پگاه آهنگرانی به‌عنوان بازیگر شناخته‌شده، و درنا مدنی، از دستیاران کارگردان نام‌آشناست که ترکیب این دو به‌عنوان کارگردان‌های یک فیلم اتفاقی جدید است.
سینماسینما، قصیده گلمکانی: «مردان ارباب جمشید» مستندی ۴۳ دقیقه‌ای است درباره زندگی هنروران شناخته‌شده و قدیمی سینمای ایران که با وجود تغییر فضای سینما، هنوز پاتوقشان همان خیابان قدیمی است. این‌که چرا و چطور این دو به سوی چنین موضوعی رفتند، مایه کنجکاوی است و این‌که چطور «مردان ارباب جمشید» را کارگردانی کردند. فیلم به‌زودی در گروه هنر و تجربه اکران خواهد شد و در دهمین جشنواره سینما حقیقت شرکت دارد. پگاه آهنگرانی و درنا مدنی دوستانی قدیمی هستند، اما حدود یک ماه برای پیدا کردنشان تلاش کردم! این تلاش‌ها بالاخره نتیجه داد و حاصلش را این‌جا می‌خوانید.
فیلم‌سازی دونفره عموما مختصات و مشکلات خود را دارد، خصوصا وقتی موضوع آن به این خاصی باشد. چطور شد که تصمیم به ساخت این مستند گرفتید؟
پگاه آهنگرانی: فیلم‌سازی دو نفره زمانی سخت می‌شود که دو کارگردان شناخت کمی از هم داشته باشند. ولی من و درنا مدنی دوستان دیرینه و صمیمی هستیم. بنابراین خیلی خوب سلیقه هم را می‌دانستیم. هرچند دید متفاوتی نسبت به موضوع داشتیم. به جرئت می‌توانم بگویم که اگر یکی از ما نبود، شاید این فیلم ساخته نمی‌شد، چون انرژی زیادی برد و گاهی یکی از ما دو نفر خسته می‌شد، ولی دیگری پشت کار را می‌گرفت. حالا این‌که چرا به سمت ساخت آن رفتیم، داستان دیگری دارد.
درنا مدنی: حدود دو سال پیش، در دوره‌ای من و پگاه آهنگرانی با هم در بخش هنر و ادبیات روزنامه‌ای به نام نشاط به سردبیری آقای شمس‌الواعظین کار می‌کردیم، که البته هیچ‌وقت منتشر نشد. قرار شد از قهوه‌خانه‌ای درباره خیابان ارباب جمشید گزارشی تهیه کنیم. همین شد که احمد یاوری که از فعالان آن منطقه است و در بخش تدارکات سینما هم کار می‌کند، تعدادی از فیلم‌هایی را که خودشان ساخته بودند، به ما دادند. به آن‌جا رفتیم، با آنها مصاحبه کردیم و فیلم‌ها را تماشا کردیم و گزارشی تهیه‌کردیم. آن‌طور که همکارانمان می‌گفتند، گزارشی که تهیه کردیم، جذاب شده بود.
آهنگرانی: در حدی که خیلی از خبرنگاران بخش هنر و ادبیات نشاط گفتند می‌خواهند بروند و مصاحبه تصویری با آنها بکنند. بعد من و درنا فکر کردیم چرا خودمان فیلم از آنها نسازیم!
شما هر دو فرزندان سینمایی هستید و خودتان از نوجوانی در سینما فعالیت دارید. آیا این جایگاه باعث سختی کارتان با مردان ارباب جمشید نمی‌شد؟
مدنی: آنها افرادی هستند که از پیش از انقلاب شروع به کار کرده‌اند و سابقه کاری‌شان از ما هم بیشتر است. ما را به‌خوبی می‌شناختند، چون در فیلم‌های زیادی همکار ما بودند. البته اول چندان کار ما را جدی نمی‌گرفتند، چون بسیاری به سراغ آنها می‌روند، فیلم‌برداری می‌کنند و درنهایت کار و فیلم را رها می‌کنند. ولی وقتی دیدند که ما در کار جدی هستیم، خب خیلی همراه شدند.
آهنگرانی: برای من جالب و ملموس بود. به‌عنوان بازیگر، این‌که بازیگری دیگران را از جلو مشاهده می‌کردم، بسیار جذاب بود. فاصله بین زندگی حقیقی و زندگی خیالی یک مرزی دارد که مدام در حال تغییر است، خصوصا برای بازیگران هنگامی که در حال بازی جلوی دوربین هستند. مثلا اتفاق می‌افتاد که در حال بازی کردن باشند و ناگهان جلوی دوربین عصبانی می‌شدند، قهر می‌کردند و نقششان را فراموش می‌کردند.
مدنی: اتفاقا بازیگر بودن پگاه خیلی کمک کرد، چون جلب اطمینان به وجود می‌آورد. ولی مشکل بیشتر سر موضوعات دیگر بود. مثلا همه‌شان دوست داشتند نقش اول باشند. و ما مدام توضیح می‌دادیم که همه‌تان نقش اول فیلم هستید.
صاحب‌نام بودنتان کار را سخت نمی‌کرد؟
آهنگرانی: به هیچ عنوان، چون من بازیگر دل‌خواه آنها نیستم. آنها طرفدار یک نوع دیگر از سینما هستند که من چندان در آن فعالیت ندارم. ممکن بود اگر بازیگر مورد علاقه‌شان بودم، دست‌وپایشان را جلوی من گم می‌کردند. مثلا امسال که در فیلم مسعود کیمیایی بازی کردم، بسیاری از آنها به من زنگ زدند و تبریک گفتند که بالاخره به سینمای مورد علاقه‌شان نزدیک شدم!
«مردان ارباب جمشید» مستند است، ولی ابتدای فیلم این حس را نمی‌دهد که داستان واقعی در جریان است. تا چه حد میزانس‌ها را شما می‌دادید و چقدر خودشان دخیل می‌شدند؟
آهنگرانی: باید بگویم که این افراد همیشه در حال بازی کردن هستند، بنابراین نظرها‌یشان در فیلم زیاد است. آن‌چه می‌بینیم، واقعا وجود دارد. این‌که در کافه‌ای جمع می‌شوند و یکی فیلم‌بردار می‌شود، دیگری تهیه‌کننده، یکی کارگردان و باقی بازیگر، واقعا وجود دارد. فیلم‌های زیادی هستند که ساخته‌اند و هنوز دیده نشده است.
مدنی: البته و قطعا نگاه و جهت‌دهی‌های ما وجود دارد، ولی بیش از هر چیز ما به آنها موضوعی می‌دادیم، خودشان سناریو می‌نوشتند و فردای آن روز اجرا می‌کردند. جهت‌دهی‌های ما در حد انتخاب جای دوربین و انتخاب موضوع اصلی بود.
برنامه‌ریزی فیلم‌برداری چطور انجام می‌شد؟ فیلم‌برداری چه مدت طول کشید؟
مدنی: فیلم‌برداری بسیار نامنسجم بود، چون هربار که به خیابان ارباب جمشید می‌رفتیم، مجبور بودیم دنبالشان بگردیم تا همه‌شان را پیدا کنیم.
آهنگرانی: جلسات زیادی در طول یک سال به‌طور پراکنده فیلم‌برداری کردیم و حدود یک سال هم زمان برای تدوین آن گذاشتیم.
اتفاقا می‌خواستم بپرسم چرا فیلم را خودتان تدوین کردید؟ فکر نمی‌کنید که اگر نگاه سومی به آن اضافه می‌شد، کمی از آشفتگی برخی از بخش‌های آن کم می‌کرد؟
آهنگرانی: ابتدا همین کار را کردیم و تدوین آن را به فرد دیگری سپردیم، ولی چون راش زیاد گرفته بودیم و خودمان به همه چیز تسلط داشتیم، درنهایت پس از راف کات اولیه تدوین‌گر دیگر، خودمان کار را از نو شروع کردیم. به نظرم بهترین تدوین‌گر برای هر مستندی خود کارگردان است، چون بیش از هرکس خط فکری فیلم را می‌داند.
مدنی: از آن‌جایی که فیلم دو کارگردان داشت و به‌هرحال در بخش‌هایی نگاهمان متفاوت بود، هنگام تدوین باعث می‌شد که با هم فکرمان را یکی کنیم و در جهت میانه گام برداریم. البته از بسیاری از افراد برای تدوین نظر گرفتیم، ولی بیشتر خودمان کار کردیم.
«مردان ارباب جمشید» چندمین مستند شماست؟
مدنی: برای من دومی. پیش از این یک مستند نمایش داده‌نشده درباره پنجره‌های شهر تهران ساخته‌ام.
آهنگرانی: تا به حال سه مستند دیگر با عنوان‌های «تماشاخانه»، «غزاله علیزاده» و «ده‌نمکی‌ها» ساخته‌ام.
از نتیجه رضایت چند درصد دارید؟
مدنی: نمی‌شود جواب درستی به این سوال داد. این‌که خوب است یا بد، نمی‌دانم، ولی تمام تلاشمان را کردیم تا آن‌چه در ذهنمان بوده، ساخته شود.
آهنگرانی: درکل راضی‌ام، ولی فکر می‌کنم هم‌چنان این فیلم پتانسیل و جای کار و تحقیق بیش از این را دارد.
اخیرا فیلم‌های زیادی با نگاه‌های متفاوت مربوط به مردان ارباب جمشید ساخته شده است. فکر می‌کنید فیلم شما چه تفاوتی با آنها دارد؟
مدنی: فیلم «کوچه سرخ‌پوست‌ها» ازجمله فیلم‌هایی بود که خیلی به ما کمک کرد. تا حدی که حتی بخش‌هایی از آن را در فیلممان استفاده کردیم. ولی ما سعی کردیم به شغل این افراد بپردازیم و نه این‌که فقط پرتره‌شان را نمایش بدهیم. فکر کنم این وجه تمایز اصلی است.
آهنگرانی: دقیقا. هیچ‌کدام به این شکل به ماجرا نپرداخته‌اند.
«مردان ارباب جمشید» در بخش مسابقه جشنواره مستند سینما حقیقت پذیرفته شده و در آذر ماه در گروه هنر و تجربه به نمایش درمی‌آید. عکس‌العمل پرسوناژهای فیلمتان در این‌باره چیست؟
آهنگرانی: همه خیلی پی‌گیر هستند که این نمایش‌ها چه زمانی خواهد بود و شاید به نوعی هنوز آن را باور ندارند.
مدنی: البته مدام می‌گوییم که همه‌شان را دعوت خواهیم کرد، ولی تا زمان نمایش فکر کنم باید این توضیح‌ها را ادامه بدهیم. آنها تمام زندگی‌شان را در راه سینما گذاشته‌اند، ولی شاید تا به حال، تنها فیلمی که فقط به آنها می‌پردازد و نمایش دارد، همین فیلم باشد.
ماهنامه هنر و تجربه