پایگاه خبری تحلیلی سینماسینما

سینماسینما، فرنوش رضائی دُرجی

هالیوود از نخستین روزهای پیدایش تا به امروز جدا از وجه سرگم کننده دارای وجه ایدئولوژیک نیز بوده، و از سینما به عنوان ابزاری برای تبلیغ اندیشه های سیاسی کشور آمریکا بهره برده است.

بنابر این مفهوم شر به منزله هر آن چیزی که متفاوت با زندگی آمریکایی باشد، از همان ابتدا مورد توجه هالیوود بوده و هست. از شخصیت عرب متعصب فیلم «مردی که زیاد می دانست» به کارگردانی آلفرد هیچکاک گرفته تا فیلم های دیگری که در آن اعراب، چینی ها، و روس ها نماینده تعصب، عقب ماندگی و جهل و شرارت بودند.

در سال‌های ظهور جنگ سرد و رقابت آمریکا با بلوک شرق، هالیوود نیز سعی بر آن داشت تا از طریق سینما به باز نمایی چهره ای شرور از بلوک شرق، چینی ها و روس ها پرداخت‌ تا این افراد در نگاه مردم آمریکا همچون دشمنانی خون خوار باشند.

آثاری همچون «کاندیدای منچوری» اثر جان فرانکن هایمر محصول ۱۹۶۲ نویسنده و کارگردان مستقیم سراغ طرح مسئله خطر نفوذ کمونیسم در میان سیاستمداران آمریکایی رفته و کمونیسم را به عنوان منبع شرارت به تصویر کشید‌.

این شکل از تفکر و دشمن ساختن در مجموعه آثار جیمزباند نیز ادامه یافت و در آثاری همچون گلد فینگر چهره ای شرور از چینی ها برساخته شد، و در بسیاری از دیگر فیلم های تولید شده جیمز باند نیز این روس ها بودند که منبع تولید شرارت محسوب می شدند؛ همچنین بعد ها در سری فیلم های «رمبو» این ایجاد دشمنی به شکل دیگری بروز و ظهور پیدا کرد.

و با فروپاشی شوروی سینمای آمریکا یک دستمایه مهم را برای تولید آثار سرگرم کننده و نیز ایجاد هژمونی فرهنگی بر اذهان مردم از دست داد، اما با گسترش پروژه اسلام هراسی در جهان و نیز ظهور گروه های تند رویی همچون طالبان و داعش بار دیگر سینمای آمریکا دستمایه ای مناسب برای تولید سرگرمی و تاثیر گذاری بر اذهان جهانی پیدا کرد، و دیگر اعراب تنها موجوداتی عقب مانده نبودند بلکه هالیوود آنها را به عنوان افرای به تصویر می کشید که مولد شر و پلیدی هستند.

فیلم «فرشتگان کثیف» نیز اثری در همین راستا محسوب می شود، اثری که این بار جنایات گروه تروریستی داعش را دستمایه ای قرار داده تا از طریق قهرمان پردازی های موجود در فیلم به تبلیغ و توجیه حضور آمریکا و نیروی نظامی آن در منطقه خاورمیانه بپردازد.

«فرشتگان کثیف»  را مارتین کمبل کارگردان نیوزلندی که پیش از این آثار اکشن دیدنی ای چون جیمز باند «چشم طلایی» و جیمز باند  «کازینو رویال» و همچنین فیلم دیدنی «نقاب زورو» را از او شاهد بودیم.

به شخصه کمبل را از سریال شش قسمتی «لبه تاریکی» محصول سال ۱۹۸۵ شبکه بی بی سی می شناسم که کمبل سمت کارگردانی آن را بر عهده داشت.‌

سریال در سال ۱۳۶۹ از تلویزیون ایران پخش شد و به دلیل فیلمنامه جذاب کارگردانی و بازی های خوبش و نیز رویکرد انتقادی موجود در آن به زودی به یکی از سریال های محبوب تلویزیون تبدیل شد، و بارها و بار از تلویزیون پخش شد‌.

من پس از دیدن چندباره آن هنوز آن را بهترین کار کمبل می دانم و به نظرم سریال نسبت به بازسازی سینمایی آن که در سال ۲۰۱۰ روانه پرده سینما شد نیز دارای جذابیت های بیشتری بود.

اما «فرشتگان کثیف» را تنها می توان اثری اکشن و سرگرم کننده محسوب کرد که نگاهش به پدیده داعش از دیگر ساخته هایی که با این مضمون ساخته و روانه سینمای جهان شده اند فراتر نمی رود.

داستان «فرشتگان کثیف» درباره گروهی کماندوی آمریکایی است که برای نجات گروهی از دانش آموزان گرفتار شده در چنگال داعش وارد منطقه ای در پاکستان می شوند.‌

شخصیت اصلی اثر سروان جسیکا رِبیت افسر کماندو آمریکایی است، او در ابتدای اثر، و هنگامی که نیروهای آمریکایی برای نجات وی اقدام کرده اند، شاهد اعدام تعدادی از افراد خود به دست نیروهای داعش است و هرچه هم به خلبان التماس می کند تا آن‌هارا نجات دهد خلبان به التماس های وی توجهی نمی کند‌. این مسئله زخمی می شود بر وجود جسیکا و او برای محاکمه خلبان اقدام می کند که البته فایده چندانی ندارد.

آلیسا سالیوان، جوناس مک کورد، و جین کوئینتانو در مقام نویسندگان اثر سعی بر آن داشته که چهره ای مثبت و انسانی از ارتش آمریکا ارائه دهتد و آنها را همچون بسیاری از دیگر آثار تولید شده در هالیوود، در جایگاه منجی و نجات دهنده به مخاطبین جهانی معرفی کند.

اما اگر بخواهیم فیلم را از منظر فیلمنامه بررسی کنیم، باید اذعان کرد که فیلمنامه دارای پیچیدگی و چرخش روایی خاصی نیست و بیشتر ساختاری ساده و حادثه محور دارد.

از آنجا که در ماموریت جدید نیز جسیکا باید بر امیر یا همان فرمانده داعشی پیروز شود که در ابتدای اثر افرادش را به قتل رساند می توان الگوی پیرنگ اثر را کهن الگوی انتقام دانست، اما نمی توان اثر را به عنوان نمونه ای موفق از این کهن الگو محسوب کرد چرا که منحنی شخصیت جسیکا به اندازه کافی متحول نمی شود و فیلمنامه در این زمینه جای کار بیشتری داشت.

البته به زعم من فیلم «فرشتگان کثیف» از منظر شخصیت پردازی در مقایسه با اکشن هایی همچون بالرین یک گام جلوتر است و شخصیت جسیکا رِبیت را می توان از منظر کهن الگوی شخصیت آتنا مورد بررسی قرار داد چرا که شخصیت وی بسیار وابسته به شغل و وظیفه ای است که انجام می دهد، و کهن الگوی آتنا که ویکتوریا لین اشمیت در کتاب خود چهل و پنج کهن الگوی پیرنگ‌ از آن با نام دختر بابا نیز یاد می کند، شخصیتی است که بسیار تلاش می کند مانند مردان باشد و کار و وظیفه برای وی اهمیت فراوانی می یابد. تفاوت شخصیت دختر بابا با کهن الگوی آرتمیس یا همان شیرزن در این است که شیرزن جنبه مادرانه وجود خود را انکار نمی کند، اما دختر بابا هرچه بیشتر سعی در انکار جنبه های زنانه خود دارد.

چیزی که در صحنه مبارزه جسیکا با مرد توی روی رینگ شاهد هستیم. جسیکا تمام تلاش خود را می کند تا در مقابل وی نبازد. چنین برخورد خشن و مردانه ای را حتی در صحنه دادگاه و نوع برخورد وی با خلبان هلیکوپتر شاهد هستیم.‌

حتی جنس دوستی جسیکا با تراویس و ملِک نیز رویکردی مردانه در خود دارد.

اگر بخواهیم فیلم «فرشتگان کثیف» را از منظر فُرم در سبک بصری مورد بررسی قرار دهیم باید بگویم در بسیاری از موارد فیلم موفق نمی شود آنچنان که باید فُرم درستی را بسازد. اما گاه نیز در این راستا به موفقیت هایی دست می یابد.

شروع فیلم با وجود تبلیغاتی بودن یک شروع تاثیرگذار است، چرا که کارگردان از همان ابتدا و نمایش کوچه های خالی از زندگی، شمایلی از بدویت را می سازد که در راستای اهداف فیلمساز و تولید کنندگان اثر است. بیرون کشیده شدن جسیکا و افرادش از قفس به منفی نشان دادن چهره شخصیت های مقابل که همانطور که پیشتر ذکر شد گروهی از تروریست های داعش هستند، موفق عمل می کند. کمبل صحنه کشتار افراد جسیکا به دست افراد داعش را هوشمندانه به گونه ای به نمایش در می آورد که دوربین هم راستا با جسیکا شاهد چنین قتل عامی است و از این طریق مخاطب را در احساس جسیکا شریک می کند.‌

در صحنه ای که در آن داعش یکی از دختران گروگان گرفته شده را در مقابل ایستگاه پلیس منفجر می کند، کمبل در انتقال حس مورد نیاز صحنه به خوبی عمل می کند و قرار دادن دوربین در سمت دختر و نیروهای پلیس مخاطب همراه با آنها شاهد انفجار اتومبیل و هجوم شعله های آتش به سمت دختر و ماموران و نیز بلعیده شدن آنها در میان شعله های آتش است و اینگونه کمبل موفق می شود تا حس صحنه را به مقدار زیاد به مخاطب خود منتقل کند؛ لیکن در صحنه حمله نیروهای داعش به دبیرستان و هنگامی که چند دختر دبیرستانی از بالای بام مدرسه به حیاط پرت می شوند، کمبل در انتقال حس این صحنه چندان موفق عمل نمی کند،فیلمنامه در پرداخت شخصیت امیر(سرکرده داعشیان) موفقیتی نسبی دارد و وی در حین قسی القب بودن کمی وجه انسانی نیز دارد، هرچند چنین شخصیتی جای کار بسیار بیشتری داشت.

صحنه های اکشن اثر به نسبت خوب در از کار در آمده بخصوص صحنه مبارزه پایانی میان جسیکا و امیر که کارگردان موفق شده از طریق تاکید دوربین بر تحرک درون قاب مخاطب را بیشتر به درون صحنه پرتاب کند.

البته به زعم من چنین موفقیتی برای کارگردانی همچون کمبل که آثار اکشن موفق تری چون «کازینو رویال» و «چشم طلایی» را در کارنامه خود دارد، موفقیت چندانی محسوب نمی شود.‌

نکته ای که توجه من را به خودش جلب کرد فقدان احساسات انسانی در شخصیت هایی شرقی است و شخصیت همسر وزیر پاکستان شخصیتی خودخواه به تصویر کشیده شده که جان همکلاسی های دخترش برایش اهمیتی ندارد.

این شکل از شخصیت پردازی در ادامه روند نگاه غربی ها و بخصوص آمریکایی ها به شرقی هاست که سال‌هاست ادامه دارد.

نکته دیگر سطحی نگری درباب مسئله داعش است، زیرا در صحنه حمله به دبیرستان دختر وزیر به فرمانده نیروهای داعش می گوید:

_ بنیان گذار شما حتی نمی توانست اسمش را بخواند.

این نکته در حالی است که ابوبکر بغدادی فارغ التحصیل مقطع دکترا از دانشگاه مصر بود، و چیزی که داعش را تبدیل به گروهکی تروریستی و خشن ساخته است نه بی سوادی فرماندهان بلکه ایدئولوژی های مبتنی بر خشونت است و تعصب است.

این جنس از دروغ ها که توسط تولیدات هالیوودی به خورد مخاطبین جهانی داده می شود، در راستای فریب آنها و گنجاندن مفاهیم پنتاگون پسند در فکر و اندیشه مخاطبین اثر است و مخاطبین باید هوشمندانه از دل سپردن به مفاهیم طرح شده در این آثار اینچنینی پرهیز کنند.

فیلم «فرشتگان کثیف» در نهایت نمی تواند فراتر از اثری اکشن و سرگرم کننده برود. اثری که تکنیک های سینمایی را در راستای بیان اندیشه های سرشار از پروپاگاندای خود در خدمت گرفته است. اما حتی در این زمینه نیز کمبل حتی موفق به تکرار موفقیت های پیشین خود نمی‌شود و تنها می شود فیلم را برای علاقمندان آثار اکشن در یک ظهر جمعه توصیه کرد.‌