یک فرد غیرِسینمایی که پیش از من «ساعت پنج عصر» را دیده بود، در صفحه اجتماعی خود از فیلم تعریف کرد و با شوروشوق نوشته بود که این فیلم، تلفیقی از انواع ژانرهاست؛ گاه می خنداند و گاهی بغض را در گلوی تماشاگر گره می زند. در لحظاتی، هیجان انگیز است و پُرتعلیق و در مواقعی نیز آرام. این دوست نمی دانست که با تعریفش دارد پنبه فیلم را می زند و خبر از نزدیکیِ «ساعت پنج عصر» به فرمول آشنای فیلمفارسی را می دهد. پس از دیدن فیلم اما با خود گفتم ای کاش این فیلم از همان کوچه عریض فیلمفارسی می گذشت و لااقل فیلم ضعیف یا بی ارزشی ارزش گذاری می شد و نه فیلمی غلط. درست است. «ساعت پنج عصر» در ساختار غلط است و یعنی ساختار سینمایی ندارد. اولین ایرادش این است که رخدادهای قصه در بستری دراماتیک قرار نمی گیرند و اساسا درامی در کار نیست. خرده پیرنگ ها نه در راستای طول و هدف داستان روایت می شوند و نه در رشد عرضیِ فیلم نامه تاثیر می گذارند. اگر بپذیریم که اساس کار خرده پیرنگ، تمرکز بر تحولِ شخصیت است (رشد عرضی)، متوجه بی کارکردبودن خرده پیرنگ های داستان می شویم. فرض کنید یکی از این پیرنگ ها – مثلا صحنه مواجهه «مهرداد پرهام» (سیامک انصاری) با راننده تاکسی معتاد (امیر جعفری)- در فیلم وجود نداشت. چه اتفاقی می افتاد؟ با حذف این سکانس چه تغییری در طول و هدف داستان ایجاد می شد؟
البته به جز آنکه زمان فیلم کمتر از زمان معمول یک فیلم سینمایی بود. کارکرد این سکانس در تحول شخصیتیِ «مهرداد پرهام» چیست؟ پاسخ ساده است؛ هیچ. همین روند را با صحنه های دیگر امتحان کنید و متوجه خواهید شد که هر آنچه در طول فیلم نامه اتفاق افتاده، هیچ ارتباط علت و معلولی ای با رشد پروتاگونیست ندارد. بااین حساب با حذف صحنه بیمارستان، قبرستان، خانه «نادر»، تظاهرات خیابانی و اتاق بازجویی هیچ اتفاقی نمی افتد و کاراکتر «مهرداد پرهام» تحت هیچ گونه پرداختی از جانب متن قرار نمی گیرد؛ زیرا او اصلا «شخصیت» نیست که موقعیت های دراماتیک مدام مسیرش را تغییر دهد، بلکه کاریکاتوری است بی جان که به اقتضای ساخت یک فیلم سینمایی، در دل یک متن افتاده. فیلم از آیتم هایی تشکیل شده که در تدوین به هم وصل شده اند؛ بنابراین ساختار متن «ساعت پنج عصر» ساختار سریال های آیتم محور تلویزیونی است که از طریق وحدت موضوع، مشکلات اجتماعی را با طنزی اغراق آمیز مطرح می کند.
مشکل بعدی متن، عدم ایجاد یک قرارداد برای پذیرش جهان اغراق آمیز فیلم از جانب مخاطب است. چرا همه در فیلم دیوانه اند و فقط «مهرداد پرهام» آدم سالمی است؟ اگر در سریال های «مهران مدیری»، یک عاقل (معمولا سیامک انصاری) بین دسته ای دیوانه گیر می افتاد و از طریق این پارادوکس، موقعیت های کمیک شکل می گرفت، به خاطر این بود که نویسنده حداقل دو تا پنج قسمت را صرف معرفی جهان قراردادی سریال می کرد، اما در سینما وقت نیست و باید فنون نگارش فیلم نامه را بلد بود و در کمترین زمان، قراردادهای درام را بنا کرد. چنین می شود که قراردادهای جهان فیلم «ساعت پنج عصر» – برای شناساندن جهان و آدم ها به تماشاگر- در متن مشخص نشده و لحن و فضای رواییِ ثابتی شکل نگرفته است و طبیعتا در این صورت، موقعیت های متغیر و مناسبات لحظه ای، دائما لحن فیلم را به هم می ریزد و روایت در فضاهای مختلفی؛ از رئالیسم به غیرواقعی تا کمدیِ اغراق آمیز سردرگم مانده است. درواقع آن دوست غیرسینمایی بی راه هم نمی گفت که فیلم همه جور حالت و احساسی را به مخاطب منتقل می کند. به بیان ساده تر؛ اگر دنیای فیلم معرفی می شد، رخدادها برچسب غیرمنطقی به خود نمی گرفتند؛ اما در کنار وقایع غیرواقعی فیلم؛ مثل آزادشدن «مهرداد پرهام» از دست مامور و در کنار رخدادهای اغراق آمیز؛ مثل صحنه قبرستان، بدیهی است که تاکید معاون بانک بر تسکین هیجان «مهرداد پرهام» (سکانس پایانی) غیرمنطقی به نظر برسد؛ زیرا ما تماشاگران، جهان فیلم را نمی شناسیم و نمی دانیم کدام رخداد منطقی است و دیگری غیرمنطقی. اگر به قول معاون بانک، با یک روز تاخیر در پرداخت قسط، کسی بی خانمان نمی شود (که در واقعیت هم این گونه است)، پس تمام فیلم سر کاری بود؟ یا بی منطق؟
معمولا در یک درام خرده پیرنگ، پیرنگ ها از طریق هدف فیلم نامه به هم مرتبط می شوند، اما در فیلم «ساعت پنج عصر»، به علت اینکه هدف پروتاگونیست دلیل موجهی ندارد، تمرکز بر رسیدن به بانک سرِ ساعت پنج عصر در اکثر سکانس ها کم رنگ می شود. خود فیلم نامه نویس (فیلم نامه نویسان) هم بر این امر آگاه بوده اند و برای اتصال سکانس های بی ربط به هم به جای خلق عنصر درون متنی دست به ایجاد یک عنصر عینی و البته خسته کننده زده اند و آن هم حضور تلفنیِ «مهناز» (آزاده صمدی) است. تنها کارکرد کاراکتر «مهناز» و حرف های کلیشه ای اش این است که هربار با پرسش هایی از «مهرداد»، هدف اصلی داستان را به تماشاگر متذکر می شود و این نه تنها حسن نیست، بلکه ضعف متن است که آن قدر تن به پرداخت رخدادهایی خارج از پیرنگ اصلی داده که از طریق یک عنصر غیردراماتیک، قصد یادآوری قصه اصلی را به تماشاگر دارد.
«ساعت پنج عصر» در تصویر هم ساختار تلویزیونی دارد، زیرا به صرف تصویربرداری صحنه های خارجی و «ریختن» هنرور در قاب که نمی توان میزانسن سینمایی خلق کرد. شکل گیری میزانسن فیلم معلول انسجام فیلم نامه است و اساسا فیلم نامه ای باید وجود داشته باشد وگرنه با توسل به «کرین» و «ریل» و «لانگ شات» که نمی توان فیلم سینمایی ساخت. «ساعت پنج عصر» در کنار ایده یک خطیِ خوبی که دارد و ریتم تندشونده اش که متناسب با همین ایده عمل کرده، به علت ایرادات زیادی که دارد، نتوانسته تبدیل به یک «فیلم سینمایی» شود. شوخی های فیلم هم بیش از حد تکراری است، تا جایی که تماشای یک سوم انتهایی فیلم واقعا آزاردهنده به نظر می رسد.
□
لینک کوتاه
مطالب مرتبط
نظر شما
پربازدیدترین ها
- ردپای یک کارگردان مؤلف / نگاهی به فیلمهای کوتاه سعید روستایی
- وقتی زن تبدیل به «ناموس» میشود/ نگاهی به فیلم «خورشید آن ماه»
- چهره تلخ عشق یک سویه/ نگاهی به فیلم «در دنیای تو ساعت چند است؟»
- موقعیت فیلمهای ایران و سینماگران فراملی در فرانسه
- با نظرسنجی از ۱۷۷ منتقد فیلم؛ نشریه ایندی وایر برترینهای سال ۲۰۲۴ سینما را معرفی کرد
آخرین ها
- حذف فرهنگ از سبد طبقه متوسط؟/ هزینههای سبد فرهنگی خانواده ۴نفره در تهران چقدر است؟
- نکوداشت زنده یاد اکبر عالمی و بزرگداشت مهدی رحیمیان در آیین معرفی برندگان هفتمین جایزه پژوهش سال سینما
- با پیشتازی «۴۷» و «مخفیانه»؛ نامزدهای جوایز اسکار سینمای اسپانیا معرفی شد
- همزمان با سالگرد اولین نمایش عمومی «قیصر»؛ بزرگداشت مسعود کیمیایی برگزار میشود
- دو خبر از جشنواره بینالمللی تئاتر فجر؛ زمان بازبینی حضوری و انتخاب نهایی آثار بخش دیگرگونههای نمایشی/ آغاز ثبتنام اصحاب رسانه و منتقدان
- برگزاری نمایشگاه پشت دریای وهم
- حضور همراه اول با مجموعهای از سرویسهای فناورانه در نمایشگاه تلکام ۲۰۲۴
- بازگشت جنابخان به تلویزیون همراه با محسن کیایی
- «در آغوش درخت» بهترین فیلم بلند سینمای جهان جشنواره هندی شد
- نکوداشت خسرو خسروشاهی در جشنواره فیلم رشد
- «شهر خاموش» و «شناور» در شبکه نمایش خانگی
- به پاس یک عمر دستاورد سینمایی؛ خرس طلایی افتخاری برلین به تیلدا سوئینتون اهدا میشود
- کنسرت نمایش ایرج، زهره، منوچهر / گزارش تصویری
- حقایقی درباره محمد نوری به بهانه سالروز تولد او/ مردی که از شکست هراس نداشت
- ذلت ماندن یا لذت رفتن و رستن!
- جدول فروش سینمای ایران در آخرین روز پاییز/ پنج فیلمی که از ابتدای امسال بیش از ۱۰۰ میلیارد فروختند
- نمایش «دِویل» تمدید شد/ آغاز اجرای نمایش «تشنگان» از ۴ دی
- شایعه فروش آثار تجسمی مربوط به فروغ فرخزاد و سهراب سپهری/ سریال و فیلم مستند سهراب و فروغ به زودی کلید میخورد
- نامزدی یک فیلم کوتاه ایرانی-آمریکایی در جوایز آکادنی فیلم سوئد
- نشست خبری بزرگداشت فروغ فرخزاد / گزارش تصویری
- درباره سه مستند سینماحقیقت/ از جسارت نمایش عریان اعتیاد تا عشق به سینما در اتاق آپارات
- به خاطر نقش برجسته در صنعت سینما؛ کریستوفر نولان و همسرش، شوالیه و بانوی فرمانده شدند
- چرا «لیلی» سریال «داییجان ناپلئون» زشت بود؟/ پاسخ ناصر تقوایی را بخوانید
- «تیآرتی» ترکیه آغاز به کار کرد؛ صداوسیما هنوز در فکر سانسور است
- سیمرغ مردمی به جشنواره فیلم فجر بازگشت
- بستههای ویژه شب یلدای همراه اول با هدیه دیجیتال معرفی شد
- آنونس رسمی عاشقانه «عزیز» رونمایی شد
- با نظرسنجی از ۱۷۷ منتقد فیلم؛ نشریه ایندی وایر برترینهای سال ۲۰۲۴ سینما را معرفی کرد
- احمد رسولزاده و «بنهور» در بیست و هفتمین قسمت «صداهای ابریشمی»
- درباره «بی همه چیز»؛ درامی پیچیده با شخصیتهایی چندلایه