پایگاه خبری تحلیلی سینماسینما

مرضیه وفامهر- خانه ی پدری؛ گوری که در آن زیبایی ، جوانی، انرژی، زنانگی  دفن  میشود. نسل پشت نسل می گذرد و هنوز که هنوز نه اهمیت اندیشه ی نو و جوان  برتری می گیرد و نه وجه زنانه ی هستی با وجه مردانه در تعادل و تعامل .

این زنانگی و مردانگی  فراتر از قوانین تبعیض آمیز جنسیتی میرود که زنان را از حقوق اولیه ی زیستی تا حقوق فرا روزمره در حوزه ی اندیشه  نادیده می گیرد. جریانی دم باز دمی است  که هر آن ما را درگیر می کند.  زنانگی استعداد زایش و خلق است و استعداد حمایت و مادریست، در سینه داشتن اندیشه های نو و کرچ نشستن برای فردا، داشتن  برنامه هایی فردایی و بخشیدن آن  به جهان امروز، گستردن بال عشق است بر خانواده و همسایه و شهر، نرمش دم به دم  در  برابر هجوم دردها و رنج ها و تلاش برای تغییر و بهبود اوضاع  با قوای عشق بی چشمداشت .

زنانگی هستی هر روز مورد هجوم و مدفون در زیر زمین ذهن امروزیست و آنچه  باقیست وجه مردانه است. قدرت طلبی و اقتدارگرایی، گسترش قلمرو و میخ  حضورت را محکمتر به دیوار زندگی کوبیدن و توانمندتر شدن و  جولان دادن. در زن و مرد امروز چه خالیست جای لحظه ای تعمق، پذیرش و نرمش در برابر حضور اندیشه و هنر دیگری. اگرچه اهمیت  شنیدن صدای  دیگری در جامعه ی مدنی سالهاست به حوزه ی آگاهی قدم گذاشته اما حضور در بازار جهانی مانع جدی تعمق است که افسار نه تنها اقتصاد را بلکه هنر و اندیشه و نوشتار را گاهی به بازار های شرق دور ، گاهی به جهان عرب، گاهی  خاور میانه و گاهی غرب دور میبرد. گاهی به فرشهای مهیج قرمز و گاهی به شال های سبز  یا بنفش . تا کجا روغنی باشد و نانی.

فیلم “خانه  پدری” ساخته ی کیانوش عیاری سراغ  گور مدفون  در پستوی خانه های  دور رفته. دختری نوجوان به جرم ناشناخته ای ، شاید عاشقی یا کمی بازیگوشی به دست پدر و برادر ده  دورازده ساله اش  کشته  و در زیر زمین خانه مدفون میشود.  سه نسل می آید و  هنوز نرفته است که استخوانها به بهانه ی  کلنگی شدن خانه ی پدری از دل  خاک بیرون می آید…

خانه ی پدری که حوض آبش و عطر درختان رطوبت رسیده اش زیر چتر آبی از شصت و شلنگ فواره ی خیال را به آسمان ، شاخه های انجیرش شیرینی را به  بهارخواب ،  گرمای خشت ها  و سقف بلندش اندیشه را بلندا ، اقاقی هایش سرت را مستی و تلالو آفتابش بر بته های اصیل قالی دلت را شوق می بخشید  همان خانه ایست که در آن اندیشه های نو با قوانین پدر سالارانه تداخل داشته و نمی گذارد راهی به جهانی نو با اندیشمندی رنگین کمانی گشوده شود  و صدای دیگری را همچنان در گور می کند.

این فراتر از نگاه تبعیض آمیز جنسیتی در جهانیست که تغییر قانون و فرهنگش سالها کار و ایثار می طلبد. این شیوه ی اقتدارطلبانه که در تمام جنبه های زندگی امروز جاریست در اعماق هر شکلی از  امپراطوری جای گرفته . چه امپراطوری اقتصاد، چه فرهنگ ، چه هنر یا حتی در علم و اندیشه . تک قطبی گرایی امروز محصول جهانی شدن بازار و خواست قدرت و رخنه ی بازوان یک حزب، یک تیتر  و یا یک شیوه ی هنری تا سطح شرکتهای  هیولایی و آسمانخراش های غرب  و شرق ملتهب امروز و بازار فروش آثار هنریست .
در سکانس اول فیلم ” خانه پدری ” قتل زن جوانی با ضربه ای بر جمجمه که مسکن اندیشه است ، دلنگران شدم  که بازنمایی چنین صحنه ای بر پرده و به تماشای ادامه ی حیات قاتلان نشستن که نسل به نسل باقی اند و میزایند و می زیند و خیلی دیر می میرند شاید خشونت را عادی و ملموس کند. کیانوش عیاری در روایتش از خانه ی پدری  و پدرسالاری مان  هیچ تمایلی به طرح اندازی و فضاسازی وهم آلود مشابه دیگر فیلم های جنایی ندارد و به سادگی قصه را بازنمایی می کند.  اما بعد از گذشت چند ماه از نمایش فیلم هنوز صدای خرد شدن جمجمه که توی سرم می پیچد همه ی آنچه در خط و نیم خط های بالا نوشته ام توی سرم پژواک می شود و تنم را می لرزاند.

شاید مخالفت گروه کوچکی با نمایش فیلم دال بر اینست که ” خانه پدری” بی آنکه تم را به فرم رسانده باشد ، با روایتی ساده از حادثه چنان فاجعه را بازنمایی می کند که جامعه ی پدرسالار تاب مواجه با آن  ندارد.

غروبی از غروب های بهار با او به گفت و شنود نشستم تا شاید به درکی فراتر برسم. همکاری او در این گفت و شنود سراسر فروتنانه و پر مهر بود .

مرضیه وفامهر ــ  صاحب ” خانه پدری ” کیه؟

کیانوش عیاری ــ (سکوت طولانی و نگاه به دور) از اون سوالهاییست که جوابش برام مشکله چون حقیقتا پرورده نشدم برای این جور فکر کردن . صاحب خانه ی پدری کیه؟ …غافلگیر شدم. ببینم اگر تا آخر مصاحبه چیزی به ذهنم خطور کنه بهتون جواب میدم، واقعا نمی دونم الان چی باید بگم.

مرضیه وفامهر  ــ یعنی فیلم در مالکیت کی هست؟

کیانوش عیاری ــ اگر عنوان بشه این فیلم تقدیم میشود به زنان ممکنه ذهنیت های فمنیستی باور کنند که من به این نیت این فیلم را ساختم در حالیکه واقعا هدف این نبود. این یک یادگار تلخ سی و پنج …شش … هفت ساله هست، از پیش از انقلاب با من اومده، چند جا این را عنوان کردم. لازمه بگم؟

مرضیه وفامهر  ــ بله، چرا که نه.

کیانوش عیاری  ــ سال پنجاه و سه … چهار … پنج ….شش اتفاقی در اهواز میفته که من این خبر را در مجله اطلاعات جوانان اون سالها  خوندم، هنوز اون مجله را دارم. دختری که به دلیل مسئله ای که یادم نیست زندان افتاده بود و آنروز که آزاد میشد از رییس زندان خواهش میکرد  که آزادش نکنن چون می گفت پدرم من را خواهد کشت . رییس زندان هم گفته بود ما که نمی تونیم شما رو نگه داریم، بایستی زندان را ترک کنی. ولی می بینه جلوی زندان دو سه تا ماشین ایستادن، پدر، برادرها، دایی، پسر دایی ها، عمو، پسر عموها،  همه اومدن با حالتهای نامهربان . حدس میزنه که پیش بینی دختر درسته و میره با مردها صحبت می کنه . اونا میگن ما اومدیم پیش مادرش ببریم. خانواده دختر را می برن. توی ماشین یک گونی روی سر و یک گونی روی پاهاش می کشن و اینها رو به هم می دوزن. دختر را بغل کشتارگاره اهواز میندازن تو رودخونه ی کارون، جاییکه بدلیل خونآبه های  کشتارگاه محل تجمع کوسه های کارون بود. دختر را در عرض چند لحظه کوسه ها می درند و این موضوع همراه من میاد تا سال ۱۳۸۹ که فیلم ” خانه پدری ” ساخته میشه. البته با شکل و شمایلی کاملا متفاوت ولی در طی این سی و اندی سال چند بار به سمت ساختن نه اون موضوع ولی شبیه آن رفتم .  اولینش فیلمی بود به اسم جشن بزرگ که در سال ۱۳۶۴ می خواستم بسازمش که بدلیل فوت بازیگر اصلیم  اسماعیل محمدی کار متوقف شد و نساختم. از طریق ارتباط با شهرداری اهواز ایده ی ساختن یک لونا پارک کوچک در جزیره ای نزدیک ساحل اهواز در رودخانه را دادم که ساخته هم شد اما بعد از مرگ اسماعیل محمدی فیلم را نساختم. و چند بار دیگه در طی این مدت تغییر شکل داد ولی بن مایه ی همشون همون مطلبی بود که در روزنامه ی اطلاعات اهواز در جوونی خوندم.

مرضیه وفامهر ـــ پس شما سی و پنج سال این ایده را در ذهن داشتید …

کیانوش عیاری  ــ بیشتر سی و شش … هفت …

مرضیه وفامهر  ــ خب سی و شش یا هفت … باز می پرسم صاحب این فیلم کیه؟

کیانوش عیاری  ــ ( سکوت می کند و آه می کشد) …، …، واقعا مشکل می تونم جواب بدم.

مرضیه وفامهر  ــ چرا؟ یعنی شما تا حالا فکر نکردین  به عنوان کارگردان ، نویسنده یا کسی که سی سال یا چهل سال به موضوعی فکر کردید و روش کار کردید چقدر حق و حقوق دارید و چقدر مالک اثر هستید؟

کیانوش عیاری ــ من سال هفتاد فیلم آبادانی ها رو ساختم. محصول دورانی بود که من دغدغه ی غم انگیزی داشتم . مردهایی که تا نیمه شب در خیابونا مسافرکشی می کنن و شغل دوم و سوم شون هست . چرا؟ انسان برای این همه شکنجه به دنیا نیومده. این دغدغه به تدریج تبدیل شد به یک غمباد، و من گمان می کنم اگر سال هفتاد فیلم آبادانی هارو نمی ساختم زیر این بار له می شدم و فرسایشی که پیدا کرده بودم تا قبل از ساختن فیلم آبادانی ها کاملا در ذهنم هست. همه چیز به نظرم تیره و تار بود، رنگی در تهران نبود، درکی از این موضوع نداشتم که چرا برای یک زندگی حداقلی باید انسان این همه شکنجه و این همه زجر تحمل کنه . فیلم که ساخته شد سبک شدم. ” خانه پدری ” هم چنین فرایندی رو طی می کنه. اگر ساخته نمی شد زیر بار این هم می موندم . مضامینی دارم که سالهای سال با من هستند ولی فرصت و مجالی برای اینکه به سمتش برم و سناریو بنویسم و فیلم بسازم بدست نیومده . مثل هر آدمی  تمام کوششم این هست که اون چیزهایی که روی دوش من سنگینی می کنه و بار عاطفی هست مطرح کنم و دیگران را توی سوالی که دارم سهیم کنم . الان سه تا موضوع دارم و هر سه آزارم میدن، چون جوابی ندارم . طرح  سوال مثل این هست که برای سبکتر شدن خودت غم و غصه ات را با دیگران مطرح می کنی . منم فکر می کنم با ساختن فیلم آبادانی ها، با ساختن فیلم آنسوی آتش که برای من سوال بود : چرا در سرزمینی مثل خوزستان که چنین گنجی در اون نهفته است ، در این پوسته  هسته ی چنین فقر فراگیر و پر معنایی هست؟ و چرا سهم مردم خوزستان از اون همه ثروت بایستی به حداقل هایی ختم بشه؟ بنابرین فیلمی که من می سازم علاوه بر سبک شدن خودم سوالم را فراگیر هم می کنم . ممکنه جوابی هم عایدم نشه ولی به هر حال  دغدغه و غمبادم را تقسیم کردم

مرضیه وفامهر  ــ صرف ساختن فیلم شما سبک می شید یا مخاطب و نمایش فیلم هم اهمیت داره؟

کیانوش عیاری  ــ صد در صد مخاطب و نمایش اهمیت داره. در همین نمایش ده روزه ای که طی جشنواره فیلم فجر داشتیم حدود شصت نمایش هر فیلم داشته . تصورم این بود که حالا کسان دیگری باید این بهت را داشته باشند که آیا این انسان هست که برای باورهاش جمجمه ی دیگری را خرد می کنه؟ گاهی من فکر می کردم چرا باید تماشاچی نازپرورده باشه و با سهمگین بودن صحنه ی قتل روبرو نشه؟ اون هم بایستی مثل من مواجه بشه. اگرچه بعضی هم غر می زنن که چه لزومی داره اینقدر مستقیم و بی واسطه قتل نمایش داده بشه. اما بقول دوستی در خبرگذاری تسنیم این لحظه ی کوبش سنگ به جمجمه ی دختر مهمترین و حیاتی ترین صحنه ی ” خانه پدری ” ست.

مرضیه وفامهر  ــ من هم البته همینطور فکر می کنم. من وقتی فیلم شما رو دیدم در اون لحظه احساس درد در جمجه ام کردم که دو روز ادامه داشت.  ولی مشکوک بودم نشون دادن این صحنه درسته یا نه؟ نکنه کشتن عادی سازی بشه چرا که چهارنسل بعد از قتل زندگی ادامه پیدا می کنه. در روایت شما روایت زندگی به نرمی ادامه پیدا می کنه. نه قاتلین زیر فشار وجدان بیمار میشن و نه خانه خانه ی خوفناکی به نظر می رسه. نورها روشن و شفاف، انگورهای سبز کشکش میشن،  نسیم و درخت و تاب. انگار نه انگار جمجه ی زن جوانی رو تو گونی خرد کرده ان و انگار نه انگار اثر انگشت هاش در قالیچه هایی که ترمیم کرده باقی مونده ، زن موظف بوده زودتر ترمیم قالیچه را تمام کند تا پدر زندگی او را تمام کنه . خیلی همه چیز راحت پیش میره. جز سه صحنه که آب از آب تکون می خوره. یکی مرگ ناگهانی مادر و دیگری کشف برادر زاده و در انتها سکته ی محتشم با بیرون آمدن استخوانهای خواهر. و باز زندگی به راحتی میگذرد محتشم مثل هر آدم دیگه ای در پیری با مرگ روبرو میشه و عقوبت و عذابی هم نمی بینه . در روایت شما چیزی مثل احساس گناه و عذاب وجدان وجود نداره. تلخ تر از دیدن صحنه ی قتل بر پرده اینست که قتلی که باورمند انجام میشود بسیار خطرناک تر از انواع دیگر است. دیدن و روبرویی با این موضوع بسی بهت انگیزترست. شاید شما برای همین فیلم را خیلی گزارشی و مستندوار روایت می کنید. از تمام تمهیدات برای روایتی پیچیده و روانکاوانه و خوفناک سازی و پلیسی بازی و معما و … دوری کرده اید. نور و دوربین و قصه همه خطی و ساده پیش میروند.

با این همه  بعد از سه ماه می بینم نه قتل و نه  صحنه ی وقوعش بر پرده برایم عادی شده و نه موضوع از ذهنم بیرون میره .  با اینکه بدلیل فعالیت مدنی و توجه به دشواری های زندگی  زنان بسیاری از این حوادث را خوانده و شنیده بودم. سوال مهمی که فیلم دارد اینست که آیا کسی برای باورش می تواند دیگری را سرکوب کند و در گور کند؟ سرکوبگری و نگاه از بالا به پایین دستی ها در ما نهادینه است. نگاه پدر سالارانه، استاد سالارانه، مادر سالارانه، پیشکسوت سالارانه ، وووو ، اصلا بگیم سه نقطه سالاری. نگاه هرمی داشتن  در جامعه ی ما چنان نهادینه است که یادمون میره هر روز داریم خودمون یا کس دیگه ای رو سرکوب می کنیم  و تعامل و تبادل اندیشه و شنیدن صدای دیگری در ما وجود نداره. سرکوب شدم پس سرکوب می کنم و دلم خنک میشه .  حالا که این فیلم که ما را با معضل جدی مان روبرو می کنه فیلم هم سرکوب میشه. صاحب فیلم کیه؟ چرا فیلم نمایش داده نمی شه؟ مشکل کجاست؟

کیانوش عیاری  ــ سوال اول این بود که چه کسی صاحب این خانه است. اگر خانه اون دغدغه و مشکلات است صاحب خانه تماشاگران هستند که من دارم مسئله ی شخصیم را بهشون تعمیم میدم و عرضه می کنم. اونها باید ببینند تا ساخته شدن فیلم معنا پیدا کنه و صاحب خانه خانه اش را ببینه. اگر نمایش پیدا نکنه، معنا پیدا نمی کنه و من فیلم زیرخاکی نمی سازم که در آینده دیده بشه . البته هیچ فیلمی تا ابد پنهان نمی مونه، و دیده خواهد شد و اثرگذار خواهد بود. تردیدی نیست . بعضی مضامین مصرف روز دارن و بعضی ابدی ازلی هستند مثل ” خانه پدری ” با موضوع  تنگ نظری و شکافی که بین جنسیتها موجود هست .

“خانه پدری” در مقطعی عرضه شد از جانب آقای سجادپور و آقای شمقدری محدود شد و به من ابلاغ میشد که فیلم  مشکلاتی داره ولی امیدوارم در این دوران حل بشه چون صحبت از این هست که فضا بازتر شده. فیلم ” خانه پدری ” در جشنواره ی فجر نمایش داده شد و آسمون هم به زمین نیامد. بعضی نق زدند و پرسیدند آیا اینجا ایران بود؟ سوال مضحکی بود چون اخبار همین چند ماه اخیر در رسانه های ایران حیرت انگیز است. ۲۸ اردیبهشت روزنامه ی همشهری حادثه ی قتل دختری بدست پدر و مادرش در تهران را پوشش داده بود و یک ماه پیش در شادگان خوزستان مرد سی ساله ای برای انتقام از همسرش دو فرزند یک ساله اش را در اتاق خانه زنده به گور کرده بود و کشته بود که در تله ویزیون ایران هم انعکاس داشت . اما  در چنین شرایطی هم هنوز گشایشی برای نمایش خانه پدری نشده. مسئولان نیم نگاهی به این داشته باشن که اگر به گفته ی برخی تنگ نظران اینجا ایران نیست این فیلم آیا کم گویی نکرده، آیا کوتاهی نکرده برای آنچه که می خواست بگه. من اگر بخوام اتفاقی که در شادگان افتاده فراگیر کنم خواهند گفت چه لزومی داره به این اتفاقات نگاه کنی. چند روز پیش مشهد بودم تماشاگری در دانشگاه مشهد گفت مسئله ی مملکت ما قتلهای خانوادگی نیست. گفتم مسلما تنها مسئله ی مملکت ما قتل های خانوادگی نیست ، مسایل فراگیری مثل بیکاری، فقر، از دست رفتن کیفیت زندگی، اعتیاد اما موضوع ” خانه پدری ”  مد روز نیست. این اتفاق که پدری دخترش را می کشه ، نشانه ی بارز تنگ نظری ای هست که در اپیزودهای دیگر هم ادامه داره، کم رنگ تر ولی پر اهمیت تر میشه. چیزی که زندگی امروز ما رو تحت تاثیر قرار میده.  تنگ نظری که ما از صبح تا شب با اون درگیر هستیم. مردی که خانه می خره میاد خبر میده بیایید ببینید ، بدون آنکه زنان خانواده سهمی داشته باشند. قتل زن توسط پدر و برادر موضوع اصلی نیست ، ضربه ایست برای اینکه تماشاچی اون زیر زمین را فراموش نکنه . مخوف بودن اون زیرزمین در طی این صد و پنج دقیقه جز ضروریات فیلم هست.

مرضیه وفامهر  ــ شما کلمه ی مخوف را استفاده کردید اما فیلم از طرح اندازی ، پیچیدگی…( به شمعدان دست میزند و پارافین داغ دستش را می سوزاند) اوه دستتون سوخت؟…

کیانوش عیاری ــ نه، نه، نسوخت با شمع بازی کردم خاموش شد…

مرضیه وفامهر  ــ فیلم از طرح اندازی ، دکوپاژ پیچیده و طراحی نور و فضای توهم انگیز که ویژگی  فضاهای جنایت خیز است پرهیز کرده. داشتن خانه ای مثل فضای ” خانه پدری ” جاییست که هنرمند ها آرزوش را دارند و با نوستالژیای آن زندگی می کنند. حوضی و درختی و گل اناری و بهارخوابی . به هیچ وجه شما سراغ سنگین کردن فضا نرفتین . شخصیت های اصلی ، پدر و برادر را مواجه با سنگینی در ذهن و  رفتار نکردین.  می شد این قصه را پلیسی، پیچیده و خوفناک روایت کنید.

کیانوش عیاری  ــ بله این گویش هدفم بود. سالهاست می خوام پیرایه ها را از کارم حذف کنم، در نور ، تصویر ، طراحی صدا، بازیها، موسیقی. می خوام همه چیز فروتنانه در جهت حذف بزک ها باشه تا حتی لحظه ای تماشاگر را به سمت خودش نبره و از مسیر اصلی و تم اصلی دور نکنه. اگر همه چیز در خدمت تم اصلی باشه قاعدتا اثری از خودنمایی نباید باشه. مطمئن نیستم موفق شدم یا نه، چون بعد از اتمام کار ، فیلم را با تمرکز و کامل ندیدم . شاید اگر ببینم متوجه بشم باید تمرین بیشتری داشته باشم که کوچکترین اثری از این بروز نمایش و خودنمایی تجربه و تکنیک وجود نداشته باشه. فیلم باید موضوعش را مطرح کنه و هر چیزی فراتر از موضوع ، توازن و تعادل را بهم خواهد زد حتی اگر تماشاگر از دیدن آن لذت ببره . کارگردان  کسی هست که مهمترین کارش حفظ این توازن و تعادل هست، بصورت کاملا اغراق آمیز، تا جاییکه اتفاقاتی میفتاد که به جذابیت کار کمک میکرد اما من با اندوه اون جذابیت را حذف می کردم تا اون چیز مهمتر را حفظ کنم …

مرضیه وفامهر  ــ اون چیه؟ مسیر اصلی چیه؟

کیانوش عیاری  ــ موضوع و مسئله ای که قرار هست به تماشاگر منتقل بشه.   شما به خوبی اشاره کردید که فیلم می توانست پیچ و خم پلیسی داشته باشه. هدف ” خانه پدری ” این نبوده قتلی اتفاق بیفته و بر اساس یک مهندسی به اون قتل و عواقب و عوارضش بپردازه. دقیقا اشاره به این حرف خودم می کنم ” خانه پدری ” قتل و مخوف بودنش را نشون میده اما از اون فقط رسوباتش می مونه. این قتل فجیع ترین شکل تمام اون تنگ نظری هاییست که در زندگی روزمره ی ما بسیار رخ میده و آنقدر چسبیده به ماست که حسش نمی کنیم.

مرضیه وفامهر  ـــ چرا وارد روانکاوی شخصیت هایی که قتل را انجام می دن نشدین؟

کیانوش عیاری  ــ همیشه از طرح مسایل روانی و روانکاوانه در سینما فرار کردم. اصولا برای من  فیلم هایی که در تاریخ سینما پر اهمیت هستند اما تاکیدشون بر روانکاوی شخصیت هاست دلچسب نبوده

مرضیه وفامهر  ـــ چرا؟

کیانوش عیاری  ـــ فکر می کنم انگار با بزرگنمایی روانکاوی ریشه های شکل گیری حوادث را کم بها می کنیم.

مرضیه وفامهر  ـــ روانکاوی که به دنبال ریشه ی مسایل میره …

کیانوش عیاری  ــ در روانکاوی اغلب همه چیز قایم به شخص هست یا نهایتا خانواده.  من از روانکاوی اهتراز می کنم مگر شاید در یک فیلمی ضروری بشه ، گرایش به روانکاوی ندارم. روانکاوی با ریشه یابی هاش عده ای از تماشاگران را جذب می کنه اما در نهایت اون فضایی را که فیلم احتیاج داره تا به امر عام و جهانشمول تبدیل بشه محدود می کنه.

مرضیه وفامهر  ـــ راستی اوایل گفتگو نگران بودید که خوانش فمینیستی از فیلم شما بشه. چرا؟ مگه فمنیست بودن چه اشکالی داره؟ منظورم باور به برتری زنان نیست . شخصا چون به ظلم ستیزی معتقدم و چون حقوق زنان در جهان بخصوص در شرق تضییع میشه بنابر این مدافع حقوق زنان هستم . همانطور که  مدافع  حقوق کودکان و و مدافع حقوق حیوانات و مدافع حقوق انسان هستم. به اندیشه برتر و مدنی اعتقاد دارم و این برتری اندیشه یعنی برابری  انسانها در اندیشیدن فارغ از جنس و رنگ و زبان و نژاد و بازخوانی اندیشه ها .

کیانوش عیاری  ــ دو دهه قبل گفته میشد من در فیلم هام به جراحی جامعه می پردازم. من کهیر می زدم. مگه من جراحم. این حرفها کسی را که فعالیت هنری می کنه متوهم می کنه، امر بهش مشتبه می شه و ناخواسته درونش سرشار می شه از خودنمایی ها. فمنیسم هم از این مقوله هاست. به هیچ عنوان چنین نیتی پشت فیلم نبوده است. اما شما می توانید رگه هایی از آن را ببینید و با لجاجت و پنهان کاری من هم نمی شه واقعیت ها را کتمان کرد  اما کوشش من این هست که این فیلم در معرض این اتهام نباشه که یک فیلم فمنیستیه. همیشه نگرانیم این هست که عناوین باعث تبختر و لوس شدن تولید کننده ی اثر هنری نشه. ترجیح می دم جراحی اجتماعی یا هر چیز دیگری توی فیلم موجود باشه وراجع بهش صحبت نکنیم که حداقل دامن به مشکلات زده نشه.  طرح مسایل سیاسی  در عرصه فیلم ایجاد فساد می کنه. تاکید بیش از حد بر مسایل روز سیاسی  در نهایت میشه گوستاو گاوراس. ما وقتی جامعه ای را بدرستی طرح می کنیم مگر اثر سیاست را در اون نمیشه حس کرد؟ سیاست مگر می تونه پشت جامعه دید نشه ؟ مگه میشه فیلمی را بدرستی ساخت و مسئله ی زنان توش دیده نشه و استنباط های فمینیستی نشه؟ اینا موجود هست اما اجازه بدید از نگره ی مولف نباشه و از نگره ی مخاطب باشه.

مرضیه وفامهر  ــ من با تمایز خالق اثر از  ایسم های الصاقی موافقم ولی فیلم شما در خوانش اولیه فمنیستی است . تاکیدش بر حقوق تضییع شده زنان در ایران یا نه فقط ایران این تضییع حقوق زنان مسئله ی جهانیست اما میزان و شدت آن فرق می کنه و بسته به میزان فعالیت هاییست که زنان در هر کشوری انجام دادن و  حقوق شون را بدست آوردن. من رادیکال نیستم ، اندیشه باورم و نه جنسیت باور و هر جنسیتی خصوصیات خودش را داره اما در زمینه ی قوانین به تغییر قوانین تبعیض آمیز جنسیتی معتقدم….در فیلم شما از مسئله ی زنان که عبور می کنم  در لایه ای عمیق تر می رسم به فرزند کشی تاریخی، سهراب کشی، جوان کشی و این همان غده ایست که پدرسالاری آنرا ایجاد می کند. من اتفاقا در جامعه ی خودمان این را دشواری بزرگتری میدانم. این درد شامل همه میشود. چه زنان و چه مردان. این گرایش به از بین بردن هر چیز تازه و جوان و نو. از کودکی سرکوب ما شروع میشه. در خانواده و در اجتماع. و بعد ناباوری به جوانان.  باور بر این نیست که جوانان نیروی حیاتی و زاینده و پویا هستند. همچنان باور بر اینست که تکیه بایستی بر پیران و بزرگان باشه. کهنه گرایی و ستیز با جوانی  و باز اشکال قانونی در این مورد وجود داره. قانون درباره ی پدری که فرزند می کشه مانند انواع دیگر قتل قصاص نیست بلکه پرداخت دیه است به اولیای دم . من با قصاص مخالفم ، با تبعیض هم مخالفم . مالکیت مطلق پدر به فرزند وجود دارد. در روایت شما مادر فوت می کنه و بچه های دیگه همه تحت سلطه ی پدر هستند و پدر صاحب خون زن مقتول به دست خودش و اوتوریته ی پدر به عنوان راس هرم در خانواده که تمام نیم قرن عمرش ادامه داره .  فیلم شما از کنار قانون گذشته و اون را زیر سوال نبرده .

کیانوش عیاری  ــ ابدا .

مرضیه وفامهر  ــ  شما واقف به این مسئله ی ستیز با جوانان بودید؟

کیانوش عیاری ــ بله ، من بطور طبیعی معتقدم فرزندان بایستی مخالف پدران باشن تا جامعه پویا باشه . اونها مسایل جدید دارند و نگاه جدید. پیشروترین پدرها هم نمی توانند همپای فرزندان باشند. این خوانش شما اگر نیت فیلم هم نبوده است اما حسن کار هست. فیلم بایستی حرف خودش را با تمرکز بیان کنه اما این خوانش شما مورد نظر من نبوده .

مرضیه وفامهر  ــ  از دشواری رابطه ی  زن و مرد  و از گره های کور رابطه ی  پدر و فرزند که عبور کنیم به دردناکترین دشواری امروزمان می رسیم .  مخالفت با هر چیز تازه ای، هر نوزاده ای، چه یک تکنولوژی تازه باشد، چه یک اندیشه ی تازه، چه یک اثر ادبی یا  سیاق فلسفی. هر نوجویی و نواندیشی اگر دفن نشه با مانع روبروست . در جوامع کهنه گرا این سرکوب هر گرایش نویی نهادینه است و ما هرروزه با آن روبروییم .

کیانوش عیاری  ــ این من را خوشحال می کنه مخاطب فهیمی به خوانش های ثانوی رو بیاره. مدرن شدن لزوما زیر پا گذاشتن تمام ارزش های سنتی نیست. در فیلم ” داستان توکیو ” اثر یاسوجیرو ازو جامعه ی فرو ریخته ی بعد از جنگ ژاپن تصویر میشه. روی تشکچه ی تاتامی می شینن و ریخت زیستی قدیمی ست اما شغل ها مدرن است. فیلم بیش از آنکه به سنت بپردازه ، شکاف ایجاد شده بین نسل جوان و نسل گذشته را با قدرت تصویر می کنه ، بدون عنصر گل درشت. اگرچه نسل جوان پدر و مادر را به لحاظ عاطفی می پذیرند اما درک شون نمی کنن . در لابه لای چرخ دنده های زندگی شتابزده ی بعد از جنگ نشانه های اون باورهای گذشته شیرین هست اما نکته ی مهم همون شکافی ست که فیلم بدون فریاد به اون می پردازه . من در خانه ی پدری مشکلات زیادی داشتم. خواه ناخواه فیلم از مسیری عبور می کنه که این مسیر ممکنه ایجاد توهم کنه و اون  دیده شدن لحظه ی قتل توسط پدر در آغاز مسیره …(مکث به دورها گوش می سپارد) ما طبقه ی سومیم … درسته؟

مرضیه وفامهر ــ بله .

کیانوش عیاری  ــ چه صدای گربه ها خوب میاد تا بالا….(ادامه می دهد) در آغاز فیلم که این صحنه ی قتل دیده می شه اثر ویرانگری می تونه در تمام لحظات فیلم داشته باشه ، بزرگترین کوشش من برای ادامه ی فیلم این بود که از یک سو خاک مرگ بر تمام فیلم ادامه داشته باشه و از سوی دیگه زهر این قتل را بگیرم تا زندگی شکل عادی و روان خودش را طی کنه. همونطور که در آغاز شما اشاره کردید زندگی جاریست . بنابر این حذف اثرات مخرب این قتل از روان تماشاچی یک مسیر دشوار و پر ریسک بوده  که فکر می کنم در جاهایی تونستم از پسش بربیام و تماشاگر را به دنیای آرام شده و نرم شده تری بکشونم و البته با اون پایانی که می بینیم که انگار حکم صادر می کنه اما حکم نیست . دوربین که می پیچه به طرف سیاهی زیرزمین معنای مهمی برام داشت .

مرضیه وفامهر ــ اون معنا چیه؟

کیانوش عیاری ــ پایان ناپذیری چنین مناسباتی .

مرضیه وفامهر  ــ اونقدر ناامید هستید؟

کیانوش عیاری  ــ فعالیت فرهنگی در هر زمینه ای لازمه. وقتی ساحل خزر یا جنوب میریم از فرط کثیفی ساعتها می گردیم تا یک جای مناسب برای نشستن پیدا کنیم . اون موقع ناراحت بودم که چرا تبلیغات و فرهنگ سازی نمی شه اما الان کار فرهنگی میشه و بی تاثیر هم نبوده یا بستن کمربند ایمنی . اگر فرهنگ سازی بشه من نا امید نیستم. اما فرهنگ سازی به ساخت چهارتا فیلم ختم نمی شه. مسایل بسیار پیچیده هست و متغیرهای غیرقابل توضیحی می تونه این را تکمیل کنه . فرهنگ سازی هم لازم اندر لازمه.

شما در بخشی از صحبت تون اشاره کردید این دشواری ها تنها متعلق به ایران نیست . کاملا درست گفتید. فعلا آمار بالای زن آزاری در دنیا متعلق به اطریش در قلب اروپای متمدنه.

مرضیه وفامهر  ــ درسته،  البته ما آمار دقیقی از کشورهای خاورمیانه و  آفریقا نداریم . تعریف از آزار هم متفاوت هست . آزار در فرهنگ های مختلف  و شناخت مردم از آزار و حقوق شون متفاوت هست و شفافیت هم در بسیاری از کشورها نیست . پنهانکاری های شخصی و فرهنگی و  دولتی  و… مانع یک بحث جدی در این زمینه هست . شما یک فیلم ساختید که تحمل نشده و به نظر من خشونت در ” خانه پدری ” بسیار رقیق تر از آنچیزیست که در واقعیت خانه های پدری ما اتفاق میفته .

کیانوش عیاری ــ  بله. ما نمی تونیم فخر بفروشیم که اطریش آماری بالاتر داره چرا که اونها برای شناخت خودشون و جامعه شون و نابسامانی هاشون سامان دارن. از قتل ها بگذریم دوستی می گفت چند روز پیش با مینی بوس از نظام آباد اومده رسالت و با مترو از رسالت اومده میرداماد و توی این مسیر یازده تا دعوا دیده اون هم صبح کله ی سحر . این اسفناکه. ما هر روز داریم این خشونت ها رو می بینیم . سر هر مسئله پیش و پا افتاده ای. نقطه ی جوش جامعه ی بسیار پایین هست. من اون گونی که به سر این دختر کشیدم از همون حادثه در اهواز به عاریت گرفتم . تصویری از سلیمانیه عراق بیرون آمد که مردی با بلوک سیمانی سر زنی را خرد میکرد و این ضربه از آنجا آمد. خب این تصاویر مخوف بودن این ربطه ها را نشون میده . بعضی قفل فرمون یا قمه و چاقو تو ماشین دارن. وسیله ی دفاعی… خب این شکل خشنیه .

مرضیه وفامهر  ــ  عجیب ترین نظری که درباره ی فیلم شما شنیدم اتهام ضدایرانی بودن هست ، البته به هر اثر انتقادی این برچسب زده می شه. ایران یعنی چی؟ کجا؟ کی؟ ایران چیه که هر انتقادی یعنی بر ضدش بودن؟  چرا آماری که مراکز اطریشی می دن برچسب ضد اطریشی نمی خوره؟ یا فیلم ” پرتغال کوکی ” برچسب ضدیت با جامعه اش را نمی خوره؟ چرا فیلم های انتقادی از طرف بعضی از منتقدین  متهم می شن به سیاه نمایی  و ضد ایرانی ؟

کیانوش عیاری  ــ  این اتهام اتفاقا متوجه کسانی میشه که به نظر می رسه بیش از دیگران ایران را دوست دارن و از نگرانی برای ایران به سمت تلخ کامی میرن. من البته از اونهایی که نمایش سیاهی ها براشون دکون دو نبش برای رفتن به فستیوالها و ژورنالیسم حرف نمی زنم …

مرضیه وفامهر ــ که فیلم شما فارغ از این اتهام ژورنالیستی بودنه و چنین رویه ای نداره .

کیانوش عیاری  ــ هیچیک از فیلم های من ژورنالیستی نبوده و هیچ اتهامی را هم نمی پذیرم. اگر آبادانی ها اینقدر ابر سیاه در آسمونش هست به بافت من مربوط هست . من چنین بافتی دارم . چنین سرشتی دارم .

مرضیه وفامهر  ــ شما هم حق دارید چنین ببینید همونطور که عده ای به خودشون  حق میدن در فیلم هاشون هیچ نکته ی خلاق و اندیشمندانه ای نباشه جز ابتذال و خیلی هم حقوق شون در نظر گرفته میشه . با گیشه های دایم ورشکسته باز هم تولید می شن. یا اون فیلم هایی که اجازه دارن از هر چیزی حرف بزنن که یک عده ی دیگه ای اجازه ندارن . یک سوال دیگه…م م م م خسته شدین؟

کیانوش عیاری  ــ ابدا، ابدا،..

مرضیه وفامهر  ــ شکاف  بین نسلها در فیلم ازو مطرح میشه. پینتر هم به این دشواری زیاد پرداخته. در نمایشنامه ی مهتاب شکاف بین پدر و فرزندان حتی در بستر مرگ پدر هم از عمقش کاسته نمی شه و ارتباط بین دو نسل برقرار نمیشه. آینده ی این شکاف تازه ایجاد شده در ایران چطور هست؟ سنت هنوز اجازه ی دیده شدن و بروز این شکاف را در جامعه ی ما نداده .

کیانوش عیاری  ـــ این به دوران بر می گرده و اجتناب ناپذیره. کسانی هستند که بشدت به زندگی مجتمع خانوادگی و کلونی های خانوادگی علاقمند هستند و این جذابیت فوق العاده ای هم داره. اما این جذابیت با خودش بارهای منفی هم داره. استقلال جوانترهای خانواده را بشدت تحت تاثیر قرار می ده. من تجربه اش را ندارم چون در اهواز هم مستقل بودیم و از خانواده جدا شدیم. اما در فامیل و آشناها دیدم. جذابیت توریستی داره. سفره پهن می شه و همه ی خانواده از اتاق های مختلف میان سر سفره، خیلی جذابه و صمیمی و زیبا اما در کنارش یک جور فاشیزم پنهان هم شکل می گیره . پدر سالاری، مادر سالاری یا همون سه نقطه سالاری که شما می گید. یک سریالی هم بود که این کلونی ها رو تبلیغ می کرد…..( حرف را قطع می کند و به خانم میزبان توجه می کند که در سالن پی چیزیست و می پرسد ) دنبال ماموشکایید؟ (ماموشکا گربه ی خانگی افسانه است و او که آرام قدم بر می دارد تا رشته افکار ما بریده نشود به تایید سر تکان می دهد) مـــــــاموشکا؟… ( جوابی نمی آید ) … اگر چنین زندگی امتیازاتی هم داشته باشه این ارزش ها … ( قطع می کند و از خانم می پرسد) پیداش نکردید خانم؟ ( خانم میزبان با سر اشاره می کند نه و رو به ماموشکایی که پیدایش نیست می گوید: بیا مامان ببین چی دارم برات…بیا) … به خوبی نشان داده نشده و وجوه ناپسندش نمایش داده شد…حرف از کجا به اینجا کشید؟

مرضیه وفامهر  ــ مسئله ی  پدرسالاری و شکاف بین نسلها ؟

کیانوش عیاری  ــ  خواه ناخواه نوع زندگی دیگه اجازه نمی ده. آیا جوان باید به علت وابستگی به خانواده در شهر خودش بمونه؟ امروزه مهاجرت هست . بروبچه ها پراکنده می شن در کشورها و شهرهای مختلف . فلانری اوکانر در اغلب داستانهاش به چنین شکافی اشاره داره. مثلا دیدن خواهری که توی چاتانوگا زندگی میکنه و دیدنش برای خانواده شده یک رویا. افراد حساس یک جامعه که نویسندگان شاید در راس اونها باشن دلشون ریشه بابت این شکافها، این فاصله ها، چیزهایی که با بی اعتنایی عمومی روبروست.

مرضیه وفامهر  ــ  این شکافها بدلیل اقتدار طلبی پدران آیا ایجاد نمی شه؟ آیا این دلیلی برای دور شدن فرزندان نیست؟

کیانوش عیاری  ــ بخشی این هست، اما بخشی هم برای اینه که می خوان دنبال علائق خودشون برن. من از اهواز برای فیلمسازی آمدم تهران.

مرضیه وفامهر ــ دوری راه الزاما شکاف ایجاد نمی کنه. شما ممکنه دوری راه داشته باشی ولی نزدیکی عاطفی برقرار باشه.

کیانوش عیاری  ــ  ( میزبان خیار تازه پوست گرفته و آغشته به پودر آویشن می آورد) مرسی خانم عزیز… در غالب موارد اما دوری شکاف میاره .

مرضیه وفامهر ــ به نظرم شکاف عاطفی مسئله مهمیه که در جایی منجر به قتل میشه و در جایی در نهایت منجر به دوری . بیشتر نسل جوان طبقه ی متوسط برای ادامه ی تحصیل از ایران میرن اما با مادربزرگ هاشون پای اسکایپ گپ می زنن و مادربزرگ ها یی که شبها با تبلت به رختخواب میرن هم دیدنیه . کلی هم کیف می کنن و از راه دور ماچ می فرستن برای نوه شون در برکلی یا تورنتو یا استانبول یا مالزی . اما بسیاری از خانواده های سنتی هستند که تنگاتنگ و کیپ هم زندگی می کنن ولی شکاف عاطفی بین جوانها و والدین عمیق و دردناکه.  بچه ها سیستم نسل قبل را نمی پذیرن و در ضمن مجبورن در کنار هم زندگی کنن چون مستقل فکر کردن و مستقل زندگی کردن را یاد نگرفته ان . این شکاف عاطفی که با زیاده خواهی یکی و اوتوریته بر دیگری بوجود میاد هم یکی از دشواری های خانواده های امروزه که ریشه اش در پدر سالاریه.

کیانوش عیاری  ــ به هر حال تا حدی علاقه از راه دور باقیست اما من دوری و دوستی را زیاد قبول ندارم من بیشتر معتقدم از دل برود هرآنکه از دیده برفت. من دو تا دایی دارم در ینگه دنیا که چهل ساله رفتن و مسئله ی من اونا نیستن . اسکایپ…اسکایپ..، ببینید شما  فیلم اودیسه فضایی کوبریک را به خاطر میارین دیگه ؟ یک سری چیزهای جعلی ساخته شده بود شبیه میوه … یا کتاب … که بعد معلوم میشد دکوره و برمیداشتی متوجه میشدی پشتش چیزی نیست . اینا برای ساختن این ذهنیت برای ساکنانه که انگار اینجا زمین هست و زمان نگذشته و حیات شون همون حیات رایجه. اسکایپ هم یک چنین نقش تصنعی در ایجاد ارتباط داره. البته من قدرش را می دونم اما قابل قیاس نیست با اون گرما و نفس آدمی که در چند قدمیته…اما نقش پر رنگی داره  و بسیاری از دل تنگی هاتو با اون یکی چی بود؟ اووو ؟

مرضیه وفامهر  ــ بله .

کیانوش عیاری  ــ خب تردیدی نیست که بخشی از دلتنگی هاتو اووو از بین می بره ، ولی اون دلتنگی اصلی هم برطرف میشه؟… ما چرا به اینجاها رسیدیم خانم ؟

مرضیه وفامهر ــ  از شکاف بین نسل ها که یکی از نتایج پدرسالاری یا والدین سالاریه . وقتی که والدین نوگرایی و نواندیشی را در خانواده های سنتی تحمل نمی کنن این شکاف عمیق می شه.

کیانوش عیاری  ــ تقریبا به صورت عام در همه ی خانواده ها .

مرضیه وفامهر  ــ بله در همه بخصوص خانواده هایی که والدین اوتوریته دارن و فشار روانی روی  جوونا هست. این در خوانش اولیه فیلم شما هم هست اما این شکاف تا قتل هم پیش میره. من این مسئله را  فراخانواده ای هم می بینم …( بلند میشود و توی سالن در پی چیزی راه می رود. مکث می کنم )

کیانوش عیاری  ــ ادامه بدید. گوشم به صورت کامل با شماست.

مرضیه وفامهر ــ چی می خواهید؟

کیانوش عیاری  ــ هیچی دارم میرم به سمت چنگال …

مرضیه وفامهر ــ ( میزبان از طبقه ی بالا : همونجاست، همونجاست، مرضیه تو اون ظرف فلزی اونجا)….ولی در واقع من نقش اوتوریته را فراخانواده ای می بینم ( چنگال را بر می داریم و هر دو به جای اول بر می گردیم ) در جامعه هم بین نسل جوان و نسل گذشته همین شکاف بوجود آمده که ناشی از فشار و اوتوریته در عرصه های مختلف هست برای اینکه اندیشه ی نو و جوان تحمل نمی شه . فضای  جامعه آینده ی خیلی ریخت و پاشی را به من القا می کنه  و در ” خانه پدری ” شما هم پدر سالاری ریشه ی وقوع جنایت در روایت است .

کیانوش عیاری  ــ ولی فرزندی که نسبت به پدرش رشد نداشته باشه مشکل داره.

مرضیه وفامهر  ــ اتفاقا جالبه که این اندیشه در شما نهادینه است و ادعای الکی  نیست. ولی من از کجا تشخیص میدم؟ بهتون می گم …. اول یک سوال دیگه بپرسم. سرمایه ی فیلم از کجا اومده؟

کیانوش عیاری  ـــ شریک من ناجی هنر بود که در اوایل بهمن ماه سهم پنجاه درصدی فیلم به من واگذار شد.

مرضیه وفامهر  ــ یعنی شما بخش زیادی از هزینه های فیلم را پرداختین؟

کیانوش عیاری  – ( در حال نوشیدن چای با تکه های زنجبیلی ـ ژلاتینی با سر تایید می کند) و البته …(مکث) … بدهی هایی که برای من هم باقی مونده دیگه. منتظرم فیلم اکران بشه تا بپردازم.

مرضیه وفامهر  ــ الان مشکل چیه؟ آیا اجازه ی اکران گرفته؟

کیانوش عیاری ــ یک صحبت های امیدوار کننده ای هست . ممکنه فیلم اکران بشه که خب خیلی خوشحال کننده هست. منتهی خانم وفامهر بریم سر صحبت اول مون . اینکه گفتم این فیلم که ساخته شد من سبک شدم. وقتی درباره ی دغدغه ام با شما یا امثال شما صحبت می کنم سبک تر می شم ( رو می کند به پنجره ی سالن و خیره میشود به دور … سکوت … )  داشتم نگاه می کردم به برج میلاد که به اینجا مسلطه… خب حالا اگر اکران نشه  سبک نمی شم.

مرضیه وفامهر  ــ کی صاحب فیلمه؟ کی می تونه تصمیم بگیره فیلم اکران بشه یا نشه؟

کیانوش عیاری  ــ پس سوال تون خیلی ساده بود . من پیچیده اش کردم و بردم به جاهای تنگ و باریک و دور از دسترس . خب من صاحب این فیلم نیستم چون تصمیم گیرنده نیستم .

مرضیه وفامهر  ــ شما سی و چند سال به موضوع فکر می کنید ، چند ماه می نویسید، چند سال با کار طاقت فرسای فکری و بدنی فیلم برداری می کنید و  تدوین و صداگذاری … بعد تهیه کننده تصمیم می گیره فیلم نمایش داده بشه یا نشه. اون هم تهیه کننده هایی که سرمایه هاشون شخصی نیست و از ارگانهای دولتی میاد. در ضمن در کنار نام امثال شما منفعت هم می برن و سهم خودشون را تو جیب می گذارند. حق و حقوق مولف چیه؟ …. اشاره ی من که گفتم‌‌ ادعای شما که ” فرزندی که نسبت به پدرش رشد نداشته باشه مشکل داره ” و  مخالفت شما با پدرسالاری الکی نیست و در شما نهادینه هست از اینجا آمد که وقتی پرسیدم صاحب ” خانه پدری ” کیه شما نگفتین من . شما خوتون را صاحب این بچه ندونستین . اما  صاحب یک اثر هنری کیه؟ سرمایه گذار؟ خالق؟ دولت؟…اصلا در قوانین ایران مولف سهمی در مالکیت اثر داره؟

کیانوش عیاری  ــ ( مکث ) ِا… خیلی ناچیز اما شاید براتون جالب باشه که من جز اون دسته از کارگردان هایی نیستم که فکر سرمایه گذاری که به نیت بازگشت سود حداقلی اومده نباشم و فیلمی بسازم که کسی سرمایه اش را از دست بده. اینکه فیلمی بسازم با حرفهای فاخر فقط برای تماشاگران اندک را قبول ندارم. این را مسموم ترین نوع فیلمسازی و تفکر خودخواهانه ای از جانب یک مولف می بینم. باور به بازگشت سرمایه بخش خوب سینمای آمریکا را زنده نگه داشت ، فیلم هایی مثل  ” ایرما خوشگله “، ” بعضی ها داغشو دوست دارن “… باعث شد در آمریکا  قله های سینما حیات داشته باشن. حیات این ها در این نبود که حرفهای  نفیسی با سرمایه گذاری کلان برای عده ی معدودی گفته باشن . اون سینمای خاص هم حتما پیش بینی برای بازگشت سرمایه ی اندکش داشته ولی در سینمای خاص همه چیز حداقلیه و  اینجور سینما در اقلیت هست . سینمای درست به نظر من سینماییه که از طریق چرخش صحیح بازار ( منظورم از کلمه ی مذموم بازار مخاطبین و تماشاگران هستند ) بتونه پول خودش را دربیاره. در دموکراسی های ایده عالی مثل کشورهای اسکاندیناوی هم اگر دولتی بیاد و سرمایه گزاری کنه روی اثر هنری به خصوص سینما که خیلی هم گران هست حتما در جایی که الان دیده نمی شه چشمداشتی داره که الان برام قابل توضیح نیست. معنیش را هم نمی فهمم که دولتی بخواد بیاد برای یک اثر سرمایه گزاری کنه. صحیح ترین نوع سرمایه گزاری سرمایه گزاری خصوصیه که چرخش کاملا درست و سالم داشته باشه. حالا این همکاری بستگی به نوع ارتباط تهیه کننده و کارگردان داره. حتما سراغ  تهیه کننده ی زیاده خواه کارگردانی میره که آمادگی این را داره  بیشتر خودش را عرضه کنه و طبعا امتیازاتی را هم از دست بده . ولی آیا فیلم های درخشانی که اسم بردم الگوی غلطی بوده؟ آیا این درسته که در ایران فیلم های میلیاردی با سرمایه ی دولت ساخته بشه با تماشاگران حداقلی؟ پس این سرمایه گزاری برای چیه؟ قراره یک اثر زیر خاکی ساخته بشه؟ اگر هر فیلمی با سرمایه ی بخش خصوصی ساخته بشه در یک تفاهم درست و سلامت، می تونه تبدیل به یک شاهکار بشه.

مرضیه وفامهر ــ بخش خصوصی در سینمای ایران وارد می شه؟ وقتی شما در اکران فیلم، در موضوع، در شکل ارائه ی موضوع صاحب اختیار نیستی چطور ممکنه؟ بسیاری از تهیه کنندگان فعلی سینمای ایران سرمایه شخصی را وارد کار نمی کنن؟ در واقع سرمایه ای را از ارگانهای متفاوت دولتی وارد کار می کنن و سهم خودشون را هم پیشاپیش از سرمایه ای که ظاهرا به حرمت نام امثال شما جذب شده  بر می دارن . کیفیت تولید و اکران فیلم هم خیلی مهم نیست چون سهم شون را به عنوان دستمزد برداشتن؟ و در ادامه ی کار در نقش یک کنترلگر بالای سر کار می ایستند. هر جایی که صلاح بدونن در مسیر اجرای فیلم می تونن وارد بشن و دخالت کنن و در مراحل تولید ایجاد فشار کنن تا مسیر را تغییر بدن.

کیانوش عیاری ـــ خب این داستان یک بام و دو هواس دیگه. دولت از طرفی دم از خصوصی سازی می زنه و از طرف دیگه دخالت داره و خصوصی سازی خط قرمز محسوب می شه. در سینما سرمایه گزاری دولتی تمامی نداره اما در اقتصاد دنبال سرمایه ها ی خصوصی ست. اما  فقط سرمایه گزاری در سینما نیست که ایجاد دلهره می کنه. در تمام زمینه ها مخاطره برانگیزه . اگر خارجی ها بخوان سرمایه گزاری کنن رأس خبرهای تله ویزیون می شن . سرمایه گزاری اهمیت داره اما به دلیل همون چیزهایی که اشاره کردید در سینما امکانش نیست چرا که برای سرمایه گزاری خصوصی نگرانی های فراوانی وجود داره.

مرضیه وفامهر  ــ سوال مهم تر این هست که سرمایه گزاری یعنی چی ؟ یعنی اسکناس یا اندیشه؟ در عالم فرهنگ یا حتی تولید و اقتصاد کدوم سرمایه ی ارزشمندتریه ؟

کیانوش عیاری  ــ مسلما اندیشه.

مرضیه وفامهر  ــ خب قوانین مربوط برای حمایت از اندیشه چیه؟ در قوانین  تولید کارفرما حقوق بالاتری داره تا مجری .  تصمیم گیرنده در ارتباط با سرنوشت اثر کارفرماست. حالا بعد از قرنی مبارزات کارگری حقوقی مثل بیمه و ساعت کار و… برای کارگر تعریف شده اما در زمینه ی کار فکری و هنری هنوز تمام حقوق یک جانبه متعلق به کارفرما هست. همون قدر صاحب فیلمت هستی که اسکناس خرج کردی نه اندیشه. اون زمانی که نویسنده یا کارگردانی صرف می کنه تا به فیلم خوب دست پیدا کنه کاملا نادیده گرفته می شه. ارزش آدمی به اسکناس هست یا به اندیشه؟ اگر ارزش آدمی به اندیشیدن است پس بالاترین حد سرمایه اندیشیدن هست. چقدر در قوانین سندیکاها حقوق اندیشه گزار را در  نظر گرفتن؟ در سینما، در نشر، و در تمام زمینه های فرهنگی و هنری؟

کیانوش عیاری  ــ خیلی کم و پنهان هست. حقوق مولف بسیار ناچیز هست. اصلا  گم و گور هست.

مرضیه وفامهر  ــ گم و گوره. اندیشه گزار بی خانمان هست . این چیزیه که باید روش کار بشه و درخواست حق بشه. من بیش از هر چیزی فکر می کنم باید روی این خواست کار قانونی بشه. تغییر قوانین در زمینه ی حقوق مولف. شنیدم اخیرا دیگه برای یک نمایش فستیوالی خارجی هم باید مجوز بگیری . با این همه موانع چطور میشه توقع سرمایه گزاری بخش خصوصی داشت ؟ تمام فیلم های بزرگی که داره ساخته میشه سرمایه های وابسته به ارگان هاست با اعمال اوتوریته بر اونها. خب اینجا هم سه نقطه سالاری وجود داره.

کیانوش عیاری  ــ درسته. ما توقعات مون در طی این سالها سرکوب شده و از حق و حقوق مون که در قوانین بوده هم یا بی خبر بودیم یا جرات درخواستش را نداشتیم. هر زمان که دولت اصلاحات بیاد یادمون میاد که قانونی هم در جهت حمایت از ما بوده و در ضمن ضمانتی هم برای اجرای قوانین نیست. انقدر خودسانسوری کردیم که تغییر ماهیت و تغییر شکل دادیم و حقوق مون را از یاد بردیم چراکه دوران شکل گیریمون این گونه بوده.

مرضیه وفامهر  ــ یادتونه مدتی پیش آقای روحانی درخواست کردن که استادان و دانشگاهیان و اهالی فرهنگ  خواسته هاشون را بیان کنن و پرسیدن چرا سکوت کرده اید؟ من فکر کردم مگر دولت قوانینی در جهت امنیت پس از بیان وضع کرده که اندیشمندان، رسانه ها، یا مردم درسطح کلان تر خواسته هاشون را بیان کنن؟ اول باید قوانینی محکم در جهت امنیت پس از بیان تصویب بشه و بعد از جامعه ی مدنی درخواست فعالیت و بیان خواسته هاشون داشت. چون قوانینی برای امنیت پس از بیان نیست بیانگران و روشنگران همیشه اولین قربانیان هستند. شما که فیلم ساختی و دو سال متوقف شده در دولت قبلی حالا فرض بگیریم که دولت فعلی خیلی هم استقبال کنند شما کار بعدیت را بسازی. تا شما تحقیق کنی و بنویسی و بسازی یا دولت دیگری آمده که وضعیت اکران باز نامشخصه و یا با اولین مخالفت ها و تندروی های عده ای خودجوش شما بی پشت و پناه می شید و خانه ی پدری روی سرتون خراب میشه.

کیانوش عیاری  ــ سرمایه گزاران کلان هم همین را می گن. در زمینه ی نفت مثلا. وحشت دارن اینجا سرمایه گزاری کنن چون ناگهان واردات چینی سر و کله اش پیدا می شه. هپکو در تبریز با یک سرمایه گزاری عظیم اومد و با کیفیت خیلی خوب تولید کننده بود اما واردات چینی موجب شد تمام این تولیدات زیر برف و باران فرسوده شد. رحم حتی به سرمایه گزاری دولتی هم نمی شه تا چه برسه خصوصی. پس سرمایه گزاری در هیچ زمینه ای با ضریب ریسک قابل قبولی وجود نداره. در فیلمسازی حتی  جرات وام گرفتن هم نداریم چون باید پاسخگوی وام هم باشیم. خب فکر می کنم دیگه خانم افسانه هم خسته شدن . ساعت چنده؟

مرضیه وفامهر  ــ دوازده. ممنون از گفت و شنود و اینکه وقت گذاشتین.

کیانوش عیاری  ــ ممنون از شما. امیدوارم حرفهامون کسی را دچار سوء تفاهم نکنه. من فردا پس فردا باید بازم فیلم بسازم.

مرضیه وفامهر  ــ نگران نباشید. حواسم هست.

منبع: مجله ی نافه شماره ی ۴۸