این مجموعه عظیم تاریخی برهه‌هایی از زندگی «سلمان فارسی» را در سه دوره تاریخی ایران باستان، بیزانس و صدر اسلام به تصویر می‌کشد. شاید برای شما هم این پرسش پیش بیاید که چطور لباس‌های یک سریال بیگ‌پروداکشن با بیش از ۷۰۰ بازیگر اصلی تولید و تزئین می‌شود. جالب است بدانید طراحی و تزئینات روی لباس‌های این سریال یک کارگاه مختص به خود دارد که زیر نظر «شهین ابراهیم‌زاده پزشکی»، هنرمند و پژوهشگر دوخت‌های سنتی ایران اداره می‌شود. این هنرمند از ابتدای آغاز به کار سریال «سلمان فارسی» به عنوان مسئول کارگاه ظریف‌دوزی همگام با گروه تولید مشغول طراحی و خلق تزئینات لباس‌های شخصیت‌های سریال است.

بازآفرینی لباس‌های تاریخی

شهین پزشکی در خصوص نوع کار این کارگاه این طور توضیح می‌دهد: من از سه سال پیش با تزئین، دوخت و اجرای تکنیک‌های مختلف روی لباس‌های شخصیت‌های سریال همکاری خودم را آغاز کردم. کارگاه‌ها واقع در شهرک سینمایی غزالی است که در چندین سوله بزرگ کارهای مختلفی همچون رنگرزی، چاپ روی پارچه، آهنگری، نجاری و… انجام می‌شود. ما جزو تیم‌هایی هستیم که فکر می‌کنم تا آخرین لحظه تولید حضورمان الزامی است زیرا برای باورپذیرتر کردن لباس‌های شخصیت‌ها در دوره ساسانی حتماً باید کارهای دست روی آن‌ها اجرا شود.

او ادامه می‌دهد: البته کار ما فقط تزئین نیست و سعی می‌کنیم بخشی از بافت‌ها، پارچه‌سازی‌ها و تزئینات مختلف با نخ و سوزن، مهره‌ها و نگین‌های مختلف و هر آنچه اقتضای آن دوره زمانی بوده را در لباس‌هایی که متعلق به شخصیت‌های اصلی و غیره سریال است عملیاتی کنیم. البته در مورد لباس سیاهی لشکر در بخشی از کار از فناوری استفاده می‌شود و بخشی هم با دوخت است، اما اگر قرار باشد گروه خاصی به تصویر کشیده شوند لباس آن‌ها با وصله و کوک‌دوزی‌هایی که مربوط به آن دوره است بازآفرینی می‌شود.

نگاهی به پیشینه تاریخی نقوش و تزئینات پوشاک

در این سریال به سه دوره زمانی پرداخته می‌شود. پزشکی درباره اینکه چقدر منابع مستدل راجع به پوشش این دوره‌های تاریخی وجود دارد، می‌گوید: بیشتر منابعی که در کشور ما وجود دارد شامل بررسی سنگ‌نوشته‌ها، نقش برجسته‌ها، مهرها و نقاشی‌های روی سفال‌ها و حکاکی‌هاست که اطلاعاتی از آن دوران باقی مانده و بخش اعظمی از آن در ایران نیست و طراح به استناد این نوشته‌ها و پژوهش‌هایی که انجام شده سعی می‌کند نقش‌ها را بازآفرینی کند تا ما آن را روی پارچه عینیت بخشیم. از این لحاظ کار بسیار گسترده، عمیق و پژوهشی است و سه سال است که به همراه همکارانم خانم‌ها عایشه ریگی، سادات میرطاهری، پروین اسفندیاری، مژده و الهام رئیسی، فاطمه دهقان، مژگان مهربانیان، مریم عاشری، سوسن قاسم‌خانی و ثمین صالحی در کارگاه ظریف‌دوزی مشغول به کار هستیم و مدت‌ها پیش از راه‌اندازی این کارگاه نیز پژوهشگران در این زمینه تحقیقاتی را براساس منابع و مستندات جمع‌آوری می‌کردند و زمانی که کار ما آغاز شد بخش پژوهشی کامل بود.

او درباره مستندات موجود از نوع لباس‌های دوران رم و بیزانس یادآور می‌شود: خوشبختانه این بخش مستندات بیشتری دارد و در اروپا و خارج از مرزهای جغرافیایی ما این مستندات به خوبی جمع‌آوری شده و پژوهشگران ما به خوبی از عهده آن برآمدند و تحقیقات خوبی انجام شده است. 

اوبا اشاره به ماهیت و نوع این تزئینات می‌گوید: بر مبنای آنچه در تاریخ پوشاک ایران مشهود است، اغلب منابع تاریخی نیز بیانگر این است که دوره ساسانیان اوج هنر پارچه‌بافی و صنعت هنر تزئینات روی لباس بوده به همین دلیل لباس‌های آن دوره تزئینات زیادی می‌طلبد.

توجه به جزئیات لباس‌ها

برای شخصیت‌های سریال «سلمان فارسی» به عنوان یکی از پروژه‌های الف تلویزیون بیش از ۱۲ هزار لباس تولید شده اما پرسش اینجاست که ظریف‌کاری‌های روی این حجم از لباس‌ها با دست انجام می‌شود یا چرخ؟ پزشکی در پاسخ به این پرسش می‌گوید: کار بسیار گسترده است؛ فرض کنید یک لشکر ۲۰۰ تا ۳۰۰ نفری در یک سکانس حضور دارند و ما به همین تعداد لباس با یک مدل و فرمت مشخص نیاز داریم که دست‌کم یقه تمام این لباس‌ها باید با دست دوخته شود. ممکن است دوربین همین طور که در حال فیلم‌برداری است حتی اگر همه لباس را نشان ندهد اما سر و گردن فردی که در کادر قرار دارد دیده شود که باید نمایشی از دوخت‌های آن زمان باشد، بنابراین نباید یقه‌ها را با چرخ دوخت زیرا در دوربین ردِ دوخت چرخ دیده می‌شود و تمام این‌ها با دست دوخته شده و در مواردی هم قسمت انتهایی لباس سیاهی لشکرها با چرخ دوخته می‌شود.اما به طور کلی کار با دست و چرخ توأم است و صفر تا صد لباس‌های شخصیت‌های اصلی با دست انجام می‌شود که این برای باورپذیری کار است تا مشخص شود در آن زمان فناوری آنچنان که در حال حاضر هست وجود نداشته و همه لباس‌ها دست‌دوز بوده است.

باید امانت‌دار نقوش تاریخی باشیم

این هنرمند درباره شاخص‌ترین ویژگی تزئینات این لباس‌ها می‌گوید: دست‌دوزی‌ها، نقش‌آفرینی و نقوش خاصی که برگرفته از گچ‌کاری‌هاست و روی پارچه نمود پیدا می‌کند از اینجا به بعد برعهده ماست که چه تکنیکی را اجرا کنیم تا بتوان آن نقش را به خوبی به نمایش گذاشت. نباید فراموش کرد که اصالت نقش بسیار مهم است و این نقوش بر مبنای سلیقه و خوشایند فردی ایجاد نشده‌اند و پشت هر یک از آن‌ها فلسفه‌ای وجود دارد که باید امانت‌دار آن باشیم و بتوانیم به درستی آن را نشان دهیم.

پزشکی درباره انگیزه خود از حضور در این سریال می‌گوید: اتفاقاً یکی از دلایلی که این پروژه را پذیرفتم همین بود! من مطالعات بسیاری در این زمینه داشتم و علاقه‌مند بودم آن‌ها را به چالش بکشم و بتوانم آنچه دریافتم را روی کار پیاده کنم. زمانی که به این پروژه پیوستم متوجه شدم این اتفاق فراتر از آن چیزی است که تصور می‌کردم و فقط تزئین و دوخت نیست، بلکه تولید، ابداع و حتی تغییر دادن بسیاری از جزئیات و موادی است که نمی‌توان مشابه آن را پیدا کرد، زیرا در آن دوره جزئیات به شکلی که امروز وجود دارد نبوده و این مواد و تزئینات بسیار خاص در دسترس همگان هم قرار نداشته است. بنابراین ما سعی کردیم برای خاص کردن جزئیات و تزئینات از مواد، تکنیک‌ها و روش‌های مختلفی استفاده کنیم و در این مسیر حتی گاهی اوقات خودمان مواد را هم می‌سازیم. ضمن اینکه برای یک نخ، نوار یا حاشیه لباس از نوارهای موجود در بازار استفاده نمی‌کنیم و دوباره خودمان آن را مبتنی بر آنچه در گذشته بوده، خلق می‌کنیم.

هر روز یک چالش جدید و جذاب

پزشکی که بخش عمده‌ای از زندگی حرفه‌ای خود را روی پژوهش و جمع‌آوری دوخت‌های قدیمی صرف کرده، درباره اینکه چه بخشی از این پروژه برایش جذاب‌تر است، می‌گوید: جذاب‌ترین بخش این پروژه این است که هر روز برای ما یک چالش وجود دارد و باید یک طرح و تکنیک جدید ارائه داده شود؛ این طور نیست که همه لباس‌ها با یک فرمت و متریال دوخته شود بلکه تنوع مواد و تکنیک‌های اجرایی و همچنین نقوشی که اجرا می‌کنیم بسیار زیاد است.

به گفته پزشکی برای نخستین بار است که یک حرکت کاملاً علمی در سینمای ایران انجام می‌شود. وی می‌گوید: خوشحالم که توانستم در این جریان هم‌مسیر باشم و تمام آنچه درباره‌اش تحقیق کردم و مطلب نوشته‌ام را می‌توانم در این پروژه اجرا کنم و به جامعه سینما و تاریخ هنر سوزن‌دوزی خدمتی ارائه دهم. بسیاری از اهالی سینما معتقدند از این نظر یکی از پروژه‌های مهم فیلم «حضرت محمد(ص)» بود که البته هنرمندان و پژوهشگران خارجی در آن حضور داشتند اما سریال «سلمان فارسی» نخستین پروژه‌ای است که از طراحی تا اجرای کار توسط هنرمندان ایرانی انجام می‌شود.