سینماسینما، مصطفی بیات
موضوع مشارکت زنان در عرصه‌های مختلف اجتماعی و پذیرفتن مسئولیت‌ها از مباحث مهم در جوامع صنعتی تلقی می‌شود. چگونگی حضور زن در سینما نیز از این قبیل مباحث مهم است. آنچه که سینمای ایران از گذشته به همراه داشت، میراث عبرت‌انگیز از تأثیر وابستگی و اختناق در قلمرو فرهنگ و هنر بود؛ نطفه‌های یک تجربه آوانگارد حاشیه‌ای در سینمای متفکر قبل از انقلاب بر بستر شرایط مساعد پس از انقلاب اسلامی و علل زمینه‌ساز متعدد در سینمای ما، مبدل به گرایش سبکی نو و جمعی شد. سینمای ما سینمایی است که بیش از هر هنر دیگر در ایران و هر سینمایی در جهان، به هرمنوتیک نو رویکرد داشته و شدیداً متمایل به تأویل گرایی است. تأویل در این سینما، سیمایی برجسته و فرامدرن و کاملا اخلاقی دارد. آثار سینمایی ۴۰ ساله ایران به نحو پیچیده‌ای اخلاق گرا هستند و حتی گاهی در پشت عقلانیت مدرن با جلوه‌های اخلاقی عارفانه غنی می‌شوند. اولین فیلم ناطق ایرانی در سال ۱۲۱۲ هـ . ش در هند فیلمبرداری شد و با همین فیلم بود که تصویر اولین زن بازیگر روی پرده رفت. وی که «روح‌انگیز سامی نژاد» نام داشت در نقش گلنار در فیلم «دختر لر» بازی کرد که به گفته سامی‌نژاد با تحمل سختی‌های زیادی بکار بازیگری‌اش ادامه داد. حتی افراد خانواده و فامیل وی هم به خاطر مطرود بودن حرفه بازیگری مورد آزار و شماتت مردم قرار گرفتند. بالاخره پس از اوج و فرودهای بسیار، ساخت فیلم در ایران رواج پیدا کرد و با گذشت زمان، زنان بیشتری پا به‌عرصه بازیگری گذاشتند.
زنان در بسیاری از فیلم‌ها، غالبا در نقش زن‌های فریب خورده، خواننده، رقاص، روسپی، معشوقه، دزد و … ظاهر می‌شدند. در واقع برخی از این فیلم‌ها براساس «انحراف یک زن» پایه ریزی شده بود. با وقوع انقلاب اسلامی وضعیت زنان در فیلم‌ها تغییر پیدا کرد، در ابتدا یک عقب‌نشینی کامل مشاهده شد، کمتر فیلمی یافت می‌شد که زنی در آن نقش داشته باشد. پس از به وجودآمدن قوانینی برای ساخت فیلم، بار دیگر «زنان» بر پرده‌های سینما ظاهر شدند. با رشد فرهنگ در میان مردم؛ زنان بیشتری روی کار آمدند و «زن» موضوع اصلی بسیاری از فیلم‌ها شد. البته در بعضی از فیلم‌ها نیز «زن» به عنوان‌شخصیتی حاشیه‌ای نمود پیدا کرد. او حتی اگر نقش اول هم بود، کار اول را انجام نمی‌داد و این مردها بودند که «عقل کل» محسوب می‌شدند و همیشه از پس مشکلات برمی‌آمدند. در فیلم‌هایی که از عقاید اجتماعی مردم برگرفته شده زن باید یک سری از محدودیتها را داشته باشد که این محدودیتها بیشتر توسط خود زنان بوجود می‌آمد. در واقع یک سری پیش‌داوری‌ها در مورد زنان وجود دارد که به عنوان کلیشه‌ای منفی نام برده می‌شود، اینکه زنان نمی‌توانند درست تصمیم بگیرند و مدام نظر خود را تغییر می‌دهند، ایرادگیر هستند و برای کار گروهی مناسب نیستند، یا زن‌ها فقط باید غذا بپزند، لباس بشویند و یا اینکه در نقش دختری دم بخت و منتظر جهاز باشند و… از جمله باورهای غلط در مورد زنان است.
دوران مختلف حضور زن در سینمای ایران
می‌توان حضور زنان در سینما را به چهار دوره مشخص‌تقسیم‌بندی‌کرد:
دوره اول در حکومت پهلوی دوم که بررسی فیلم‌های سینمایی این دوران نشان می‌دهد حضور زنان سینماگر تنها در دو گروه از عوامل تولیدی مشاهده می‌شود. این حضور در قالب گروه بازیگری و موسیقی نمود دارد؛ به شکلی که میانگین تعداد بازیگران زن در فیلم‌های سینمایی یک دهه پیش از انقلاب هر سال ١٨/٢٢۴ نفر و میانگین زنان فعال در گروه موسیقی که عمدۀ آن‌ها خواننده بودند ٩/٢٣ نفر بود. در گروه کارگردانی که کارگردان و مشاوران و دستیاران او حضور داشتند، طی این سالها ۳۲ نفر از سینماگران زن به مشارکت پرداختند که از این میان ٢۴ نفر منشی صحنه، ۵ نفر دستیارکارگردان، ٢ برنامه‌ریز و ١ مشاور بودند.
دوره دوم که سال‌های اولیه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و هنگامی است که سینما توانست پس از مدتی توقف نسبی، فعالیت مجدد خود را آغاز کند. فیلم‌های تولید شده در این دوره، حال و هوای دیگری پیدا کرد.
اکثر آثار ساخته شده در این سالها برگرفته از وقایع انقلاب اسلامی و یا جنگ تحمیلی بودند و این جریان دست‌مایه تولید فیلم‌های سینمایی شد، ولی از حضور زنان در این فیلم‌ها خبری نبود و یا اگر بود این حضور بسیار کمرنگ و بی‌جلوه بنظر می‌آمد. به معنای دیگر فیلم‌ها در طی این دوران بسیار مردانه ساخته می‌شد. با ساخت فیلم‌های ملودرام مانند فیلم «گل‌های داودی» (رسول صدر عاملی)، کم کم‌شاهد حضور زن در آثار سینمایی هستیم، از این به بعد را می‌توان دوره سوم نام گذاشت، چرا که در واقع فیلم ملودرام بدون نقش زن معنایی پیدا نمی‌کند. هر چند که این حضور بسیار کمرنگ بود و زنان اغلب به ایفای نقش‌های حاشیه‌ای می‌پرداختند. دوره چهارم و زمانی که ما در آن قرار داریم طبیعتاً خواستار نمایش زنی است که دارای فرهنگ و تفکر امروز باشد. از دیگر سو مقاومت خاصی را که زن در طول تاریخ ایران از خود به نمایش گذاشته، باید عرضه شود. زن امروز باید قدرت این را داشته باشد که به قدرت خود تکیه کند. البته هر فیلمی که راجع به زن ساخته می‌شود، زنانه نیست؛ در برخی مواقع ضد زن کامل است. در برخی فیلم‌هایی که بعد از انقلاب ساخته شده، زن در یک محیط (محیط خانه) قرار داشته که به کارهای رفت و روب، نگهداری بچه و … می‌پردازد و این زن، خوب گریه می‌کند. در حالی که سینما و تلویزیون باید آیینه جامعه باشد و تمام مسائل زنان جامعه را حل نماید. سینما و تلویزیون باید زنان را با حق و حقوقی که دارند، آشنا سازند.
لینک کوتاه
مطالب مرتبط
پربازدیدترین ها
- تحلیل رسانههای فرانسوی از حضور فیلم رسولاف در بخش مسابقه کن/ یک انتخاب سیاسی
- سینماسینما/ گفتوگو با کن لوچ درباره «بلوط پیر» و دیگر چیزها/ امید، فعالیتی سیاسی است
- محاکمه در خیابان/ نگاهی به تازهترین قسمت سریال «افعی تهران»
- نسخهی آزادیِ لانتیموس/ نگاهی به فیلم «بیچارگان»
- ۳ جایزه جشنواره مسکو به «آه سرد» رسید
آخرین ها
- هیات داوران جشنواره فیلم کن معرفی شدند/ گلادستون، کورئیدا و بایونا در فهرست
- هفته دوم «مجنون آن لیلی» هم به سانس فوقالعاده رسید/ «فین جین» پرمخاطب ترین نمایش عمارت نوفللوشاتو شد
- حسام منظور به سراغ دراکولای برام استوکر میرود
- بزرگداشت بهرام شاه محمدلو برگزار می‌شود
- جایزه جشنواره هندی برای «انتقام تیرهروزان»
- بستههای مکالمه پرتخفیف همراه اول بهمناسبت روز ملی خلیجفارس
- به تو هم سخت میگذرد؟/ نگاهی به فیلم «منطقه تحت نظر»
- معرفی پروژه جدید کارگردان «باربی»؛ گرتا گرویگ «نارنیا» را میسازد
- معرفی داوران جشنواره ملی فیلم اقوام ایرانی
- اختتامیه دومین دوره جشنواره «عروسکخونه»/ پیشکسوتان و فعالان عرصه کودک به سمت احیای نمایشهای عروسکی میروند
- عسگرپور: از جانب مدیران کم تسلطِ سطحینگر، مورد حمله قرار میگیریم که شما از فروش فیلم‌ها خوشحال نیستید/ از کجا به کجا رسیدیم!
- پخش سریال «حشاشین» در ایران ممنوع شد
- همراه اول حامی برگزاری ششمین رویداد ایران اکسپو
- حضور معاون وزیر حملونقل و زیرساخت ترکیه در غرفه همراه اول
- محاکمه در خیابان/ نگاهی به تازهترین قسمت سریال «افعی تهران»
- جایزه بزرگ جشنواره کازابلانکای مراکش به «برندهها» رسید
- ۲ انیمیشن ایرانی به جشنواره معتبر انسی راه یافتند
- «رُخ» بهترین مستند جشنواره فیلم مسکو شد
- «آوای ابرها» به جشنواره کاریبتونز کلمبیا راه یافت
- ۳ جایزه جشنواره مسکو به «آه سرد» رسید
- خانواده قاتل از «بیبدن» شکایت میکنند؟
- فوت کارگردان فرانسوی برنده نخل طلا و سزار/ لوران کانته درگذشت
- نسخهی آزادیِ لانتیموس/ نگاهی به فیلم «بیچارگان»
- نکوداشت اکبر زنجانپور در نوزدهمین «شب کارگردان»
- حضور همراه اول در بزرگترین نمایشگاه فناوری ترکیه
- معرفی همراه اول بهعنوان کارفرمای برتر سلامتمحور
- «در سایه سرو» از جشنواره ایتالیایی جایزه گرفت
- فیلم ایرانی نامزد قدیمیترین جایزه سینمایی اروپا شد
- کیوسکهای دیجیتال نخستین اپراتور سلامت کشور رونمایی و نصب شد
- تحلیل رسانههای فرانسوی از حضور فیلم رسولاف در بخش مسابقه کن/ یک انتخاب سیاسی
