سینماسینما، یزدان سلحشور
انقلاب که شد، از همان ۲۲ بهمن ۵۷، هر کس، هر گروه، هر راسته و نحلهی فکری، به فکر ایدئولوژیک کردن هنر و ادبیات افتاد. مارکسیستها به شیوه خود، متشرعان به شیوه خود، لیبرالیستها به شیوه خود. هر سه گروه، برای هنر و ادبیات، وظایفی را مشخص میکردند که این وظایف، براساس ایدئولوژی مورد نظر خودشان، توصیف و ساختاربندی و طبقهبندی میشد. هنرِ منهای ایدئولوژی، هنر برای هنر و هنر منحط تلقی میشد.
۴۰ سال از انقلاب ایران گذشته است و از سه گروه عمده مؤثر در این انقلاب، متشرعان، حرف نخست را در تمامی حوزههای سیاسی، اجتماعی و فکری میزنند. دو گروه به حاشیه رفته، گرچه در درون و برونِ مرزهای مرئی و نامرئی کشور، از «تجدیدنظرطلبی» سخن میگویند اما بخش اعظم نگاهشان به هنر و ادبیات، هنوز تغییری نیافته و وظایفی «جزوهسازانه» و «بیانیهپردازانه» برایشان تعریف میکنند. متشرعان اما، به دو گروه عمده بدل شدهاند: مدافعان «هنر و ادبیات خلاق نمایشگر ایدئولوژی» و مدافعان «هنر و ادبیات تکصدایی مصرفکننده ایدئولوژی».
جشنواره فجر امسال، فرصتی فراهم آورد تا این دو گروه، به بحثی منجر به جدل، در حوزههای قابل رؤیت و غیرِ قابلِ رؤیت قدرت بپردازند و هنوز این بحث، در سایتها و فضای نت ادامه دارد. اینکه مدافعان «هنر و ادبیات منهای ایدئولوژی» اکنون چه میکنند و کجا هستند، موضوع این یادداشت نیست چون نه دستی در ارکان تصمیمگیریهای فرهنگی و هنری دارند و نه جایگاهی در ساختار قدرت و این امر، البته منحصر به ایران هم نیست، از دهه ۱۹۷۰ به این سو، باورِ اینکه هنرمند و اندیشمندی بدون هیچ گونه ایدئولوژی [ولو ایدئولوژی شخصی] بتواند به «چهره» بدل شود، دشوار و دشوارتر شده است.
مدافعان «هنر و ادبیات تکصدایی مصرفکننده ایدئولوژی»، مدافع سینمای ایدئولوژیکاند سینمایی که براساس دادههای ارباب ایدئولوژی شکل میگیرد نه بر اساس مستندات اجتماعی-فرهنگی و عملاً مصرفکننده است و نه چیزی بر خود ایدئولوژی میافزاید نه چیزی بر اجتماع شکلگرفته مبتنی بر ایدئولوژی. فرقی هم نمیکند اسماش بخش پرفروش سینمای هالیوود باشد [که عمیقاً سینمای ایدئولوژیکیست] یا بخش غالبِ سینمای بلوک شرقِ سابق؛ در هر دو مورد «یکبارمصرف» است و «بشور و بپوش» نیست. ذات این نوع سینما، براساس اقتصاد مبتنی بر «مصرفگرایی» شکل گرفته که اساس آن چیزیست که چه متشرعان و چه مارکسیستها، پیش از انقلاب ایران، از آن به عنوان «غربزدگی» یاد میکردند و موردِ نظرِ آل احمد هم از «غربزدگی»، همین «مصرفگرایی» بود گرچه «هنر ایدئولوژیک» را «عملاً» در این چارچوب نمیدید که این امر، مشخصهی اصلی اکثر متفکران جهان، در قرن بیستم هم بود.
اکنون در سال ۲۰۱۹، از میانِ تمام سینماهای ایدئولوژیکِ قرن بیستم، تنها هالیوود است که هنوز به حیاتِ خود ادامه میدهد چرا که مبتنی بر ایدئولوژی اقتصاد لیبرالیستیست و توانسته به «بسیارسازی ایدئولوژیک» به منزله «چرخهی تولیدی پایا» دست یابد اما سینمای ایدئولوژیکی که در این دههها در ایران مد نظر بوده مبتنی بر «تفکر شیعی» بوده که ریشهای ۱۴۰۰ ساله دارد و نه خواهان «بسیارسازی»ست نه متمایل به تنزل در پایه و مایه «چرخهی تولیدی پایا» اما مدافعان «هنر و ادبیات تکصدایی مصرفکننده ایدئولوژی» به رغم اعتقاد به مبارزه با «فرهنگ غرب» عملاً مدافعِ چنین تنزلی هستند و از رویکردِ خود به عنوان «رویکردی آرمانی» یاد میکنند در حالیکه برخطایند.
در این میان، مدافعان «هنر و ادبیات خلاق نمایشگر ایدئولوژی» که به درستی متوجه نقش حساس این «نگرش» در قرن بیست و یکم شدهاند به دلیل تهدیدِ مناصب و موقعیتهای بوروکراتیکشان توسط گروه دوم، دائم در حال عقبنشینی و عذرخواهیهای مصلحتی هستند؛ چنین روندی، غیر از پیشروی آهسته و هماهنگِ گروه دوم و برآیند «مصرفی شدن سینمای ایران» و «پرشِ غیرقابل انتظار در آغوش غرب» نتیجهای ندارد.
لینک کوتاه
مطالب مرتبط
- «صبحانه با زرافهها»ی سروش صحت؛ دومین گام در عینِ صحت
- «دو روز دیرتر»؛ یک فیلم سینمای بدنه که جایش در جشنواره نیست
- اصغر فرهادی در لسآنجلس فیلم میسازد
- در روز همبستگی؛ نویسندگان بریتانیا در حمایت از اعتصاب در آمریکا به خیابان میآیند
- سینمای ایران جایگزین هالیوود در روسیه میشود؟
- فیلمسازی در عربستان رشد میکند/ پاداشها و طرحهای تشویقی برای سازندگان فیلم و سریال
- تماشاگران چینی به «مرگ بر روی نیل» هالیوودی اقبال نشان ندادند
- افسانهی پریان در شهر تاریک/ نگاهی به فیلم «نگهبان شب»
- روز چهارم: «ملاقات خصوصی» بهترین فیلم جشنواره تا به اینجا + «ماهان» ملودرامی کمرمق
- روز دوم: تداومِ بومی کردنِ ژانرها/ نگاهی به فیلمهای «علفزار» و «شادروان»
- روز اول: یک فیلم ورزشیِ قابلِ قبول + اسپینآف گاندو!
- کارگردان «پدرخوانده» در پیادهروی مشاهیر هالیوود ستارهدار شد
- پایان محدودیتهای سینمایی در هالیوود
- مدیر جشنواره فیلم عربستان از کن میآید
- چارلز گرودینِ کمدین درگذشت
نظر شما
پربازدیدترین ها
- جزئیاتی تازه از داستان فیلم محمد رسولاف/ زندگی یک قاضی دادگاه انقلاب تهران در «دانه انجیر مقدس»
- شهاب حسینی؛ تنوع در پذیرش نقش، تناقض و شتابزدگی در واکنشها/ یادداشت کیوان کثیریان
- گفتوگوی اختصاصی سینماسینما با دبیر بخش ۱۵ روز سینماگران جشنواره کن/ ما کشف میکنیم
- جزئیاتی از فیلم «کارآموز» علی عباسی/ صعود ترامپ
- آکتور ایرانی در شبکه آرته فرانسه
آخرین ها
- فیلم کوتاه «یک روایت دقیق» در جشنواره ایتالیایی
- در برنامه خط فرضی مطرح شد؛ سیاست و جنسیت، دوایر ممنوعه اصلی در فیلمهای کمدی
- فراخوان چهاردهمین دورهی جوایز ایسفا منتشر شد
- جایزه نتپک به «گیج گاه» رسید
- حضور «باگ» در جایزه آکادمی دانشجویی اسکار
- صدداستان؛ برنامه تازه سوینا/ انتشار سه داستان کوتاه با صدای باران کوثری
- اعضای سومین دوره هیات مدیره صنف تماشاخانههای ایران مشخص شدند
- آکتور ایرانی در شبکه آرته فرانسه
- جنون شکسپیری در زمانه ما/ نگاهی به فیلم «شاهلیر»
- «کتاب مستطاب سینما» در نمایشگاه کتاب
- کیانوش عیاری: «۸۷متر» از شبکه یک روی آنتن میرود
- باغ کتاب میزبان جشنواره ملی فیلم اقوام ایرانی شد
- تقدیر ویژه جشنواره اوبرهاوزن از فیلم کوتاه ایرانی
- «عامه پسند» اکران آنلاین میشود
- «عمو ماهیگیر» روی صحنه عمارت نوفللوشاتو
- حضور همراه اول در نمایشگاه بینالمللی اینوتکس ۲۰۲۴
- شکایت آموزش و پرورش از «افعی تهران»
- جزئیاتی تازه از داستان فیلم محمد رسولاف/ زندگی یک قاضی دادگاه انقلاب تهران در «دانه انجیر مقدس»
- دعوت گروه «فقر پشت پردهها» برای اعتصاب/ حقوق و بیمه کارکنان، چالش مدیران جشنواره کن
- در «تحریک کنندگان»؛ مت دیمون و کارگردان «بورن» در یک کمدی دزدی همراه شدند
- مدیرکل هنرهای نمایشی استعفا داد
- راهیابی «آمرغ» به جشنواره آسیای جنوبی مونترال
- حضور مرکز گسترش با ۲۲ کتاب در نمایشگاه کتاب تهران
- «دیوان تئاترال» روی صحنه میرود/ آغاز اجرای نمایش «مرگ با طعم نسکافه» با حضور مسعود کیمیایی
- صعود مقاومت ناپذیر و حیرت انگیز آقای کارگردان/ نگاهی به فیلم «چهارشنبه سوری» به مناسبت سالروز تولد اصغر فرهادی
- «بیژن و منیژه» میلیاردی شد
- بزرگداشت کیانوش عیاری و افتتاح گنجینه این فیلمساز در موزه سینما
- گفتوگوی اختصاصی سینماسینما با دبیر بخش ۱۵ روز سینماگران جشنواره کن/ ما کشف میکنیم
- نمایش موزیکال «شازده کوچولو» / گزارش تصویری
- پیکر مسعود اسکویی به خانه ابدی بدرقه شد/ چرا برخی آدمها محبوب میشوند؟