سعید مروتی – روزنامه‌نگار در همشهری نوشت :

«در دولت جدید هیچ مجوزی برای ساخت فیلم‌های سخیف و مبتذل صادر نمی‌کنیم.» این شاید مهم‌ترین اظهارنظر محمد خزاعی در روزهای اخیر باشد‌. رئیس سازمان سینمایی با صراحت اعلام کرده جلوی تولید فیلم‌های مبتذل و سخیف را خواهد گرفت اما اینکه تعریف فیلم مبتذل و سخیف چیست؟ خودش داستانی دیگر است. طبیعی است که سازندگان «زی مووی»‌ترین فیلم‌های سینمای ایران هم نپذیرند که فیلمشان سخیف یا مبتذل است؛ واژه‌هایی که بیشتر در نقد فیلم کاربرد دارند و معمولاً هم از آنها به‌عنوان دشنام استفاده می‌شود.
نکته دیگر اما تعریف ابتذال در سینماست. بدون ورود به جزئیات بعید است بتوان تعریفی از کلید‌واژه‌هایی چون سینمای مبتذل و فیلم سخیف ارائه داد. تازه اگر هم بتوان این کار را انجام داد، باز بعید است توافق جمعی درباره صفت‌هایی که بار منفی دارند صورت بگیرد. با این همه‌‌چیزی که مشهود به‌نظر می‌رسد انتساب ابتذال به بخشی از کمدی‌های این سال‌هاست. اگر جدول پرفروش‌های دهه۹۰ را مرور کنیم با فیلم‌هایی در صدر جدول گیشه مواجه می‌شویم که بیشترین انتقاد از آنها به‌عنوان تولیدات مبتذل صورت گرفته است؛ فیلم‌هایی که اگر از جدول فروش خارج‌شان کنیم، جز چند استثنا، آنچه باقی می‌ماند فیلم‌هایی کم‌مخاطب خواهد بود. آیا منظور محمد خزاعی از فیلم‌های سخیف و مبتذل همین فیلم‌های پرفروش دهه۹۰ است؟ مرز میان جذابیت و ابتذال کجاست؟ و در نهایت چه‌کسی می‌تواند تعیین کند که فیلمی مبتذل است یا نه؟ طبق قانون، مرجع تشخیص، شوراهای پروانه ساخت و پروانه نمایش سازمان سینمایی هستند؛ شوراهایی که در همه این سال‌ها مشغول به فعالیت بوده‌اند اما به‌نظر می‌رسد در دولت سیزدهم قرار است نسبت به رویکرد این شوراها تجدیدنظر صورت گیرد.  آیا به بهانه مقابله با فیلم‌های مبتذل جلوی تولید آثار جدی سیاسی و اجتماعی گرفته می شود؟ رئیس سازمان سینمایی اما چنین نظری ندارد؛«ما مخالف فیلم در حوزه‌های سیاسی یا ژانرهای دیگر نیستیم» هرچند در نهایت تعریف سینمای مبتذل مناقشه‌برانگیز است؛ همانطور که واکنش‌هایی را از سوی برخی سینماگران در پی داشته است.

صدای مخالف 

یکی از نخستین سینماگرانی که نسبت به صحبت‌های رئیس سازمان سینمایی واکنش نشان داد ابوالحسن داوودی بود؛ کارگردانی که آخرین ساخته‌اش «هزارپا» پرفروش‌ترین فیلم تاریخ سینمای ایران است در واکنش به مواضع اخیر محمد خزاعی سراغ چالش‌های تعریف کلید‌واژه رفته و به ایسنا چنین گفته است: «احتمالا آنها که تصمیم گرفته‌اند به فیلم‌های سخیف مجوز ندهند خودشان تعریف مشخصی از آن را درنظر دارند؛ اگر مسئله فقط مقابله با فیلمسازی است که به‌نظر آنها پایش را از گلیمش درازتر کرده، قطعا نیاز به صراحت و شجاعت بیشتری در ابراز نظر دارد و خب نوعی بدعت‌گذاری هم محسوب می‌شود اما اگر این پیام کلی برای همه فیلمسازان است باید مدیریت فرهنگی ابتدا به روشنی تعریف قاعده‌مند و مشروع ابتذال را روشن و اعلام کند که چگونه بر این «حق» و «درک» نایل شده‌اند؛ چرا که معمولا این روش کسانی است که خود را متولی همه امور مردم می‌بینند، به جای آنها انتخاب و تصور می‌کنند که حق دارند خود را معیار ارزش‌گذاری قرار دهند؛ پس غالبا همچنین اشتباهاتی را مرتکب می‌شوند.
نکته اینجاست که ابتذال در هر ذهنی می‌تواند یک معنا و تعریف متفاوت داشته باشد، چنانچه معنی آن از نگاه من نوعی، ممکن است با آنچه در نگاه آقایان وجود دارد فرق داشته باشد.»
عبدالله باکیده هم مانند داوودی معتقد به یافتن تعریفی از مفهوم سینمای مبتذل است؛«ما باید ابتدا یک تعریف از ابتذال ارائه بدهیم تا طبق آن چارچوب حرکت کنیم. تاکنون در سینمای ایران چنین تعریفی وجود نداشته است و به همین جهت غالبا به عمده فیلم‌های کمدی برچسب مبتذل می‌زنیم. باید بپذیریم که صرفا هر فیلمی که به سمت گیشه می‌رود، مبتذل نیست.»

جلوی سینمای مبتذل را بگیرید 

اما میان دست‌اندرکاران سینما و کارشناسان حوزه‌های فرهنگی و هنری گروهی هستند که سال‌هاست پرچم مبارزه با ابتذال به‌دست گرفته‌اند؛گروهی که حالا و با روی کار آمدن دولت سیزدهم، انتظار تغییر شرایط حاکم بر سینما را دارند و اساسا بحران اقتصادی حاکم بر سینما را هم نتیجه تولید و اکران فیلم‌های سخیف می‌دانند. مثلاً امیرحسین شریفی، تهیه‌کننده‌ای که سال‌هاست کمتر امکان فعالیت سینمایی داشته و بیشتر در تلویزیون مشغول کار بوده در این‌باره می‌گوید:«یکی از دلایل مهم دوری مردم از سالن‌های سینما فیلم‌های کم‌تنوع و تکراری هستند که باعث دلزدگی شدید مخاطبان شده‌اند و آنها را از سالن‌های سینما دور کرده‌اند، از این‌رو بایستی مدیران سینمایی به جای تولید انبوه فیلم‌های سخیف و مبتذل که به اسم کمدی و طنز تولید می‌شوند و یا فیلم‌های سیاه و تلخ که با عنوان جعلی سینمای اجتماعی معروف شده‌اند دست به تولید فیلم‌هایی مبتنی با فرهنگ و سنن ملی بزنند که از این رهگذر مردم با سینماها آشتی کنند».
عبدالله اسفندیاری، از مدیران سینمایی دهه۶۰، (دورانی که با ابداع سیستم درجه‌بندی فیلم‌ها و سختگیری در تصویب فیلمنامه کوشیده می‌شد با ساخت فیلم مبتذل مقابله شود) هم در این رابطه می‌گوید: «من دست کسی‌را که می‌تواند از ابتذال در سینمای ایران جلوگیری کند، می‌بوسم.» به اعتقاد مدیر اسبق بخش فرهنگی بنیاد فارابی سینمای ایران همیشه در معرض خطر ابتذال است و مدیریت فرهنگی با به‌کار بردن سیاست‌های درست می‌تواند از ابتذال در سینمای ایران جلوگیری کند.»

 راه و بیراه 
داستان مبارزه با سینمای مبتذل آنقدر قدیمی است که پیشینه‌اش به دوران قبل از انقلاب بازمی‌گردد. وظیفه اداره ممیزی که روزگاری دکتر هوشنگ کاووسی رئیس‌اش بود همین بود. اینکه چقدر دولت توانست یا اراده کرد با ابتذال در سینمای ایران مبارزه کند، ماجرایی دیگر است. میزان اندک تصدی‌گری دولت در تولیدات سینمایی قبل از انقلاب، امکان کنترل آن سینما را فراهم نمی‌کرد. پس از پیروزی انقلاب، داستان عکس شد و دولت به‌صورت متمرکز بر همه امور مسلط شد. در دهه ۶۰ تلاش برای فیلمفارسی‌زدایی از طریق جلوگیری از فعالیت برخی از سینماگران و نظارت همه‌جانبه بر تولید و درجه‌بندی فیلم‌ها، به نتایجی هم رسید. از دهه۷۰ اما با تغییرات گسترده اجتماعی و فرهنگی، دیگر نمی‌شد سینما را با الگوهای دهه۶۰ اداره کرد‌. در انتهای دهه۷۰، هشدار داده شد که «صدای پای ابتذال می‌آید» و به مرور با رونق گرفتن نوعی از کمدی‌های عامه‌پسند، برچسب ابتذال به این تولیدات چسبید. در ۲دهه اخیر سینمای ایران مسیری را طی کرد که فاصله‌ای معنادار با سیاست‌ها و برنامه‌های دهه۶۰ داشت. پیچیدگی‌های این سینما که اتفاقا بخش قابل‌توجهی از آن هم در اختیار دولت و نهادهای حاکمیتی است و در ۲سال اخیر کرونا نفس‌اش را گرفته ، اعمال مدیریت بر آن را دشوارتر از گذشته کرده است. راحت‌ترین کار برای کنترل این سینما، می‌تواند سختگیری در صدور پروانه ساخت باشد. ولی موضوع به این سادگی‌ها هم نیست. وقتی تعریف مشترکی از مفهوم ابتذال در سینما وجود ندارد، بعید است بشود راهکاری برای حل مشکلات پیش رو یافت. فیلمی که از نظر وزارت ارشاد اکرانش بلامانع است ممکن است از دید عضو کمیسیون فرهنگی مجلس مبتذل باشد و این داستان بدون رسیدن به نتیجه مشخص می‌تواند همچنان ادامه یابد.