سینماسینما، محمدرضا امیر احمدی
این که مستندی بر اساس نوار صوتی شنیداری شکل بگیرد البته چیز جدیدی نیست. «گوش کن مارلون» (Listen to Me Marlon- 2015؛ استیفن رایلی) بر اساس این ایدهی صدایی شکل گرفت که میشود گونهای خاطرهنگاری مستندگونه ساخت، که ساختارهای پازلگونهی ذهن آدمی را تداعی کند. مستند «گوش کن مارلون» بر اساس صداهای به جا مانده از مارلون براندو شکل گرفت، و صدای کسانی که درباره ی مارلون بازیگر به خاطرهگویی میپرداختند. یک جور جریان سیال ذهن، که وقتی در بافت مستندگونهی فیلمی تنیده میشود چیز غریبی خلق میکند.
مستند امید نجوان با وجود موضوع شوقبرانگیزی که فیلمساز در دست داشته، اینکه نیمی از مستند را بر پایهی نوار صوتی مصاحبه ماهنامهی فیلم در دههی شصت با خاچیکیان بنا شده، اما دور از این حال و هوای ذهنی است. اشکالی هم ندارد مستندی بخواهد فیلمی شرح احوالگونه باشد، و روایت خطی دنبال کند، و مصاحبه به شکل معمول در فیلم بگنجاند. اما وقتی سیر رویدادهای فیلم از ریتم میافتد، و خستهکننده می شود، و فیلم دچار تشتت موضوعی میشود، آن وقت باید به فیلمساز ایراد گرفت، که پس جای خلاقیت در فیلمسازی کجاست؟ اینکه چرا چیزی در فیلم نیست، تا تماشاگر را به شوق بیاورد؟ ردپایی، سرنخی، رازی ، چیزی که در فیلم محوریت پیدا کند. کشف چیزی از یاد رفته، که حداقل به فیلم نظم و سامان دهد.
همهی آنچه در این مستند میبینیم، تماشاگر علاقهمند بارها شنیده، یا با کمی پرسوجو میتوانست به راحتی بدان دست یابد. چه چیز عجیب و ناگفتهی دیگری، جز همان نوار کاست از خاچیکیان است که میتواند پایهی این تحقیق قرار گیرد؟ جواب میدهیم هیچ. وقتی ایدهای در دست نداشته باشید، بعد مدتی از اکسیری هم که به زعم خودتان پیدا کردهاید کاری برنمیاید. کما اینکه فیلمساز از نیمه ی دوم مستند، ایدهی نوار کاست قدیمی از صدای خاچیکیان را رها کرده، و به وادی مستندهای معمول شرح احوالگونه میرسد. تاریخها و اسامی پشت هم ردیف میشوند، داستانها بدون هیچ ایدهی مستندگونهای دنبال هم میآیند و فراموش میشوند. با مجموعهای از حرفهای ناتمام و نیمهکاره روبروییم که ضرورت آوردنشان در مستند را نمیفهمیم.
انگار فیلسماز در حال نوشتن یادداشتی خطی و خستهکننده برای مجلهاش باشد. از آن یادداشتهایی که اشاره دارد در فلان تاریخ این اتفاق افتاد، و در آن تاریخ این رخداد، و بعد این شد و آن، و دست آخر هم یک هیچ بزرگ و تمام. این معضل جدی نقدنویسی این مملکت است، که نویسندگان سینمایی مدام تاریخ و رویداد عرضه میکنند . انگار مقالهشان باید بر اساس تاریخ تقویمی شکل بگیرد. از جستوجو و شوق لذت چشیدن اثر هنری خبری نیست. اینکه در فلان تاریخ فلانی چه کرد، و آن یکی چه گفت، بدون اینکه ربطی بین این حرفها بشود پیدا کرد را میگذارند مقالهی تحقیقی. عین چیزی که در همین فیلم میبینیم. با همان بخشبندیهای خستهکننده، و اشارات بیربط به چیزی که خود تماشاگر بیشتر از آن مطلع است.
فیلمساز شاید خودش هم نفهمیده چه گنجی در قالب نوار کاست از صدای فیلمساز قدیمی در اختیار داشته، و چه کارها و ایدههای تجربی که میتوانسته بواسطهی این نوار کاست با صدای خاص و شنیدنی خاچیکیان خلق کند، تا گوشهای از تاریخ ناگفتهی سینمای ایران، به سندی زنده از دورهای از یاد رفته بدل شود. عکسهای صف طویل مردم جلوی سینماهای نمایش دهندهی فیلمهای خاچیکیان میتوانست جستوجویی عاشقانه باشد، از چیزی که این روزها گم شده. صدای فیلمساز پیشکسوت، میتوانست صدایی از زمانهای دور باشد که انگار فرصتی پیدا کرده تا بار دیگر زندگی را با مرور خاطرات تجربه کند.
فیلم چنان از ایده و خلاقیتهای بصری دور است که این یادداشت بیشتر دربارهی چیزی شد که مستند امید نجوان میتوانست شبیه آن باشد. به عبارتی مخاطب علاقهمند، خود به جای فیلمساز به خیالپردازی میپردازد تا از این تکه پارههای پراکندهی خاطرههای تصویری، شاید اثر هنری بیرون بکشد. چیزی که شاید مستند «خاچیکیان؛ یک گفتوگو» را بدل میکرد به گفتو شنود با شبحی از گذشته که خیال رفتن از این دنیا ندارد.
لینک کوتاه
مطالب مرتبط
- «ساموئل خاچیکیان، یک گفتوگو»؛ جذاب برای دوستداران سینما
- رونمایی از فیلم مستند ساموئل خاچیکیان با پیام مسعود کیمیایی
- وقتی کابوس از ازل با بشر زاده شد/ نگاهی به فیلم «سمره»
- نمایشی از بطالت/ نگاهی به فیلم «پلان ۷۵»
- یک مواجههی ناخوشایند/ نگاهی به فیلم «پس از ورود»
- یک وسترن تمام عیار/ نگاهی به فیلم «سایه کتیر»
- یک پرتره، یک ادای دین/ درباره مستند «ساموئل خاچیکیان، یک گفتگو»
- گفتگوهای اختصاصی سینماسینما با هنرمندان، منتقدان و کارگردانان درباره سیدابراهیم اصغرزاده (بخش سوم)
- دو چهره مطرح ایرانی در قاب مستند/ نگاهی به فیلمهای «ساموئل خاچیکیان، یک گفتوگو» و «روزگار گل آقایی»
پربازدیدترین ها
- درباره سرژ رضوانی هنرمند ۹۶ ساله/ انتشار مشهورترین ساختههای آهنگساز ایرانی فیلمهای تروفو و گدار
- بازدید پیمان جبلی از ۲ سریال الفویژه؛ پخش «سلمان فارسی» در زمان مقرر/ رونمایی از «موسی (ع)» در جشنواره فجر
- درباره فیلم «شهر خاموش»/ دوزخ، اما سرد *
- اکران فیلم سینمایی استاد / گزارش تصویری
- یادبود عباس کیارستمی در «شکوه سینما»/ بیلگه جیلان: کیارستمی روشِ فیلم ساختن را دگرگون کرد
آخرین ها
- افزایش تعداد اپراتورهای میزبان بستههای رومینگ دور دنیای همراه اول
- تغییراتی که باید، انجام میشود؛ پاسخ وزیر ارشاد درباره تغییر دبیر جشنواره فجر و معاون هنری
- فیلم ایناریتو با بازی تام کروز در بریتانیا ساخته میشود
- «ساموئل خاچیکیان؛ یک گفتوگو»؛ گفتوشنود با شبحی از گذشته که خیال رفتن ندارد
- پرویز ربیعی و فیلم سینمایی «شبکه» در بیست و پنجمین قسمت «صداهای ابریشمی»
- در آستانه برگزاری آیین اختتامیه؛ نامزدهای جشنواره فیلمکوتاه تهران معرفی شدند
- استیون اسپیلبرگ، اسپایک لی و کن برنز مدال ملی هنر میگیرند
- فراخوان عمومی تامینکنندگان تجهیزات تولید داخل
- نمایش «طعم گیلاس» در قزاقستان
- سخنگوی قوه قضاییه اعلام کرد؛ ابعاد پرونده قتل داریوش مهرجویی روشن است
- شهاب حسینی به فیلم هالیوودی علی عطشانی پیوست
- دبیر پنجمین جشنواره فیلم کوتاه موج انتخاب شد
- یادبود عباس کیارستمی در «شکوه سینما»/ بیلگه جیلان: کیارستمی روشِ فیلم ساختن را دگرگون کرد
- چرا باید این روزها فیلم «آر یو والیبال» را ببینیم؟
- درباره فیلم «شهر خاموش»/ دوزخ، اما سرد *
- بازدید معاون فراجا از غرفه همراه اول در نخستین روز نمایشگاه ایپاس
- «آبی روشن» در جستجوی هویت ایرانی
- یک تقدیر از فیلمساز مجارستانی/ بلا تار از جشنواره توکیو جایزه دستاورد میگیرد
- پوستر جشنواره «دیدار» رونمایی شد
- اولین روز مسترکلاس «شکوه سینما» برگزار شد
- اکران فیلم سینمایی استاد / گزارش تصویری
- حضور همراه اول در ایپاس ۲۰۲۴ با ارائه سرویسهای نوین ارتباطی
- «پایان خوش» برای بازنشستگی/ برنده ۲ نخل طلا و یک اسکار دیگر فیلم نمیسازد
- داوران آثار داستانی جشنواره فیلمکوتاه تهران معرفی شدند
- معرفی مدیران بخشهای سومین جشنواره بینالمللی چندرسانهای میراثفرهنگی
- کاهش بیسروصدای فروش برخی فیلمها؛ «زودپز» صدرنشین گیشه سینما در هفته گذشته
- درباره سرژ رضوانی هنرمند ۹۶ ساله/ انتشار مشهورترین ساختههای آهنگساز ایرانی فیلمهای تروفو و گدار
- بازدید پیمان جبلی از ۲ سریال الفویژه؛ پخش «سلمان فارسی» در زمان مقرر/ رونمایی از «موسی (ع)» در جشنواره فجر
- «پرسهزنی در سکوت شهر»؛ گوشهای از زندگی و آثار مرتضی نعمتالهی
- «این جَمعیت قابل کُنترل» در بلغارستان