سینماسینما، علی نعیمی- سینمای ایران در تقسیم موضوعات خود و نگاه به مسائل مختلف قشرهای جامعه هیچ​گاه با توازن به اطراف خود نگاه نکرده است. با آنکه دانشگاه و قشر دانشجو و فضای علمی اطراف آن می​تواند رابطه نزدیکی با سینما و سینماگران داشته باشند اما در کارنامه سی و چند ساله بعد از پیروزی انقلاب فیلم​هایی که محوریت زندگی دانشجویان را سوژه خود کند، بسیار کم است.

زندگی دانشجویان همواره با برخی مسائل سیاسی کشور درهم آمیخته می​شود و حاصل آن موضوعاتی می​شود که بیشتر رنگ شرایط روز را به خود می​گیرند. از این رو سینمای ایران در میانه​های دهه هفتاد که وارد فضای باز سیاسی دوران اصلاحات می​شود، بیشتر درگیر موضوعات دانشجویی به عنوان قشر معترض و روشنفکر پرداخته است.

نگاهی به برخی از آثار سینمای ایران با محوریت دانشجویان در آستانه روز دانشجو فرصت مناسبی است تا نسبت به اتفاقات این قشر و کند و کاو دوربین سینمای ایران با ورود به زندگی شخصی آنان پرداخته شود. دانشجویان قشری درس خوانده، روشنفکر، عاشق​پیشه، زخم خورده از سیاست و درگیر مسائل روزمره و اقتصادی است.

اعتراض: مسعود کیمیایی

جرقه اولیه ساخت فیلم در دوران پس از دوم خرداد با فیلم​هایی ساختار شکن که بر محوریت خواسته​های جوانان می​چرخید با فیلم «اعتراض» ساخته مسعود کیمیایی زده شد. فیلمسازی که تا آن زمان تنها توفیقش در جشنواره فجر نامزدی در رشته بهترین فیلم از جشنواره هفدهم بود. نگاهی به مسائل کوی دانشگاه و ترکیب اتفاقات آن با زندگی شخصی «رضا» با بازی محمدرضا فروتن محوریت اصلی «اعتراض» بود. فیلم مسعود کیمیایی یک زوج موفق و امتحان پس داده شده را به سینمای ایران معرفی کرد. زوجی که نماد اعتراض، عشق و از خودگذشتگی بود و استفاده از آن​ها در فیلم​های دیگر محمدرضا فروتن و میترا حجار را در نقش دانشجویان معترض و زخم​ خورده با ذائقه مخاطب همراه کرد.

متولد ماه مهر: احمدرضا درویش

تقابل دغدغه​های کارگردان فیلم​های دفاع مقدس در مواجهه با جوان​های دهه هفتاد، درویش را به دانشگاه علامه طباطبایی برد تا قهرمان​های قصه​هایش از دل دانشگاه تا نی​زارهای حور و شلمچه فیلمی را بسازند که نگاهی منطقی به نسل در حال اعتراض و دانشجویان دهه هفتاد دارد. فیلم در زمان ساخت و اکران جزو آثار مطرح و پرفروش سینمای ایران بود و می​توان آن را نقطه عطف کارنامه کاری درویش دانست.

دختران انتظار: رحمان رضایی

رحمان رضایی با فیلم​نامه​ای از محمدهادی کریمی فیلمی درباره ازدواج​های صوری دانشجویانی که با مشکلات مالی دست و پنجه نرم​ می​کنند، ساخت. فیلمی که با حضور بازیگران مطرح و چهره​اش در سال ۷۹ روی پرده رفت و با استقبال مخاطبان روبه‌رو شد. اگرچه پرداختن به مقوله زندگی دانشجویی از دغدغه​های کارگردان در این فیلم است اما وجه دراماتیک قصه از پرداخت مناسب به این دغدغه​ها جلوگیری کرد.

نیمه پنهان: تهمینه میلانی

تهمینه میلانی در اواخر دهه هفتاد فیلمی را بر مبنای یکی از فیلم​نامه​هایش ساخت که با پرداخت به زندگی دانشجویی در اوایل دهه ۶۰ و موج فعالیت​های سیاسی در آن باعث شد فیلمسازش مدتی را به‌دلیل ساخت آن در زندان به سر ببرد. موضوع فیلم درباره فرشته (نیکی کریمی) است که در آستانه رسیدگی همسرش خسرو (آتیلا پسیانی) در مقام نماینده ریاست‌جمهوری به پرونده قضایی یک زن محکوم به اعدام، دفترچه خاطراتش را به او می‌دهد. خسرو در دفتر می‌خواند که فرشته که در سال‌های ۵۸-۵۹ دانشجو بوده، جذب گروه‌های سیاسی چپ می‌شود و به عنوان هوادار فعالیت می‌کند. در این شرایط به محفلی روشنفکرانه راه می‌یابد که گرداننده‌اش سردبیر یک نشریه ادبی به نام روزبه جاوید (محمد نیک بین) است. این آشنایی کم‌کم به عشقی نامعلوم می‌انجامد اما او پی می‌برد که جاوید همسری به نام خانم جاوید دارد. اگرچه فیلم به دلیل شرایط حساس موضوعی​اش نتوانست اکران موفقی داشته باشد اما بعدها در شبکه نمایش خانگی با اقبال مخاطبان روبرو شد. فیلم گیشه موفقی نداشت و اولین فیلم میلانی بود که خودش و همسرش محمد نیک‌بین به همراه نیکی کریمی سرمایه اولیه آن را تامین کردند.

شب​های تهران: داریوش فرهنگ

تهمینه میلانی این‌بار و در «​شب​های تهران» در مقام فیلم​نامه​نویس قصه​ای را دست داریوش فرهنگ داد تا پرداخت جنایی ـ معمایی فرهنگ به موضوع دانشجویی دختران و مشکلات و سختی​های زندگی در فضای مرد سالارانه، تریلر روانشناسانه​ای را بسازد که در زمان خود بسیار هوادار داشت و توانست مخاطبان زیادی را به سینما بکشاند. میترا حجار که تصویر ثابت دانشجویان فیلم‌های دوران اصلاحات است این بار نه تنها نمی‌تواند در مقام یک قهرمان قد علم کند که تبدیل به قربانی جامعه‌ خود می‌شود.

نفس عمیق و دربند: پرویز شهبازی

نگاه دغدغه​مند شهبازی به زندگی دانشجویان و پرداخت منحصر به فرد او در «نفس عمیق» نه تنها این فیلم را فیلم محبوب نسل جدید مخاطبان سینما و شروع موج جدیدی از فیلمسازی در سینمای ایران کرد که ادامه دادن همین دغدغه‌ها در آخرین ساخته شهبازی یعنی «دربند» نشان داد او فضای زندگی دانشجویی و مشکلات آن​ها را بدون در نظر گرفتن فضای سیاسی و ملتهب جامعه؛ به خوبی می​شناسد و برای آن راه‌حل​های خوبی در نظر دارد. دانشجو در فیلم‌های شهبازی به دنبال اعتصاب و میتینگ سیاسی نیست. دانشجو‌های فیلم‌های شهبازی دغدغه‌ معیشت دارند. رنج بی‌پولی و گذر از شرایط سخت جامعه آن‌ها را در شرایطی قرار می‌دهد که یا با جامعه خود قهر می‌کنند یا دست به خودکشی می‌زنند.

خوابگاه دختران: محمدحسین لطیفی

مثلث لطیفی، حمید جبلی و ایرج طهماسب بعد از ساخت آثاری همچون «دختر ایرونی»، «دختر شیرینی فروش» و «عینک دودی» سراغ فیلم​نامه​ای در ژانر وحشت با محوریت خوابگاه دانشجویان و زندگی دانشجویی بروند که نتیجه​ آن فیلمی خوش ساخت در دفتر صحرا فیلم شد. فیلم از معدود آثار موفق در ژانر وحشت است که دغدغه​های اجتماعی آن به خوبی در تار و پود اثر رخنه کرده است. اکران گسترده و استقبال مخاطبان از فیلم نشان از شناخت کارگردان و فیلم​نامه‌نویس به حوزه​های تخصصی​شان دارد. «خوابگاه دختران» در سال ۸۳ اکران شد و به فروش خوب ۴۰۰ میلیون تومان دست پیدا کرد.

بازنده: قاسم جعفری

بازنده شاید آخرین اثر از موج فیلم​های اعتراضی با محوریت دانشجویان و اتفاقات تیر ۷۸ باشد. فیلمی که اگرچه چند سال بعد و در پایان دولت اصلاحات ساخته شد اما فروش خوب آن در گیشه نشان داد استفاده از زوج امتحان پس داده محمدرضا فروتن و میترا حجار هنوز هم مخاطبان زیادی را به سینما می​کشاند. داستان بازنده پیرامون یکی از دانشجویان معترض اواخر دهه هفتاد است که با حیله دوست قدیمی‌اش مجبور به فرار از کشور می‌شود و زمانی که باز می‌گردد متوجه تمامی دروغ‌های دوستش شده و زندگی خود را از دست رفته می‌داند. حمید گودرزی در آن سال و پس از سریال «تب سرد» حضور متفاوتی را در سینما تجربه کرد.

اگرچه فیلم​های دیگری با محوریت دانشجویان و زندگی آن​ها در سینمای ایران ساخته شده است که از جمله آن می​توان به «چهل سالگی» ساخته علیرضا رئیسیان؛ «پایان نامه» ساخته حامد کلاهداری، «همخانه» ساخته مهرداد فرید و «خودزنی» ساخته احمد کاوری اشاره کرد اما تنوع موضوعات پیرامون این قشر از جامعه نشان می​دهد سینمای ایران در انتخاب سوژه​های خود پیرامون زندگی دانشجویی دچار فقر قصه و تنوع شده است.