سینماسینما، وحید ضرابی نسب*
کمتر کسی است که حداقل یکی از فیلمهایش را ندیده باشد. حتی اگر خیلی هم اهل سینمای کلاسیک نباشید و کمدی رمانسها و اکشنهای امروزی را می ستایید، برای تنوع هم که شده حتماً تریلوژی «پدرخوانده» یا فیلم «اینک آخرالزمان» را تماشا کرده و حتماً متوجه شدهاید که معنای شاهکار چیست! شاید با این حرف، طرفداران «همشهری کین» را بیازارم، اما مثل خیلیها معتقدم «پدر خوانده» برترین و تاثیرگذارترین فیلم تاریخ سینماست و البته فرانسیس فورد کاپولا هم یکی از پنج کارگردان برتر زنده.
نوشتن و گفتن درباره کاپولا تقریباً کار بیهودهای است؛ چون همه ما با «سرهنگ ویلارد» و «دون کورلئونه» و «والتر کورتز» و «مایکل» و «کنت دراکولا» و و «هری کاول» و «رودی بیلور» و «ویتو» و براندو و پاچینو و دنیرو و هکمن و دووال و گارسیا و اولدمن و هاپکینز و رایدر زندگیها کردهایم… اما به هرحال من هم بار دیگر تاکید میکنم که بیشک او پدرخوانده اقتباس کنندگان ادبی در کل تاریخ سینماست و تقریبا کسی همپای او نتوانسته با آثار ارزشمند ادبی، چنین شاهکارهای بزرگ سینمایی خلق کند.
بگذارید از «پدرخوانده» کاپولا شروع کنم که خاطرات خوبی از آن داریم. چه از روایت و وقایع و شخصیتهای بینظیری که از کتاب «ماریو پوزو»ی ایتالیایی خلق کرد، چه کارگردانی فوقالعاده و نفسگیر با آن حس مرعوبکننده صحنهها و ساختار بصری تکاندهنده و البته لذتآور (حظ اولین بار دیدن کورلئونهها تا کی با شما همراه بود؟) چه ارتباطات پر رنگ و باورپذیر انسانی و عاطفی بین خانواده کورلئونهها در عین مافیایی و جنایتکار بودنشان (چند جای فیلم دلتان برای آنها سوخت؟) چه بازیهای مسحور کننده و یک عدد «مارلون براندو»ی جادوگر و یک «آل پاچینو»ی شعبدهباز و کلی تردست و ساحر دیگر. (که روند بازیگری در سینما را عوض کردند) و چه موسیقی مست کننده «نینو روتا» که حتماً جزو ۵ موسیقی فیلم برتر تاریخ سینماست. (فقط کافی است «والس پدرخوانده» را در جلسه برقراری صلح و آشتی میان خانوادههای ایتالیایی به یاد بیاورید)
برویم سراغ «اینک آخرالزمان»؛ نقدی انسان گرایانه بر جنگ و اقتباس پر حرف و حدیث از رمان مشهور «قلب تاریکی» نوشته جوزف کنراد. مانیفست ضدجنگی که نه تنها استاندارهای سینما و تصویر را جا به جا کرد، که سیاست و جامعه را هم دستخوش تحول قرار داد. گرچه رمان، ماجرای سفر مرموز دریانوردی اروپایی به اعماق جنگلهای کنگو است، کاپولا در اقتباسی غیر عادی، یک افسر ارتش آمریکا را به جنگلهای ویتنام میفرستد. هرچند این فیلم در گیشه شکست خورد و هیچکدام از نهادهای نظامی و حکومتی ایالات متحده با آن همکاری نکردند، ولی هر چه بیشتر زمان گذشت، بیشتر ارزش گنج گونهاش کشف شد و حالا با اختلاف، بهترین فیلم جنگی تاریخ سینماست (با احترام به «نجات سرباز رایان» و «غلاف تمام فلزی») شاید در هیچ اثری این چنین تأثیرات ویرانگر روانی جنگ به تصویر کشیده نشده باشد آن هم با این دیالوگ عجیب: «این پایان است»
و البته اقتباسهای دیگری از او: «مکالمه» برداشتی از کتاب «رامبل فیش» اثر «ای. اس. هینتون»، درام تریلری معماگونه که سرشار از پارانویا و ظن و تناقضهای آدمی است. «باران ساز» اقتباسی جذاب از از رمان جنایی درام «جان گریشام» و «باغهای سنگی» اثر «نیکلاس پرافیت» نویسنده آمریکایی.
اما وی اقتباس سراسر موفق دیگری هم دارد و آن «دراکولای برام استوکر» است که بر اساس کتاب «کنت دراکولا» اثر «آبراهام استوکر» نویسنده ایرلندی قرن نوزدهم ساخته شد. (اکران ۱۰ نوامبر ۱۹۹۲) «دراکولا»ی کاپولا در جایگاه رفیعترین فیلمهای ژانر وحشت میایستد. با اختلاف بهترین فیلم در زیرژانر خون آشامی است و البته درامی درست و حسابی که به رمانتیسیسم و کلاسیسسیم میزند. کاپولا اتمسفری ویکتوریایی ساخته که معجون خوشطعم و مسحورکنندهای است از نور و رنگ و فضاسازی با دکوپاژهای اختصاصی مولف و کولاژهای تصویری که ترس را همراه با معما، تزریق میکند. از همان ابتدای فیلم و آن گفتارمتن جاندار و غافلگیر کننده تا پایانی متفاوت از آنچه تصور میکنیم، تفاوتها و ارزشهای بالای آن نسبت به تمام فیلمهای وحشت توی چشم میزند، با آن جاسازی حساب شده و مهندسی مباحث فلسفی و روانشناسی به قصه جناب آقای خونخوار!
هر چند او کمکار شده و در هزاره سوم فقط سه فیلم ساخته؛ آخرین اثر جذاب و ماندنی او «جوانی بدون جوانی» (دو فیلم مستقل و شخصی تترو-۲۰۰۹ و توییکس-۲۰۱۱ آنچنان با اقبال و استقبال مواجه نشدند) اقتباسی است از کتابی به همین نام، نوشته نویسنده رومانیایی «میرچیا الیاده». قصه فیلم درباره پروفسوری است که در روزهای قبل از حادثه جنگ جهانی دوم از محل کار خود فرار میکند و تعقیب و گریزهای مختلف در کشورهای مختلف، او را با این پرسش ماهوی و تناقض دردناک روبرو میکند: درست است که به خاطر هدفی متعالی از زندگی شخصی خود بگذریم؟ آیا علم و دانش اولیتر از ارتباطات انسانی و اذت بردن از زندگی است؟
در پایان پیشنهاد میکنم هر نسخه ای از کتاب «کاپولاها: پشت صحنه فیلمها، همراه با خانواده فیلمساز کاپولا» نوشته «الینور کاپولا»(همسر کاپولا) گیر آوردید، بخوانید. جملهای از آخرین مصاحبه کاپولا را میخوانیم: «وقتی زمان مرگم فرا برسد، به خودم نخواهم گفت ای کاش این کار یا آن کار را انجام میدادم؛ چون همه آنها را انجام دادم. در زمینه فیلمسازی هم هیچ فیلمی نیست که بخواهم دوباره آن را بسازم؛ چون میدانم در آن صورت باز هم نمیتوانم هر بار یک فیلم کامل و بیعیب و نقص بسازم.»
*نویسنده و منتقد سینما
لینک کوتاه
مطالب مرتبط
- «کتاب مستطاب سینما» در نمایشگاه کتاب
- حسام منظور به سراغ دراکولای برام استوکر میرود
- فوت مستندساز و همسر فرانسیس فورد کاپولا/ النور کاپولا درگذشت
- برگزاری نشست رسانهای دبیر جشنواره کن؛ فیلمهای حاضر در کن ۲۰۲۴ معرفی شدند/ فیلم کارگردان ایرانی در بخش مسابقه
- فصل تازهای از زندگی یک دیوانه؛ «مگالوپولیس» خصوصی نمایش داده شد/ یک تجربه تکاندهنده
- گرامیداشت ۱۰۰ سالگی مارلون براندو در جشنواره فیلم تورین
- «دراکولا»، این بار از زاویه دوربین لوک بسون
- فیلم «مکالمه» کاپولا سریال میشود/ چه کسی به جای جین هکمن میآید؟
- جامعه سینمایی جهان در انتظار تازهترین ساخته فرانسیس فورد کاپولا
- در نمایش و تحلیل «دوربین فرانسوی» مطرح شد؛ کثیریان: یک مستند «راشومون»وار/ ضرابینسب: فیلمی بازیگوش و سرخوشانه
- نمایش و تحلیل «دوربین فرانسوی»
- داغ و شرم؛ یاس و زخم/ درباره داریوش مهرجویی
- پس از ۲۳۰ روز فیلمبرداری؛ آلفونسو کوارون «سلب مسئولیت» را تمام کرد
- کاپولا، هرج و مرج در ساخت فیلم جدیدش را تکذیب کرد
- تیم برتون از جشنواره لومیر جایزه گرفت/ عشق به هیولاها و آفرینش
پربازدیدترین ها
- جزئیاتی تازه از داستان فیلم محمد رسولاف/ زندگی یک قاضی دادگاه انقلاب تهران در «دانه انجیر مقدس»
- گفتوگوی اختصاصی سینماسینما با دبیر بخش ۱۵ روز سینماگران جشنواره کن/ ما کشف میکنیم
- بازگشت مهران مدیری با یک سریال و شروعِ پیشتولید «پایتخت»
- آکتور ایرانی در شبکه آرته فرانسه
- تایید حکم ۸ سال حبس برای رسولاف
آخرین ها
- ایزابل هوپر رئیس هیات داوران جشنواره ونیز شد
- نگاهی به ظاهر جدید؛شنل پیروز می شود یا دیور؟
- آغاز تولید فصل چهارم «زخم کاری»؛ پخش فصل سوم پس از پایان «قطب شمال»
- بازگشت مهران مدیری با یک سریال و شروعِ پیشتولید «پایتخت»
- تایید حکم ۸ سال حبس برای رسولاف
- فیلم کوتاه «یک روایت دقیق» در جشنواره ایتالیایی
- در برنامه خط فرضی مطرح شد؛ سیاست و جنسیت، دوایر ممنوعه اصلی در فیلمهای کمدی
- فراخوان چهاردهمین دورهی جوایز ایسفا منتشر شد
- جایزه نتپک به «گیج گاه» رسید
- حضور «باگ» در جایزه آکادمی دانشجویی اسکار
- صدداستان؛ برنامه تازه سوینا/ انتشار سه داستان کوتاه با صدای باران کوثری
- اعضای سومین دوره هیات مدیره صنف تماشاخانههای ایران مشخص شدند
- آکتور ایرانی در شبکه آرته فرانسه
- جنون شکسپیری در زمانه ما/ نگاهی به فیلم «شاهلیر»
- «کتاب مستطاب سینما» در نمایشگاه کتاب
- کیانوش عیاری: «۸۷متر» از شبکه یک روی آنتن میرود
- باغ کتاب میزبان جشنواره ملی فیلم اقوام ایرانی شد
- تقدیر ویژه جشنواره اوبرهاوزن از فیلم کوتاه ایرانی
- «عامه پسند» اکران آنلاین میشود
- «عمو ماهیگیر» روی صحنه عمارت نوفللوشاتو
- حضور همراه اول در نمایشگاه بینالمللی اینوتکس ۲۰۲۴
- شکایت آموزش و پرورش از «افعی تهران»
- جزئیاتی تازه از داستان فیلم محمد رسولاف/ زندگی یک قاضی دادگاه انقلاب تهران در «دانه انجیر مقدس»
- دعوت گروه «فقر پشت پردهها» برای اعتصاب/ حقوق و بیمه کارکنان، چالش مدیران جشنواره کن
- در «تحریک کنندگان»؛ مت دیمون و کارگردان «بورن» در یک کمدی دزدی همراه شدند
- مدیرکل هنرهای نمایشی استعفا داد
- راهیابی «آمرغ» به جشنواره آسیای جنوبی مونترال
- حضور مرکز گسترش با ۲۲ کتاب در نمایشگاه کتاب تهران
- «دیوان تئاترال» روی صحنه میرود/ آغاز اجرای نمایش «مرگ با طعم نسکافه» با حضور مسعود کیمیایی
- صعود مقاومت ناپذیر و حیرت انگیز آقای کارگردان/ نگاهی به فیلم «چهارشنبه سوری» به مناسبت سالروز تولد اصغر فرهادی