متضمن خشونت، ترس و مضامین مشابه هستند، برای برخی گروه‌های سنی نامناسب است، از این‌رو اطلاع‌رسانی، طبقه‌بندی آثار و توصیه‌های آگاهی‌بخش با انواع روش‌ها ضروری به‌شمار می‌رود.
نظام رده‌بندی سنی فیلم‌ها، معیار مناسبی برای خوب یا بد بودن محتوای آثار نبوده و فقط هدایتگر مخاطبان در تشخیص مطابقت آثار با موازین تربیتی و روحی‌روانی است و به همین منظور تبیین و ابلاغ می‌شود.» در چند سال گذشته بارها در اکران فیلم‌های سینمایی هشدار تماشای فیلم به افراد زیر ۱۶ سال پخش شده است اما این اتفاق به‌طور مقطعی و موردی باعث شده است ضرورت یک نظامنامه واحد و اجرایی احساس شود.
البته این نخستین‌باری نیست که درباره یک فیلم ایرانی این جمله به کار برده می‌شود. پیش از این هم در سینمای ایران یکی‌دو نمونه از این دست داشته‌ایم که اکران فیلمی همراه با شرط رده‌بندی سنی بوده که البته این رده‌بندی هیچ‌گاه حالت جدی و رسمی به خود نگرفته و بیشتر نمادین بوده است. با اینکه در سینماهای بیشتر کشورها بحث رده‌بندی سنی که شرط ورود به سینما و تماشای فیلم است، با جدیت دنبال می‌شود اما در سینمای ایران به دلایل مختلفی این مسئله هنوز رسمیت و رواج نیافته است و اهمیتی به آن داده نمی‌شود.
در کشورهایی که سینما در آنجا یک صنعت پولساز و سینما رفتن جزئی از فرهنگ خانواده‌ها است، فیلم‌هایی از استقبال عامه و فروش بسیار برخوردار می‌شوند که خانواده‌ها به دیدن‌شان بروند و به آنها روی خوش نشان بدهند. از سوی دیگر ملاک بسیاری از خانواده‌ها در کشورهای غربی و حتی شرقی برای انتخاب یک فیلم برای تماشا، رده‌بندی سنی است که درباره فیلم‌های سینمایی انجام می‌شود و بر حسب این رده‌بندی مشخص می‌شود که یک فیلم برای چه رده سنی مناسب است.
این رده‌بندی که از سوی انجمن MPAA انجام می‌شود، فیلم‌ها را بر اساس میزان خشونت، نمایش صحنه‌های غیراخلاقی، به کار بردن الفاظ رکیک و حتی نشان دادن صحنه‌های استفاده از مواد مخدر برای سن‌های مختلف طبقه‌بندی می‌کند. البته رده‌بندی در کشورهای مختلف بنا بر فضای اجتماعی آن کشور، میزان آزادی‌ها یا محدودیت‌ها با یکدیگر متفاوت است. برای نمونه ممکن است فیلمی که در امریکا برای سن بالای ۱۸ سال مناسب تشخیص داده شده، در کشوری مانند سوئد افراد بالای ۱۳ هم بتوانند آن را تماشا کنند.
اگر به فهرست فیلم‌های پرفروش هر سال نگاهی بیندازید، متوجه خواهید شد که آثاری پرفروش شده‌اند که محدودیتی به لحاظ سنی برای تماشا ندارند و خانواده‌ها بدون دغدغه خاصی به سینما می‌روند تا فیلم موردنظرشان را روی پرده ببینند.

تاریخچه رده‌بندی سنی (ریتینگ)
اعمال رده‌بندی سنی برای نمایش فیلم‌های سینمایی از سال‌ها پیش آغاز شده است. از همان سال‌هایی که سینما توانست به عنوان یک صنعت هنری پیشرو و تاثیرگذار در جوامع مختلف مطرح شود، در بسیاری از فیلم‌های تولید شده ارزش‌هایی که باید یک کودک یا یک نوجوان رعایت کند، نادیده گرفته شد. ترویج برخی مسائل غیراخلاقی و نیز رعایت نشدن برخی اصول در فیلم‌های شرکت‌های هالیوودی، مجلس امریکا را بر آن داشت که قانون سانسور را تدوین کند. در سال ۱۲۸۶ برخی مسئولان شهر شیکاگو به همراه چند شهر دیگر فهرستی از فیلم‌ها و تئاتر‌هایی که نباید برای کودکان نشان داده می‌شد را تهیه کردند. در سال ۱۳۰۸ و پس از گفت‌وشنود‌های بسیار در مجلس امریکا طرحی برای سانسور فیلم مدون شد. این قوانین در سال ۱۳۰۹ به تصویب رسید و بسیاری از کشور‌ها نیز به دنبال آن قوانینی را برای منع نمایش فیلم برای افراد زیر ۱۹ سال تصویب کردند. این قوانین بیشتر برای فیلم‌هایی به کار برده می‌شد که در دیالوگ‌های‌شان بسیار از کلمات بد استفاده می‌شد. پس از آن طرفداران حقوق کودکان دست‌به‌کار شدند و فعالیت‌های آنها دولت امریکا را ملزم کرد تا تمامی فیلم‌های تولید شده را رده‌بندی سنی کنند.
در این رده‌بندی سنی، فیلم‌ها به ۳ گروه تقسیم ‌شد. این گروه‌ها شامل G برای همه سنین، Mیعنی با نظارت والدین و Rیعنی ویژه گروه سنی بالای ۱۷ سال بود. یک گروه دیگر یعنی X نیز به آنها اضافه شد که به طور کلی فیلم‌های غیراخلاقی را شامل می‌شد که برای رده سنی بالای ۱۸ سال درنظر گرفته شده بود. این دسته‌بندی والدین را دچار سردرگمی می‌کرد و بسیاری از آنها فکر می‌کردند دسته فیلم‌های M دارای صحنه‌های وقیح‌تری نسبت به R هستند. به همین دلیل در سال ۱۳۴۸ M به GP تغییر نام داد. بعدها نیز جای دو حرف عوض شد و تبدیل به PG شد.

تدوین اصول رده‌بندی
از سال ۱۳۴۷ رده‌بندی مدرن فیلم‌های سینمایی با تاسیس انجمنی با نام MPAA آغاز شد. MPAA انجمنی است که قوانین را برای رده‌بندی فیلم‌ها تدوین می‌کند و آن را به شکل بخشنامه به تمام شرکت‌های فیلمسازی می‌فرستد. این انجمن همچنین نظارت بر رده‌بندی فیلم‌های تولیدی را که قرار است به بازار بیاید به عهده دارد. این MPAA دسته‌بندی‌هایش را بر اساس ۵ درجه مختلف انجام می‌دهد. این درجه‌بندی شامل فیلم‌های گروه G مناسب برای همه سنین، گروه PG مناسب برای همه سنین اما با کمی هشدار برای خانواده‌ها، گروه ۱۳-PGتماشای فیلم برای زیر ۱۳ سال همراه با والدین، گروه R تماشا برای ۱۷ سال به پایین همراه با والدین و گروه۱۷-NC تماشای فیلم برای افراد زیر ۱۷ به کل ممنوع است. همچنین دسته‌یی از فیلم‌هایی هستند که سازندگان‌شان آنها را برای درجه‌بندی ارسال نمی‌کنند. این گروه فیلم‌ها NR نامیده می‌شوند که خانواده‌ها به دیدن این نوع آثار نمی‌روند.

رده‌بندی سنی در ایران
بحث رده‌بندی یک فیلم سینمایی، نخستین‌بار در ایران در زمان نمایش فیلم «مصائب شیرین» ساخته علیرضا داوودنژاد مطرح شد. با اینکه هنگام اکران این فیلم عنوان شد که تماشای آن برای افراد زیر ۱۸ سال ممنوع است اما این مسئله حالت رسمی به خود نگرفت و از سوی اداره نظارت و ارزشیابی سازمان سینمایی به عنوان یک شیوه‌نامه لازم‌الاجرا ابلاغ نشد. در ۳ دهه گذشته سیاست مسئولان سینمایی در ایران بر این اصل استوار بوده که هر فیلمی که از سوی ارشاد قابل نمایش قلمداد می‌شود و پروانه نمایش می‌گیرد، تماشایش هیچ‌گونه منعی برای رده سنی خاصی ندارد و برای همگان مناسب است. حتی در سینمای پیش از انقلاب هم اوضاع همین‌گونه بوده و تماشای فیلم‌های ایرانی هیچ‌گونه محدودیت سنی نداشته است. تنها در سال‌های میانی دهه ۵۰ برای تماشای برخی فیلم‌های غیراخلاقی ایتالیایی که در سینماهای خاصی هم نمایش داده می‌شدند، منع ورود برای افراد زیر ۱۸ سال گذاشته شد که البته این قانون هیچ‌گاه به شکل جدی اجرا نشد.

ابزار تبلیغاتی
در ایران به لحاظ اجتماعی ممنوعیت‌های فراوانی وجود دارد و به همین دلیل بسیاری از افراد به چیزهایی که از انجام‌شان منع شده‌اند، اشتیاق بیشتری نشان می‌دهند. به خاطر همین عادت در سال‌های گذشته برخی تهیه‌کنندگان برای اینکه فیلم‌شان فروش بیشتری کند و جذابیت بیشتری در حاشیه آن ایجاد شود، در تبلیغات آثارشان از محدودیت سنی برای تماشای فیلم استفاده کرده‌اند. استفاده از جمله‌هایی مانند «تماشای این فیلم برای افراد زیر ۱۸ سال مناسب نیست» یا «تماشای این فیلم برای افراد مسن و افرادی که بیماری قلبی دارند توصیه نمی‌شود» درباره چند فیلم خاص دیده شده که البته این کار بیشتر یک ترفند تبلیغاتی بوده تا یک هشدار جدی برای خانواده‌ها. اما در تلویزیون حرکت‌هایی مبنی بر رده‌بندی سنی آثار نمایش داده‌شده انجام می‌شود که در برخی از شبکه‌ها به‌‌ویژه شبکه نمایش قابل‌ارزیابی است و در شبکه‌های دیگر به شکل سلیقه‌ای اعمال می‌شود. به عنوان نمونه برای نخستین‌بار در برنامه سینمای ماوراء در زمان نمایش فیلم «کنستانتین» هشدار داده شد که این فیلم برای افراد زیر ۱۸ سال مناسب نیست و در زمان پخش فیلم نیز عدد ۱۸ در گوشه‌ای از کادر نمایش قرار گرفت. بنابراین گزارش در آیین‌نامه رده‌بندی سنی آثار سینمایی که از سوی سازمان سینمایی به سینماهای سراسر کشور و شرکت‌های پخش‌کننده ابلاغ شده است مواردی که ممکن است موجب تاثیر نامناسب بر مخاطبان سنین مختلف و لزوم اعمال رده‌بندی سنی بر فیلم‌ها شود، عنوان شده است.
همچنین براساس ماده ۱ این شیوه‌نامه و با توجه تاثیر پیام‌های مستقیم و غیرمستقیم فیلم‌ها و فضای کلی آثار بر گروه‌های سنی مختلف، درجه‌بندی سنی به تشخیص شورای صدور پروانه نمایش انجام می‌شود و این درجه‌بندی در متن پروانه نمایش درج می‌شود.

رده‌بندی سنی شامل چه افرادی است؟
رده‌بندی سنی فیلم‌ها نیز در این شیوه‌نامه مشخص شده است.
در این رده‌بندی گروه‌های سنی به ۹+، ۱۲+، ۱۵+ و ۱۸+ تقسیم‌بندی شده‌اند.
گروه ۹+: این فیلم دارای الفاظ یا صحنه‌های نامناسب برای کودکان است و تماشای آن برای کودکان زیر ۹ سال توصیه نمی‌شود.
– گروه ۱۲+: این فیلم دارای صحنه‌های به‌نسبت خشونت‌آمیز یا دلهره‌آور یا استعمال دخانیات و الفاظ نامناسب است و تماشای آن برای افراد زیر ۱۲ سال توصیه نمی‌شود.
– گروه ۱۵+: این فیلم دارای صحنه‌های خشونت‌آمیز، ترسناک یا استعمال مواد مخدر یا روابط خلاف عرف جامعه یا زبان تند و نامناسب است و تماشای آن برای افراد زیر ۱۵ سال توصیه نمی‌شود.
– گروه ۱۸+: این فیلم دارای صحنه‌های افراطی از خشونت یا صحنه‌های استعمال مواد مخدر یا صحنه‌هایی تداعی‌کننده روابط زناشویی یا الفاظ و حرکت‌های نامناسب است و تماشای آن برای افراد زیر ۱۸ سال ممنوع است.

رده‌بندی سنی فیلم‌ها فواید زیادی دارد
سید جمال ساداتیان درباره رده‌بندی سنی فیلم‌های سینمایی به ایسنا گفت: رده‌بندی سنی فیلم‌های سینمایی کار بسیار خوبی است و فواید زیادی دارد که منجر به اتفاق‌های خوب می‌شود و در کشورهای دیگر سال‌هاست اجرا شده است.
این تهیه‌کننده سینما در پی ابلاغ رده‌بندی سنی فیلم‌های سینمایی از سوی سازمان سینمایی ادامه داد: رده‌بندی سنی خوب است اما من معتقدم که نباید درباره اجرای آن اجبار وجود داشته باشد زیرا اجبار نتیجه برعکس دارد و مقاومت ایجاد می‌کند. درباره برخی فیلم‌ها می‌توانیم به خانواده‌ها توصیه کنیم که فیلم برای کودکان مناسب نیست از این‌رو با توجه به حساسیت‌های هر خانواده‌ای نسبت به فرزندان‌شان توصیه‌ها را می‌پذیرند.
وی با بیان اینکه عده‌ای معتقدند رده‌بندی سنی روی فروش فیلم‌ها تاثیر می‌گذارد، گفت: اینکه رده‌بندی سنی فروش فیلم‌ها را بالا یا پایین ببرد درست است اما باید درنظر داشته باشیم که درمجموع این کار از نظر اخلاقی بسیار درست است و اگر فروش فیلم را پایین آورد، تهیه‌کننده فیلم باید فکری برای این موضوع کند. وظیفه ما این است به هر روشی به مخاطب اطلاع دهیم که چه فیلمی را نمایش می‌دهیم.

رده‌بندی سنی، ممیزی فیلم‌ها را کاهش می‌دهد
در این زمینه غلامرضا موسوی، عضو هیات رئیسه شورای‌عالی تهیه‌کنندگان درباره رده‌بندی سنی فیلم‌های سینمایی به ایسنا گفت: رده‌بنی سنی فیلم‌ها در جهان جایگاه ویژه‌ای دارد زیرا ممیزی فیلم‌ها را به شدت کاهش می‌دهد و موجب اطمینان خانواده‌ها برای دیدن فیلم‌ها می‌شود.
موسوی در پی ابلاغ رده‌بندی سنی فیلم‌های سینمایی ادامه داد: با اجرای رده‌بندی سنی، خانواده‌ها برای دیدن فیلم‌ها اطمینان پیدا می‌کنند و می‌دانند کدام فیلم برای کودک، نوجوان و یا جوان‌شان مناسب است و علاوه بر آن، اعضای شورای پروانه نمایش فیلم‌ها با دست بازتری عمل می‌کنند.
وی با بیان اینکه رده‌بندی سنی فیلم‌ها باید زودتر اجرا می‌شد، خاطرنشان کرد: اگر رده‌بندی سنی زودتر اجرا می‌شد، فیلم «خانه پدری» کیانوش عیاری فقط مجوز نمایش در گروه هنر و تجربه را به‌دست نمی‌آورد اما با درجه‌بندی سنی می‌توانست با اعلام اینکه «برای سن زیر ۱۸ مناسب نیست» اکران عمومی پیدا کند.
موسوی تاکید کرد: رده‌بندی سنی برای سینمای ما بسیار لازم است اما دولت نباید در آن دخالتی داشته باشد و نهادهای اجتماعی مانند خانه سینما با دعوت از کارشناسان مختلف و آگاه باید مشارکت داشته باشند زیرا دخالت دولت شائبه به وجود آمدن سانسور را پیش می‌آورد.
به نظر می‌رسد اقدام سازمان سینمایی برای طبقه‌بندی سنی آثار سینمایی اکران شده می‌تواند بر بهبود شرایط اکران و همچنین بهره‌مندی مناسب از مخاطبان هدف تاثیر مثبت گذاشته و سینمای ایران را یک قدم به اقتصاد هدفمند نزدیک‌تر کند.