سینماسینما، الناز راسخ
احتمالاً اگر در انتظار گودو از ساموئِل بکت را خوانده باشید، ممکن است با دیدن بی حسی موضعی، ساخته حسین مهکام، به مرورِ آن، شخصیت ها و حال و هوای حاکم بر روایتش در ذهن خود بپردازید. روایتی که تصویری تلخ و سیاه از زندگی حاکم بر بشر را با خلق لحظات کمیک، دیالوگ های پینگ پُنگی و رفتارهای به ظاهر خنده دار به نمایش می گذارد.
بکت در نمایشنامه ی خود تصویری کلی از هستی و جزئیاتش را به نمایش می گذارد. او فردیت و وجود آدمی در جهان و هر آنچه که تجربه می کند را با وجود نقش های متفاوت به یکدیگر بسیار شبیه می داند. بکت معتقد است، انسان به عنوان تنها هستنده ای (دازاینی) که می داند در هستی وجود دارد و باید به دنبال معنای این هستی باشد، در اصالت وجودی خویش و آنچه که در گذر زمان با آن رو به رو می شود با دیگرانی چون خود یکی است و هر آنچه که بر سر خود و دیگری بیاید، همان است که بر سر همگان خواهد آمد. درست همانند آنچه که مهکام در اثر خود قصد گفتن از آن را دارد.
از نظر نگارنده مهکام در چهارمین اثر خود، کلیت جامعه و هستی آدم های آن را به یک پیکره ی واحد تشبیه کرده است. بدن انسان از منظر بیولوژیکی وابسته به اعضاء و جوارحی است که در عین آنکه باید مسئولیت خود را در فردیت خویش به درستی به انجام رسانند اما تداوم بودنشان تنها زمانی معنا پیدا می کند که دیگر اعضاء نیز در سلامت کامل به سر برده تا این پیکره بتواند به هستی خود ادامه دهد.
اگر پیکره ای که مهکام به کمک کالبد آن خواهان گفتن از فلسفه ی ذهنی اش است را شاهرخ (پارسا پیروزفر) و جسم فیزیکی او بدانیم، دیگر شخصیت ها نیز هر کدام بعد های مختلفی از وجود او هستند که در موقعیت های متفاوت، شاهرخ به آنها اجازه ظهور و حضور در دنیایش را می دهد. به بیان دیگر شاهرخ (وجود آدمی در هستی) از من های کالک گونه ای تشکیل یافته که با قرار گرفتن بر روی یکدیگر پیکره ی اصلی او را شکل می دهند. من هایی که هر کدام در زمان و مکان مقتضی از درون جسم سر برآورده و تجربه ی متفاوتی را برای او رقم می زنند. یکی ماری (باران کوثری) وجه زنانه و معترض گونه ی او به دنیای مردانه و حتی بی وفایی های آدم ها به یکدیگر می شود تا گاهی کلافه از او تنها بگوید اَه! دیگری جلال (حبیب رضایی) بُعد روشنفکر و انتلکتوئل گونه اش می شود که معتقد است آنچه که به رشته ی تحریر در می آورد پرت و پلایی بیش نیست. بهمن (سهیل مستجابیان) همان بخشی است که او را به هنر و دنیای خلاقه اش وصل می کند. اما ناصر (حسن معجونی) که به ظاهر تنها ناظر بی طرف این روایت است، پیشامدها و روابط میان هر یک از این لایه ها را به نظاره نشسته و در صورت لزوم نکته ای را گوشزد می کند که از طرف دیگر من ها گاه به سخره گرفته می شود. همان وجدانی که امروز در وجود آدمی کمتر به کار می آید چرا که با همراه کردن او با خود، وجودش را در خویش کمرنگ کرده ایم.
انتخاب زمان چند ساعته در طول یک شب، می تواند استعاره از حضور کوتاه مدت انسان در این دنیا باشد. در پلان های آخر، آنجا که ماری و بهمن لحظات پایانی عمر شاهرخ را از پشت شیشه به تماشا نشسته اند، گویی یادآور ثانیه های پایانی احتضارند. درست در همان لحظات است که آدمی (یا به عبارتی تمام لایه های درونی او) می فهمد که خودش را دوست داشته و یا باید بیشتر دوست می داشته. دیالوگ ماری که می گوید: «بهمن تا حالا با صدای بلند به یکی گفتی دوسِت دارم بعد بهت بچسبه؟ من حتی از پشت شیشه می تونم به این بگم دوستت دارم و حالم خوب بشه…» بیانگر بازگفتن از غمی است که در این جدایی روح از جسم، درون جسم اثیری هر یک از این من ها خطاب به یکدیگر و در نهایت به جسم خفته ی بر روی تخت می زنند. درست در همان لحظات است که آدمی به سفر کوتاهش در این جهان می نگرد و افسوس آنچه که داشته و قدرش ندانسته را می خورد. همانجاست که پرده از مقابل چشمان او کنار می رود تا بفهمد زندگی و هستی چه نعمت گرانمایه ای بود که می توانست بیش و بهتر از آن بهره جوید. در این ثانیه ها انگاری جسم خسته به خود می گوید به مردنم نگاه نکن!
اما نقطه ی اوج فیلم مهکام، همان پلانیست که چهار شخصیت دیگر (ماری، جلال، بهمن و ناصر) به مکان آغازین روایت (یا همان آغاز زندگی) باز می گردند. حرکت دواری که بیانگر آغاز و پایان در نقطه ی هیچ است. نقطه ای که در روایت مهکام همان خانه ی ماری و جلال است که برای شاهرخ می توانست مکانی امن برای بودن باشد. جایی که از تمام دغدغه ها و نگرانی هایش رهایی یابد و شیوه ای نو برای زندگی اش در پیش گیرد. در این پلان، پس از آنکه ماری به درون خانه می رود تا به عزای آنکه رفته بنشیند، جلال و بهمن و ناصر به رقص و پایکوبی براساس قصه های کهن سرخپوستان می پردازند. رقص و شادمانی که می تواند در مستی پیوستن به نور ازلی و ابدی به وجودآورنده ی این جهان معنا شود.
حسین مهکام فلسفه خوانده و در چند اثر با عبدالرضا کاهانی نیز همکاری داشته است. او که فیلمنامه نویس خوبی هم هست، آخرین اثرش بی تأثیر از تجربیات حضور در آثار کاهانی نیست. در نگاه اول، شیوه و فرم روایت بی حسی موضعی یادآور «اسب حیوان نجیبی است» کاهانی است. اتفاقاً در آن فیلم هم، حبیب رضایی، باران کوثری و پارسا پیروزفر حضور داشتند و تمام داستان در طول یک شب می گذشت. در آنجا هم موسیقی و سفر درون شهری عنصر پیش برنده بود و هر یک از شخصیت ها تکمیل کننده ی دیگری بود.
یکی دیگر از ویژگی های بی حسی موضعی، نقبی است که به اتفاقات درون جامعه می زند. با وسط کشیدن پای موضوعاتی چون گران شدن قیمت اجناس از صبح تا شب به دفعات گوناگون، مسئله نگهداری از گربه و حیوانات خانگی، موسیقی زیرزمینی و مشاورانی که خود با ماسک هایی که بر چهره دارند سعی بر پنهان کردن اصالت خویش دارند، فی الواقع می خواهد بگوید همه ی آنچه که در اطراف ما می گذرد بی تأثیر بر زندگی فردی مان نیست. همان پیکره ی واحدی که در ابتدای این متن هم از آن به تفصیل گفته شد.
بی حسی موضعی شاید در نگاه اول مسخره و خنده آور باشد، خنده ای که حتی گاهی به نظر پوچ و احمقانه می آید. اما در لایه های زیرین خود درکی عمیق از انسان امروز و رابطه با خویش و دنیای اطرافش را به نمایش می گذارد و مخاطب اهل تفکر را وادار به اندیشیدن می کند. فیلمی شریف که با دیدنش لحظاتی مفرح را نیز می شود تجربه کرد.
لینک کوتاه
مطالب مرتبط
- درخواست حسین مهکام؛ «احمد به تنهایی» را قانونی تماشا کنید
- انتشار نسخه ویژه نابینایان «شیر شاه» با صدای باران کوثری
- «گیج گاه» نامزد سه جایزه جشنواره پالرمو شد
- گفتگو با عادل تبریزی کارگردان «گیجگاه»/ سینمای ایران هیچ مراقبتی از هنرمندان واقعی خود نمیکند
- اکران «شهر خاموش» در سینماهای فرانسه
- تقدیر ویژه پالم اسپرینگز از فیلم کوتاه ایرانی
- گنگستری یا فیلمفارسی؟!/ نگاهی به سریال «یاغی»
- زامپانو وارد میشود/ نگاهی به فیلم «تیتی»
- تقارن و توازن/ نگاهی به فیلم «تیتی»
- حبیب رضایی و مهدی کوشکی از ترانه علیدوستی به قوه قضائیه شکایت کردند
- فیلم کمال تبریزی اکران میشود
- فیلمنامهی جزئینگر، اجرای دقیق/ نگاهی به سریال «یاغی»
- معرفی برگزیدگان چهاردهمین جشن منتقدان/ جوایز اصلی به «آتابای» رسید
- فیلمبرداری «چرا گریه نمیکنی؟» به پایان رسید
- حسین مهکام : رخدادهای یک سال اخیر درباره اصغر فرهادی، به تمامی امر برنامه ریزی شده ای بوده است
نظر شما
پربازدیدترین ها
- فیلمهای ۱۵ روز سینماگران کن معرفی شدند/ جای خالی سینمای ایران در این بخش
- صدور پروانه ساخت سینمایی برای پنج فیلمنامه
- محمد یغمایی با «شورش ذهن» به عمارت نوفل لوشاتو میآید
- احیای ناپلئون در کن/ نخستین نمایش جهانی نسخه ترمیمشده «ناپلئون به روایت ابل گانس» در جشنواره
- «نگین سیاه» محمدعلی سجادی بهترین انیمیشن جشنواره سنتمونیکا شد
آخرین ها
- کیانو ریوز در فیلم جدید روبن اوستلوند بازی میکند
- شب تئاتریها برای شمس لنگرودی
- معرفی یک کارگردان کانادایی که عاشق فرهنگ ایران شد/ ماتیو رانکین: از سینمای ایران تاثیر گرفتهام
- صحرا اسداللهی از جشنواره بیروت جایزه گرفت
- «شهرک» به «کازابلانکا» رفت
- در جشنواره فیلم کلاسیک؛ جشن ۳۰ سالگی «داستان عامهپسند»/ بازیگران گرد هم آمدند
- احیای ناپلئون در کن/ نخستین نمایش جهانی نسخه ترمیمشده «ناپلئون به روایت ابل گانس» در جشنواره
- میراث نفرینشده/ نگاهی به فیلم «پنجه آهنین»
- «استودیو جیبلی ژاپن» برنده دومین نخل طلای افتخاری جشنواره کن
- در برنامه «خط فرضی» مطرح شد؛ هنرمند اگر جهانبینی داشته باشد خفه نخواهد شد
- معرفی داوران دو بخش مستند و نماهنگ جشنواره ملی فیلم اقوام ایرانی
- صدور پروانه ساخت سینمایی برای پنج فیلمنامه
- اکران آنلاین غیرمنصفانه و ناعادلانه است/ چرا «کاپیتان» قربانی شد؟
- محمد یغمایی با «شورش ذهن» به عمارت نوفل لوشاتو میآید
- محصول ۵۲ میلیون دلاری سینمای کره؛ ورنر هرتسوگ صداپیشه انیمیشن بونگ جونهو میشود
- قهرمانی مقتدرانه تیم ملی کشتی فرنگی در رقابتهای آسیایی با حمایت همراه اول
- «مجنون آن لیلی» هفته آینده روی صحنه میرود
- اولین حضور بینالمللی «چوپان» در یک جشنواره آلمانی
- بزرگداشت اصغر فرهادی در جشنواره کلمبیایی
- فیلمهای ۱۵ روز سینماگران کن معرفی شدند/ جای خالی سینمای ایران در این بخش
- داوران بخش فیلمهای داستانی کوتاه جشنواره ملی فیلم اقوام ایرانی معرفی شدند
- «آنیتا، گمشده در اخبار» بهترین انیمیشن کوتاه کلیولند شد/ واجد شرایط رقابت در اسکار
- در چهل و دومین دوره؛ «انگشت طلا» ۶ جایزه از جوایز فیلم هنگکنگ را برد
- مرور آثار داریوش مهرجویی در مسکو
- «تمساح خونی» ۴۰ روزه ۱۰۰ میلیاردی شد
- نگاهی به مینی سریال رژیم
- چرا فیلمهای نوستالژی دهه شصتی همچنان محبوب هستند؟
- نیکی مظفری و بهنام شرفی همبازی شدند/ رونمایی از پوستر نمایش «مرگ با طعم نسکافه»
- راهیابی«پیچ تاریخی» به جشنواره بینالمللی فیلم مسکو
- ساخت مستند فرمانده لوطی ها آغاز شد