سینماسینما، عزیزالله حاجی مشهدی
وقتی اهل سینما و دنیای فیلم باشی، حتی در حاشیه آن و از دور نیز دستی بر آتش داشته باشی، دلت برای هرچیزی که به سینما و دنیای فیلم ربط داشته باشد ، میتپد و از کنارش بیاعتنا نمیگذری.
در چرخه تولید فیلم، به طور معمول، برخی از نیروها به گونه مستقیم و بیواسطه و برخی دیگر نیز به شیوه غیرمستقیم و با واسطه، حضوری موثر دارند. فیلمبردار، تصویربردار، تدوینگر، طراح صحنه و لباس، صدابردار و صداگذار، چهرهآرا، کارگردان و تهیهکننده و…… به ویژه بازیگران یک فیلم داستانی را به هیچ روی نمیشود کنار گذاشت. اما خیلیها ساده اندیشانه گمان میکنند که با نبودن پژوهشگر، مدرس سینما و منتقد فیلم هم به سادگی میتوان فیلم ساخت و به ظاهر آب از آب هم تکان نخواهد خورد!
شاید رواج چنین تفکر نادرستی در میان بسیاری از مدیران مسئول در حوزههای سینمایی کشور، باعث شده است تا در بسیاری از نهادها و سازمانهای دولتی وابسته به وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی، برای مقولههایی چون: تحقیق و پژوهش، ترجمه و تالیف، نگارش مقالههای راهبردی، نقد فیلم و به طور کلی هرچیزی که به حوزه ادبیات سینمایی و فیلمنامهنویسی مربوط میشود، بودجه و اعتبار چندانی در نظر گرفته نشود. هنوز با نمونه مستندی برنخوردهایم که دوست منتقد و نویسنده و پژوهشگری در حوزه ادبیات سینمایی و نقد سینما بگوید که فلان سازمان و موسسه فرهنگی هنری، در کنار بودجههای به نسبت چشمگیری که برای تولید فیلمهای سینمایی و گاه ساخت فیلمهای مستند در نظر میگیرند که به شکل اعطای وام، پشتیبانی یا مشارکت در تولید و تهیهکنندگی برخی آثار، عملی میشود، یک بار هم همت کنند و دست فلان مدیر مسئول و سردبیر یک نشریه و ماهنامه تخصصی سینما را بگیرند تا برای مثال ماهنامه وزینی مثل «صنعت سینما» به دلیل تنگناهای مالی، ناخواسته از چرخه انتشار حذف نشود. یا فلان پژوهشگر نام آشنا و منتقد فیلم موی سپیدکرده، برای چاپ و انتشار کتاب هایش که حتی پیش از چاپ نیز محل رجوع و مورد استفاده بسیاری از دانشجویان برای تدوین پایاننامههای دانشگاهیشان بوده است، از وام یا پشتیبانی مالی این گونه سازمانها برای خرید کاغذ و تامین هزینههای چاپ بهرهمند شود.
شاید دیگر نیازی به تلاش فراوان برای اثبات حقانیت وجودی منتقدان سینمایی در عرصه تولید فیلم و ضرورت برخورداری از نظرها و پیشنهادهای اصلاحی آنان از سوی کارگردانان نباشد. به این دلیل که تقریباً همه دستاندرکاران تولید فیلم و همچنین برنامهسازان تلویزیونی، به خوبی دریافتهاند که هر چند منتقد فیلم به طور مستقیم در جریان تولید یک اثر سینمایی یا برنامهای تلویزیونی حضور ندارد، اما کارگردانهای هوشیار و مجرب با استفاده از نظرهای مثبت و سازنده بسیاری از منتقدان بی حُب و بغض در کارهای بعدی میکوشند تا به بخشهایی از پیشنهادهای منتقدان جامه عمل بپوشانند. در واقع، برخی از کارگردانان با عمل خود، ضرورت وجودی منتقدان را تأیید میکنند. البته کارگردان هایی نیز وجود دارند که گاه با چهرهای کاملاً ساختگی در هیئت موجوداتی همه چیز فهم و بینیاز از هر گونه راهنمایی، ظاهر میشوند و به روشنی اظهار میدارند که ما علاقهای به مطالعه نقدهایی که درباره آثارمان در مطبوعات به چاپ میرسد، نداریم! با این همه، حتی چنین آدمهایی نیز از خواندن نقدها و نظرات منتقدان غافل نمیشوند. هرچند، برخی نیز اعتقاد دارند که نقدهای نوشته شده، نکته تازه و مهمی را به ما یادآوری نمیکنند. بعضیها نیز صریحاً کار منتقد فیلم را کاری عبث و بیهوده میپندارند و اعتقاد دارند که منتقدان از سر ناتوانی در تولید اثری جدی است که به کاری عبث روی میآورند!
واقعیت این است که حضور منتقدان در چرخه تولید فیلم تنها زمانی موثر واقع میشود که فیلمی بعد از نمایش همگانی از نظر میزان موفقیت و وضعیت فروش و به ویژه میزان اقبال تماشاگران، به دقت مورد بررسی و ارزیابی قرار میگیرد.
تنها در این صورت است که میتوان با تکیه بر پارهای گزارشهای تحلیلی و در سایه آمارها و اعداد و ارقام، تصویر دقیقتری از وضعیت فروش و کیفیت حضور یک فیلم در برنامه نمایش همگانی به دست داد تا در کارهای بعدی کارگردان مورد توجه قرار گیرد.
به نظر میرسد که برخی نکتهیابی در جریان تحلیل یک فیلم سینمایی یا برنامهای تلویزیونی از سوی یک منتقد فیلم، میتواند برای تماشاگران و مخاطبان آنها مفید و سودمند باشد، اما منتقدان نیز باید به یک نکته ظریف توجه داشته باشند که میان نقدهای نوشتاری و مکتوب با نقدهای شفاهی، زنده و یا نقدهای کلامی و غیرمکتوب، تفاوت بسیاری وجود دارد. در نقدهای غیرمکتوب، ورود به جزییات در بحث نقد فیلم، ضرورت چندانی ندارد. در عین حال منتقدان باید بدانند که تنها برشمردن یکایک نارساییهای یک اثر، کافی به نظر نمیرسد.
مهم آن است که یک منتقد فیلم در کنار عیبجوییهای آگاهانه خود برای بهبود کار یک فیلمساز، توصیههایی عملی و کارشناسانه نیز ارایه دهد. تنها در چنین حالتی است که فیلمسازان میتوانند به منتقدان اعتماد بیشتری داشته باشند، تا در کنار حمایت از جریان تولید فیلم، باید به ادبیات سینمایی و مباحث آکادمیک و جنبههای نظری سینما نیز توجه شود. این پشتیبانیها حتی اگر به گونه غیر مستقیم با خرید تعداد قابل توجهی از کتابهای چاپ شده یک نویسنده و مولف، از سوی برخی مراکز و سازمانهای شناخته شده وابسته به وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی، صدا و سیما و حوزه هنری و یا حتی از طرف برخی از دفاتر خصوصی تولید و پخش فیلمهای سینمایی و مستند نیز صورت پذیرد، میتواند به غنای ادبیات سینمایی کشور منجر شود و در مجموع به رشد و تعالی سینمای ملی کمک کند.
چند ماه گذشته را در کنار نوشتن نقد فیلمهایی برای ماهنامه سینمای «هنر و تجربه»، سرگرم آمادهسازی یک مجموعه چهار جلدی از گزیده نقد فیلمهای سینمای ایران شدم، که در طول بیش از چهار دهه گذشته، به عنوان کارنامه نوشتاری من در عرصه نقد فیلم، در نشریات مختلف به چاپ رسیده است. خبر خوب این که مجوز چاپ و انتشار این مجموعه نیز در ماه گذشته دریافت شد و هم اکنون، متاسفانه در بدترین شرایط اقتصادی و آشفتگی بازار کاغذ، به زیر چاپ رفته است! اگرچه شمارگان کتابهای چاپی در ایران با جمعیت ۸۰ میلیونی، بسیار اندک شمار و تاسفبار است، با این همه همدلی مدیران عامل خانه سینما و بنیاد سینمایی فارابی و قول مساعدشان برای خرید تعدادی از کتاب های این مجموعه، جای سپاس و قدردانی دارد و چه خوب است که مراکزی چون صدا و سیما، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، حوزه هنری و برخی سازمان های مشابه با حمایت نویسندگان و منتقدان و پژوهشگران حوزه فیلم وسینما، به گونهای عملی در جهت رشد و اعتلای ادبیات سینمایی گام هایی موثر بردارند ،تا از پیامدهای زیانبار نادیده گرفتنِ ادبیات سینمایی پیشگیری شود.
لینک کوتاه
مطالب مرتبط
- «آنها مرا دوست داشتند»؛ گوشهنشینانِ فراموش شده!
- نگاهی کوتاه به نمایشِ «سگِ نگهبان و درختی در باغ»؛ بازجویی یک جنایتِ خیالی!
- امروز، روز ملی سینما نیست!
- خوابِ شیرینِ درختِ سیب های سرخ!/ نگاهی به فیلم «شور عاشقی»
- از یاد رفتگان کوچه رندان!/ نگاهی گذرا به کارنامه درخشان ناصر تقوایی
- نگاهِ تازه و نوجوییهای امیدبخش/ نگاهی به نمایش «بیانیهی کمیسیون صندلی»
- نمایش و بررسی «شبح کژدم» در موزه سینما
- شورِ زندگی و جادوی سینما/ نگاهی به کتاب «ریو براوو»
- زیر سایه ترس و بی اعتمادی!/ نگاهی به نمایش «خمره»
- کالبد شکافی کارنامهی سینمایی بهرام بیضایی/ نگاهی به کتاب «موزاییک استعارهها»
- هنرِ زنده ماندن در آرزوی آزادی!/ نگاهی به نمایش «ماراساد شاه لیر را شکار میکند»
- از «پلّکان» تا «شب، روی سنگفرشِ خیس»، در هفت پرده!/ نگاهی به نمایش «پرده در پرده»
- آرزوهای بر باد رفتهی عدالتجویی!/ نگاهی به نمایش «شب، روی سنگفرش خیس»
- کارنامهی درخشانِ یک پژوهشگرِ دلشیفتهی سینما/ نگاهی به کتاب «افسون پردهی نقرهیی»
- در فاصلهی خُنَک شدنِ یک استکان چای داغ!/ نگاهی به فیلم «وقتی خروس خواند»
نظر شما
پربازدیدترین ها
- وقتی زن تبدیل به «ناموس» میشود/ نگاهی به فیلم «خورشید آن ماه»
- چهره تلخ عشق یک سویه/ نگاهی به فیلم «در دنیای تو ساعت چند است؟»
- اختصاص سینماسینما/ سه فیلم ایرانی در جشنواره فیلمهای برتر سال ۲۰۲۴ مجله تله راما
- گفتوگو با محمد مقدم درباره سینمای مستند/ فیلم مستند، جهانی است ساختگی؟
- تاریخچه سریالهای ماه رمضان از ابتدا تاکنون/ در دهه هشتاد ۴۰ سریال روی آنتن رفت
آخرین ها
- انتخاب هیات رییسه جدید انجمن تهیهکنندگان مستقل سینما
- رقابت ۲۸۵ فیلم در ۳ بخش انیمیشن، مستند و بینالمللی اسکار نود و هفتم
- حضورهای بین المللی فیلم کوتاه تامینا
- گلدن گلوب اعلام کرد؛ وایولا دیویس جایزه سیسیل بی دمیل ۲۰۲۵ را میگیرد
- درباره «قهوه پدری»؛ قهوه بیمزه پدری
- «کارون – اهواز» در راه مصر
- اختتامیه جشنواره «دیدار» ۱۷ دی برگزار خواهد شد
- اختصاص سینماسینما/ سه فیلم ایرانی در جشنواره فیلمهای برتر سال ۲۰۲۴ مجله تله راما
- ترجمه اختصاصی سینماسینما/ «مجمع کاردینالها»؛ موفقیت غیرمنتظره در گیشه و جذب مخاطبان مسنتر
- مدیر شبکه نسیم توضیح داد؛ مهران مدیری، جنابخان، فرزاد حسنی و چند برنامه دیگر
- تاکید بر سمزدایی از سینما و جشنواره فجر/ علیرضا شجاع نوری: ادغام جشنوارهی ملی و جهانی فجر سیاسیکاری بود
- ترجمه اختصاصی سینماسینما/ جادوی «شرور»؛ داستانی از دوستی، تفاوتها و مبارزه با تبعیض
- برای پخش در سال ۲۰۲۵؛ پسر شاهرخ خان برای نتفلیکس سریال میسازد
- ترجمه اختصاصی سینماسینما/ «گلادیاتور ۲»؛ بازگشتی باشکوه به کُلُسیوم و سنت حماسههای سینمایی
- اعلام نامزدهای چهلمین دوره جوایز انجمن بینالمللی مستند/ محصول مشترک ایران و انگلیس در شاخه بهترین مستند کوتاه
- اصغر افضلی و انیمیشن «رابینهود» در تازهترین قسمت «صداهای ابریشمی»
- جایزه جشنواره آمریکایی به پگاه آهنگرانی رسید
- چهل و سومین جشنواره فیلم فجر؛ از فرصت ثبت نام فیلمها تا داوری عوامل بخش نگاه نو
- نمایش بچه / گزارش تصویری
- اهمیت «باغ کیانوش» در سینمای کمدی زدهی این روزها
- برای بازی در فیلم «ماریا»؛ نخل صحرای پالم اسپرینگز به آنجلینا جولی اهدا میشود
- اکران فیلم علی زرنگار از اواخر آذر؛ «علت مرگ: نامعلوم» رفع توقیف شد
- مانور آمادگی همراه اول برای رویارویی با بحران؛ تمرینی برای پایداری ارتباطات
- بررسی هزینه و درآمد تولیدات ۳ سال اخیر؛ حساب کتاب فارابی جور است؟
- در اولین روزهای اکران بینالمللی؛ «گلادیاتور۲»، ۸۷ میلیون دلار فروخت
- اعضای شورای سیاستگذاری جشنواره فیلم فجر معرفی شدند
- نامزدی ۲ جایزه آمریکایی برای «دوربین فرانسوی»
- «شهر خاموش» بهترین فیلم جشنواره نوستالژیا شد
- فروغ قجابگلی بهترین بازیگر جشنواره ریچموند شد
- «تگزاس ۳»؛ کمدی از نفس افتاده یا موفقیت تکراری؟