سینماسینما، مژده بادران: مشکلات اقتصادی سبب شده تا حضور تهیه کنندگان واقعی در سینمای ایران کمرنگ شود و به جای آنها، تهیه کنندگان صوری به میدان بیایند که تنها با استفاده از کارت هایشان و گرفتن دستمزدشان از فیلمسازانی که خود سرمایه گذار برای ساخت فیلم هایشان پیدا کرده اند، عنوان تهیه کنندگی را یدک می کشند. همین روند در ادامه سبب شده تا فیلم های بی کیفیت که توانایی جذب مخاطب را ندارند به روی پرده بیایند. فیلم هایی که شاید اگر تهیه کنندگان دلسوز و نگرانی حامی آنها بود در چرخه سینما مورد استقبال تماشاگران قرار می گرفتند و همین روند سبب شده تا سینما کم رونق تر از گذشته شود.

نگرانی برای پولشویی ها در سینمای ایران

منصور لشگری قوچانی، تهیه کننده سینما معتقد است قوانینی که ارشاد برای جلوگیری از حضور تهیه کنندگان صوری گذاشته بسیار درست هستند. او می گوید: «واقعا یک تهیه کننده نمی تواند همزمان بیشتر از دو فیلم را تهیه کند.» قوچانی هم این نکته را تایید می کند که برخی از افراد تهیه کننده واقعی نیستند و تنها با سرمایه ای که می آورند همزمان تولید چند فیلم را در دست می گیرند؛ اما به نظر او مشکل اصلی فراتر از حضور تهیه کنندگان صوری است؛ «این تنها ظاهر قضیه است. بلکه امروز ما شاهد این هستیم که یک سری پولشویی ها در سینما اتفاق می افتد. این دغدغه امروز سینمای ماست که پرداختن به آن هم دردی را از ما دوا نمی کند. بلکه مدیران سینمایی باید شجاعت به وجود آوردن فضایی را داشته باشند که در آن بشود فیلم خوب تهیه کرد تا خود به خود کسانی که قابلیت ندارند، حذف شوند.»

این پول ها از کجا می آید؟ 

جالب است که در چنین شرایطی عده ای همچنان بدون آنکه نگران اکران شده فیلم هایشان یا بازگشت سرمایه شان باشند، بازهم فیلم می سازند، این ها را لشگری قوچانی می گوید و تاکید می کند که؛ «کاش گروهی در ارشاد بیایند و از آنها بپرسند این پول ها را از کجا آمده و اگر فیلمی که به آن ساخته می شود، متضرر شود به کجا ضرر می رسد؟» او معتقد است در حال حاضر سینمای ایران نیاز دارد به جای پرداختن به «پر فروش ترین» فیلم های ایران به «پر ضررترین» فیلم های سینما بپردازد، چرا که گاهی حتی پرفروش ترین فیلم ها هم پر ضرر هستند؛ «گاهی ممکن است یک فیلم یک میلیارد فروش کند و سازنده اش ضرر نکند، اما یک فیلم پنج میلیارد فروش کند و سازنده آن ضرر کند.»

بی‌ضررترین فیلم‌های گامی جلوتر از پرفروش‌ها

لشگری قوچانی می‌گوید، جذب سرمایه تنها یکی از کارهای تهیه‌کنندگی است؛ «تهیه‌کننده باید ساخت یک فیلم را مدیریت کند؛ از آغاز تا پایان. مسئولیت سرمایه شخصی یا دولتی که برای ساخت فیلم هزینه می‌شود، بر دوش تهیه‌کننده است. او باید کاری کند که در نهایت ساخت فیلم با ضرر همراه نباشد.» اما به نظر او، این تنها موردی است که هیچ‌وقت در سینمای ایران مورد بررسی قرار نمی‌گیرد و اعلام آمارهای فروش فیلم به آن توجهی نمی‌شود؛ «ما باید شفافیت مالی در حوزه تهیه‌کنندگی داشته باشیم، این شفافیت می‌تواند به حل بسیاری از مشکلات ما کمک کند. یعنی قابلیت‌های یک تهیه‌کننده واقعی با ساخت فیلم خوبی که ضرر نمی‌دهد، مشخص می‌شود.» لشگری قوچانی معتقد است ملاک و معیار نباید پرفروش‌ترین فیلم‌ها باشد، بلکه باید بی‌ضررترین فیلم‌ها معیار موفقیت و سنجش یک گروه سازنده باشند.

امنیت سرمایه در گرو تعداد سالن های سینما

او هم می‌داند که در سینمای ایران امنیت سرمایه وجود ندارد؛ اما علت آن را در جای دیگری جستجو می‌کند؛ «این نداشتن امنیت به خاطر کیفیت فیلم‌های ما نیست،‌ بلکه ما مشکل کمبود سالن سینما داریم. ما در تولید جزو بیست کشور اول جهان هستیم؛ اما از نظر تعداد سالن سینما جزو ده کشور آخر هستیم. اگر تعداد سالن سینماها بیشتر بود و دسترسی مردم به آنها بالاتر می‌رفت، فروش سینمای ایران هم بهتر می‌شد.» آنطور که لشگری قوچانی می‌گوید بالارفتن تعداد سینماها به امنیت سرمایه کمک می‌کند، چون حتی فیلم‌های متوسط هم به واسطه اکران در سینماهای بیشتر می‌توانند فروش بالاتری داشته باشند؛ «شهر قوچان در سال ۵۲ نزدیک به بیست هزار نفر جمعیت داشت و برای آنها دو سینما ساخته بودند؛ اما حالا این شهر سیصد هزارنفر جمعیت دارد و سینمایی ندارند.» او همچنین به تجربه‌های اکران فیلم‌های خودش اشاره می‌کند: «فیلم«عصر یخبندان» خوب فروش کرد ولی من در نهایت سود نکردم. چون تعداد سینماهایی که فیلمم را نشان می‌دادند کم بود. در حالی اکران«عصر یخبندان»تمام شد که شب آخر ۱۷ میلیون تومان فروش کرد. یا در زمان اکران «خط ویژه» من تنها ۲۵ سالن در اختیار داشتم. در حالی که رقیب من،‌۱۰۰ سالن سینما داشت. خب همین بی‌عدالتی است که باعث می‌شود سرمایه من تامین نشود. شاید باورتان نشود؛ اما فروش «خط ویژه» در شبکه نمایش‌خانگی از فروشش در سینما بالاتر بود. بنابراین اگر این فیلم در سالن‌های بیشتری به اکران در می‌آمد، حتما بیشتر از این‌ها فروش می‌کرد. به این نکته هم توجه داشته باشید که در شبکه‌نمایش‌خانگی هنوز هم بحث قاچاق و کپی غیرمجاز مطرح است.»

تهیه‌کنندگان صوری، حاصل چرخه اقتصادی معیوب سینما هستند

سیاوش اسعدی، کارگردان سینما به مصوبه جدید وزارت ارشاد در خصوص تهیه‌کنندگی کارگردانان اشاره می‌کند و می‌گوید: «به نظرم تهیه‌کننده شدن خود کارگردانان اصلا اتفاق خوبی نیست. تهیه‌کننده حرفه ای سینما کسی است که می‌داند برای چه فیلمی چه کارگردانی باید آن را بسازد و کدام فیلمبردار باید آن را فیلمبرداری کند. باید دانش سینما داشته باشد؛ اما در حال حاضر این دانش را فقط کارگردانان دارند و ما به واقع تهیه‌کننده ای با این دانش در سینما نداریم. حالا عده ای هم هستند که حتی پول و سرمایه هم ندارند، فقط یک کارت تهیه‌کنندگی دارند که با آن برای دیگران پروانه ساخت می‌گیرند.» او سینما را به یک فرد سرطانی تشبیه می‌کند که آسیب‌هایش جدی و فراگیر است؛ «کل این سیستم از بنا مشکل دارند، چون سینمای ما صنعتی نیست؛ بخش خصوصی تعطیل است و سالن سینما یا کمپانی فیلمسازی نداریم.» به نظر اسعدی در حال حاضر هیچ‌کس پول ندارد و همه چیز قفل شده است و او معتقد است وجود تهیه‌کنندگان صوری حاصل همین اوضاع ورشکسته سینماست. یعنی این تهیه‌کنندگان پیش از این سرمایه داشته اند و سرمایه‌شان را در راه ساخت فیلم مصرف کرده اند. حالا سرمایه‌هایشان در چرخه معیوب سینمای ایران از بین رفته و آنها مجبور هستند با جذب سرمایه و برداشتن دستمزد خودشان به عنوان تهیه‌کننده به کارشان ادامه دهند.

تهیه‌کنندگان از نام خودشان مراقبت کنند

حبیب ایل‌بیگی، معاون ارزشیابی و نظارت سازمان سینمایی درباره علت به وجود آمدن تهیه‌کنندگان صوری توضیح می‌دهد: «در چند سال گذشته به خصوص در دولت دهم با اختلافاتی که بین تهیه‌کنندگان سینما به وجود آمد، که به نظر می‌رسد این اختلافات در نتیجه مدیریت وقت سازمان سینمایی اتفاق افتاد، باعث شد تا به یک‌باره هر کدام از تشکل‌های تهیه‌کنندگی راه جداگانه ای را در پیش بگیرند. و بعضی از این تشکل‌ها، امر تهیه‌کنندگی سینما را ساده بگیرند و با صدور مجوزهای زیاد افرادی را به عنوان تهیه‌کننده وارد سینما کنند.» به نظر او در وهله اول، خود تهیه‌کنندگان باید از درون تشکل‌هایشان از این صنف مراقبت کنند؛ «ما هم در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در دستور العمل جدید چگونگی فعالیت شورای پروانه ساخت بیشترین تاکید را بر روی موضوع تهیه‌کنندگی در سینما قرار دادیم. چرا که ما در زمان ساخت فیلم پروانه ساخت را به درخواست تهیه‌کننده می‌دهیم و همه مسئولیت فیلم را به او می‌سپاریم. بنابراین تهیه‌کننده است که متعهد به صیانت فیلم از همه مسائل موجود است؛ مثل مراقبت از فیلم که هم از لحاظ تولید و هم از لحاظ ممیزی به مشکل برنخورد، یا مراقبت از افرادی که در پروژه مشغول به کار هستند.»

با این حال حفظ نام و صیانت از تهیه‌کنندگی بر عهده خودش اشخاص است و آنها هستند که نباید در قبال اخذ وجه کارتشان را در اختیار گروه فیلمسازی که هیچ تسلطی بر کارشان ندارند، قرار دهند. این‌ها را ایل بیگی می‌گوید و تاکید می‌کند که؛ «تهیه‌کننده باید بازار را بشناسد و مخاطبش را. نیازهای او را بررسی کند و در نهایت محصولی تولید کند که مطابق با آن باشد. اگر این کار را تهیه‌کننده درست انجام ندهد،‌به این معنی است که وظیفه اش را انجام نداده.»