سینماسینما، عزیزالله حاجی مشهدی
هر نویسندهای، چه داستان نویس باشد و چه نمایشنامه نویس یا فیلمنامه نویس، برای تجسم بخشیدن به داستانی که در ذهن دارد، به طراحی فضایی برای وقوع رویدادی که قصد بازگویی آن را دارد، نیازمند است که در داستان، نمایشنامه و یا فیلمنامه به طور عام از آن به با عنوان «صحنه» (scene ) یاد می شود. به بیان ساده، صحنه، مکان (Location) معینی است که عمل و رویدادی در زمان مشخصی در آن به وقوع می پیوندد. اگر از اصطلاح قراردادی و در عین حال تا حدودی نادقیق «صحنه ی بی زمان و مکان» چشم پوشی کنیم، درمی یابیم که هیچ رویدادی بدون قرار گرفتن در فضای مکانی و زمانی مشخصی، امکان وقوع ندارد. به همین روی در توصیف و تشریح هر بخش از یک نمایشنامه یا فیلمنامه، به طور معمول و متعارف، از عنوان هایی چون: خانه، خیابان، کارگاه کوزه گری، دکه ی نگهبانی، ساحل دریا و… و در پی آن با اشاره ای جزیی تر به داخلی و خارجی بودن یک مکان و پس از آن به زمان حادثه، با اشاره به فصل رویداد و یا با اشاره ی کلی با عنوان : شب یا روز و یا کمی جزیی تر به عنوان هایی مثل: صبح زود، نیمه شب، غروب آفتاب، سپیده دم و… نیز اشاره می شود تا خواننده ی اثر، درک دقیق تری از داستان پیدا کند. در یک صحنه، نویسنده با دو عنصر مهم زمان و مکان به طور هم زمان و همراه باهم کار دارد. با حذف و نادیده گرفتن هریک از این دو عنصر اساسی، در عمل امکان وقوع یک رخداد، به راستی ناممکن می شود. به ویژه که وقوع رخدادی در یک مکان خاص با معماری خاص، گاه معرف زمان آن رویداد نیز است.
نویسنده ی داستان، نمایشنامه یا فیلمنامه در توصیف و تشریح کنش (عمل) یا واکنشی که از یک یا چند شخصیت داستانی سر می زند، چنان عمل می کند که بتواند مخاطب خود را با خلق فضایی پرکشش با داستان خود همراه کند و او را به گونه ای مستقیم و بی واسطه به صحنه ی مورد اشاره ی خود بکشاند تا بتواند با استفاده از عوامل دیداری و شنیداری به تماشا و شنیدن آن چه در حال وقوع است، بپردازد. در واقع باید بپذیریم که در داستان، درک مکانی به نام «نا کجا آباد» به قصد توصیف جایی که وجود ندارد، ناممکن به نظر می رسد. البته نباید فراموش کرد که بسیاری از نویسندگان، گاه با توجه به دلایل خاصی، مثل فرار از ممیزی یا ایجاد نوعی ابهام در کارشان، به مکانی، نشانی می دهند که به جغرافیای خاص و معینی اشاره ندارد و می تواند در هرجای جهان وجود داشته باشد. در چنین فضا هایی، در استفاده از تاکید و برجسته سازی عوامل دیگری مثل زبان، نوع پوشش، آداب و رسوم و حوادث تاریخی خاص آگاهانه پرهیز می کنند.
شاید به همین دلیل است که در خلق یک داستان، «صحنه» را نیز که در برگیرنده ی فضای زمانی و مکانی هر رویداد است ، در کنار دیگر ارکان وعناصر اساسی یک داستان یعنی «شخصیت» ها و «رویداد» ها جای می دهند. درواقع به زبان ساده می توان کار اصلی یک داستان نویس را همان صحنه پردازی دانست. به همین دلیل پرداخت مناسب و گرم وگیرای یک صحنه را می توان به حساب چیره دستی و توانمندی یک نویسنده در خلق اثری پر جاذبه گذاشت.
واقعیت این است که همیشه بین مکان هایی که به قلم نویسندگان داستان ها، نمایشنامه ها و فیلمنامه ها توصیف می شود با مکان های واقعی و عینی خارج از ذهن نویسنده، تفاوت هایی وجود دارد که به اقتضای وجود برخی محدودیت ها در بازسازی مکان های واقعی، ما نیز این تفاوت ها را در مقام مخاطب اثر به سادگی می پذیریم. به ویژه که می دانیم تنها برش ها و بخش هایی از یک مکان را می توان در صحنه ی نمایش یا بر پرده ی سینما به نمایش در آورد. روند حذف و تعدیل و انتخاب بخش هایی از یک مکان، هم در ذهن نویسنده ی داستان و هم در جریان فیلمبرداری و پس از آن در هنگام تدوین و انتخاب و پیوند نماهای فیلمبراری شده، اتفاق می افتد تا نشان دهد که همیشه بین آنچه بر روی صحنه ی نمایش یا بر پرده ی سینما می بینیم با آنچه در جهان واقعی پیرامون ما در زندگی رخ می دهد، تفاوتی محسوس اما قابل چشم پوشی، وجود دارد. درعین حال، باید بپذیریم که این تفاوت ها ما را از نزدیک شدن به جهان واقعی باز نمی دارد. شاید به این دلیل که می دانیم زمان و مکان را نیز باید در کنار عناصری چون: رویدادها و شخصیت ها، از ارکان اصلی شکل دهنده ی واقعیت ها بدانیم.
انتخاب و توصیف دقیق یک مکان در هر صحنه از نمایش یا فیلم، چنان پر اهمیت است که گاه از آن به معماری فضای داستان نیز تعبیر کرده اند. گاه پیش می آید که کارگردان یک نمایش یا یک فیلم، با نوعی دستکاری در فضای (Atmosphere) برخی از مکان ها، معماری دلخواه منطبق با ذهنیات خود و متناسب با فضای نمایش یا فیلم خود را به وجود می آورد تا مخاطب خود را به مکان واقعی یک رویداد نزدیک تر کند و بیش ترین تاثیر روانی را بر روی مخاطبان خود بگذارد. به همین روی بی دلیل نیست که میزان دقت و ظرافت و دشواری کار یک نویسنده را به ظرافت ها و دقت نظرها و دشواری های کاری یک مهندس معمار تشبیه کرده اند. اگرچه این دشواری ها و باریک اندیشی ها در مرحله ی تدوین فیلم، به اوج خود می رسد، با این همه، دستاورد نهایی را صد البته باید محصول همکاری مشترک نویسنده، کارگردان، طراح صحنه، نورپرداز، فیلمبردار و صدابردار و صداگذار و تدوینگر دانست که حاصل همدلی و همکاری آن ها درنهایت به خلق اثری جذاب و پرکشش منجر می شود.
لینک کوتاه
مطالب مرتبط
- فراخوان رویداد استارتآپی فیلمنامه نویسی منتشر شد
- ضدقهرمان محصول ناامیدی نویسنده از انسانها است
- پایان کارگاه «خلق ایده، ساخت فیلمنامه» در موزه سینما
- علیرضا زرین دست: مهمترین عنصر در فیلمبرداری پژوهش است
- در باب مصائب فیلمنامه نویسی
- «نمای نزدیک»/ جایگاه کُنش در داستانپردازی
- “نمای نزدیک”/ دشواریهای کار فیلمنامهنویسی!
- «سوئیچ پن»/ رسانه، فیلمنامه و پیام؛ بررسی چالش فیلمنامه مطابق با الگوی مارشال مک لوهان- مرور چند فیلم در حال اکران
- برندگان جوایز بهترین فیلمنامه انجمن دیدگاه پاریس اعلام شد
- «نمای نزدیک»/ اهمیتِ شخصیت در داستان و فیلمنامه
- فیلمنامه «خوابِ بیدار» در فینال یک جشنواره آمریکایی
- فراخوان شرکت در کنکور فیلمنامهنویسی فیلم کوتاه منتشر شد
نظر شما
پربازدیدترین ها
آخرین ها
- رکوردداران روز اول اکران
- «اتاق فرار» پرمخاطبترین بسته فیلم کوتاه «هنر و تجربه»
- معرفی برگزیدگان جوایز دیوید دی دوناتلو ۲۰۲۴ ایتالیا/ «من کاپیتان» بهترین فیلم شد
- روسای جدید آکادمی سزار معرفی شدند
- فیلم کوتاه «چوپان» در جشنواره ژاپنی
- «طاووس خانم و ازدواجهایش» در فرهنگسرای نیاوران روی صحنه میرود
- حسن فتحی: جهانِ پر از طمع و ویرانی را با افعال خود سیاهتر نکنیم
- شهاب حسینی؛ تنوع در پذیرش نقش، تناقض و شتابزدگی در واکنشها/ یادداشت کیوان کثیریان
- جزئیاتی از فیلم «کارآموز» علی عباسی/ صعود ترامپ
- جزئیات برنامههای جشنواره ترایبکا اعلام شد/ نمایش فیلمهای خاطرهانگیز هیچکاک، اسکورسیزی و اسپیلبرگ
- برگزاری دوازدهمین کارگاه بینالمللی تئوری اطلاعات و مخابرات با حمایت همراه اول
- این هنر و تجربه آنتی ویروسی ست بر فیلم های به هرقیمت مسخره
- جشنواره «هاتداکس» در ایستگاه پایانی؟/ گرفتاریهای تهدید کننده
- رخشان بنیاعتماد و روبن اوستلوند در مجمع سرمایهگذاران بازار فیلم کن
- نظارت سازمان سینمایی به نمایش آثار سینمایی خارجی در پلتفرمها
- پل استر درگذشت
- رامین حسینپور بهترین آهنگساز فستیوال لسآنجلس شد
- رقابت ویژه چند فیلم و تعطیلی یک روزه سینما
- «پر» در جشنواره ورونژ روسیه نمایش داده میشود
- مسعود اسکویی درگذشت
- برگزیدگان جشنواره فیلم پکن معرفی شدند/ تجلیل از چن کایگه با حضور ییمو
- «سیم خاردار» در کازابلانکا
- راهیابی مستند «دوربین فرانسوی» به جشنواره ارمنستانی
- نمایشگاه نقاشی «درخت جان» در گالری کاما
- رضا شیخی فیلمبردار سینمای ایران درگذشت
- پایان فیلمبرداری «خالد» در زیگورات
- معرفی آثار راه یافته به بخش فیلمنامه جشنواره ملی فیلم اقوام ایرانی
- امیر جدیدی، منصور بهرامی میشود
- زیر پوست شهر/ نگاهی به سریال «افعی تهران»
- هیات داوران جشنواره فیلم کن معرفی شدند/ گلادستون، کورئیدا و بایونا در فهرست