سینمای ایران در اغلب دوره های تاریخی اجتماعی، مفهوم درست و زیبایی شناسانه «ژانر کمدی» را تجربه نکرده و عمدتا متکی بر آثار صرفا «خنده دار» بوده است. بضاعت و اندازه نهایی فیلم های خنده آور، سرگرم کردن تماشاچی است. البته سرگرمی سازی کار بدی نیست و سینما در تعریف «هنر/ صنعت» و «بازگشت سرمایه» باید ذهن و سلیقه متفنن مخاطب را در نظر بگیرد. منتها در این زمینه نیز متاسفانه سینمای ایران اغلب به سطحی ترین شکل ممکن، سر تماشاگرش را گرم کرده و می کند. واقعا چقدر در تیپ سازی های دور و نزدیک آثار کمدی ما و بازیگران محوری و مکمل نقش های کمیک، قالب ها و فرمول های درست این ژانر رعایت شده اند؟ از میان بازیگرانی چون ارحام صدر، تفکری، علی تابش، وحدت، ظهوری، همایون، سپهرنیا، گرشا و متوسلانی، پرویز صیاد، نصرت کریمی، بیک ایمانوردی، میری، اکبر عبدی، علیرضا خمسه، حمید جبلی، پرویز پرستویی، رضا عطاران، مهران مدیری، جواد رضویان، مهران غفوریان، رامبد جوان و… چند نفرشان در ایفای نقش های کمیک، انعطاف پذیر و صاحب سبک بوده اند؟ به نظر می رسد جلوتر از خلاقیت و فکر و ایده های نو، لودگی و سرهم بندی حرف اول را در شمار قابل توجهی از این فیلم ها می زند. این وضعیت غم انگیز و نگاه سهل پسندانه مانع از تحول و پوست انداختن ژانر کمدی در سینمای قبل و بعد از انقلاب ما شده است.
در یک مقایسه تطبیقی و تاریخی می بینیم که دو کشور امریکا و ایتالیا بیشترین رونق و تنوع را در ژانر کمدی داشته اند. به عنوان نمونه، شاخص ترین و کارآمدترین فیلمسازان و بازیگران کمیک در دوران صامت و بعد از آن مانند چارلی چاپلین، باسترکیتون، هارولدلوید، هری لنگدون، داگلاس فربنگس، لورل و هاردی، برادران مارکس، جری لوییس، جک لمون و پیتر سلمرز امریکایی بوده اند. در سینمای ایتالیا نیز در کنار نمونه های تجاری و پیش پاافتاده ای چون چیچو و فرانکو، ترنس هیل و بوداسپنسر (در سری فیلم های ترینیتی) لاندا بوزانکا و…، بازیگران مستعد و شناخته شده ای چون ویتور یوگاسمن و آلبرتو سوردی و کارگردان های خوشفکری چون ماریو مونیچلی و دنیوریزی را داشته ایم. یکی از بهترین و استثنایی ترین فیلمسازان در این ژانر بیلی وایلدر است که در کنار آثار معتبر و جدی خود همچون «بازداشتگاه شماره ١٧»، «غرامت مضاعف»، «سانت بولوار» و «تکخال در حفره» با ساخت فیلم های «بعضی ها داغشو دوست دارند»، «ایرما خوشگله»، «خارش هفت ساله»، «آپارتمان» و «آوانتی» به ژانر کمدی اعتبار بخشید. همچنین می توان به فیلمسازان دیگری چون بلیک ادواردز یا الکساندر مکندریک انگلیسی اشاره کرد.
اما در سینمای ما فقط چند جرقه و تعدادی آثار متفاوت قابل قبول مانند «سه دیوانه» جلال مقدم، «درشکه چی» نصرت کریمی، «سازش» محمد متوسلانی، «اسرار گنج دره جنی» ابراهیم گلستان، «زنبورک» فرخ غفاری، «خانه آقای حقدوست» محمود سمیعی، «حاجی واشنگتن» علی حاتمی، «اتوبوس» یدالله صمدی، «خارج از محدوده» و «زرد قناری» رخشان بنی اعتماد، «روز باشکوه»، کیانوش عیاری، «مارمولک» و «طبقه حساس» کمال تبریزی، «مرد عوضی» و «مومیایی ٣» محمدرضا هنرمند، «سفر جادویی»، «من زمین را دوست دارم» و «نان، عشق و موتور ١٠٠٠» ابوالحسن داوودی، «خوابم می آد» و «رد کارپت» رضا عطاران، «هیچ»، «بی خود و بی جهت» و «اسب حیوان نجیبی است» عبدالرضا کاهانی و «ورود آقایان ممنوع» رامبد جوان در این ژانر مواجه بوده ایم و هنوز نتوانسته ایم روندی روبه رشد و جریان ساز را شاهد باشیم. در این میان، «اجاره نشین ها» داریوش مهرجویی و «ای ایران» ناصر تقوایی دو ستاره درخشان در سینمای کمدی آمیخته با طنز و هجو این دوران هستند.
فروش بالای دو فیلم «خوب، بد، جِلف» پیمان قاسم خانی و «گشت ٢» سعید سهیلی در اکران نوروزی امسال نشان می دهد که همچنان مضامین کمدی بیشترین مخاطب را دارند. دلایل این گرایش، ریشه های فرهنگی اجتماعی دارد. قاعدتا در یک جامعه به شدت سیاست زده و عبوس و پر از استرس و موج های منفی، طبقات و طیف های اصلی جامعه دل شان می خواهد دوپینگ کنند و تغییر ذائقه بدهند و خودشان را به بی خیالی بزنند. خُب می توان از این فرصت های به دست آمده، بهتر و عمیق تر استفاده کرد و فقط به سرگرمی سازی و لودگی و بشکن و بالابنداز بسنده نکرد. در قبال لحن و بیان مغشوش و سردرگم «گشت ٢»، پیمان قاسم خانی در اولین تجربه کارگردانی خود از قواعد ژانر کمدی به نحو ماهرانه تری استفاده می کند. او در همان چارچوب همیشگی فیلمنامه نویسی اش، لحن و قالب مناسبی را برای بازی با بعضی از شیوه های آشنای فیلمسازی و قصه پردازی انتخاب کرده است. طبیعتا هدف قاسم خانی خنداندن تماشاچی و بازگشت سرمایه بوده است، ولی در این رهگذر به هر ترفند و ایده دم دست متوسل نشده و سعی کرده از خود ذوقی هم نشان دهد و با کلیشه ها به بیانی ضدکلیشه (لااقل در سینمای بی بضاعت مان) برسد.
* منتقد سینمایی و حقوقدان
لینک کوتاه
مطالب مرتبط
- از پخش پیام صوتی کیمیایی تا حضور گلچهره سجادیه در نمایش «دندان مار»
- نسخه اصلاح و مرمت شده «دندان مار» در موزه سینما نمایش داده میشود
- در موزه سینمای ایران مطرح شد: سینمای دانش بنیان نیاز جدی امروز کشور است
- بررسی «زمانی برای کشتن» در خانه هنرمندان ایران؛ وقتی قانون ناکارآمد است، عدالتخواهی مطرح میشود
- «زمانی برای کشتن» در سینماتک خانه هنرمندان ایران
- در سینماتک خانه هنرمندان ایران مطرح شد؛ تعجب میکنم برخی در جامعه ما توصیه به لیبرالیسم میکنند!/ عدالت ترمیمی تمرین دموکراسی است
- «و عدالت برای همه» در سینماتک خانه هنرمندان ایران/ وکیل مدافعِ یک قاضی
- خانه فیلم طهران گشایش یافت
- در هوای آن مجنونِ عدالتخواه
- «جشنواره آنلاین فیلم کوتاه کشف استعداد» آغاز شد
- همسفر کوچههای عشق/ یادداشت جواد طوسی درباره خسرو سینایی
- انتقاد جواد طوسی از ساخت فیلم های سطحی و بزن برویی
- از پشت عینک دودی
- نقد و بررسی فیلم «غلامرضا تختی» با حضور جواد طوسی، ابراهیم اصغرزاده و محمدرضا طالقانی
- جواد طوسی :فیلمنامه «غلامرضا تختی»با نگاهی روانشناسانه نوشته شده
نظر شما
پربازدیدترین ها
- محمد رسولاف با «دانه انجیر مقدس» به کن باز میگردد
- تحلیل رسانههای فرانسوی از حضور فیلم رسولاف در بخش مسابقه کن/ یک انتخاب سیاسی
- کارگردان کانادایی که عاشق فرهنگ ایران شد/ ماتیو رانکین: از سینمای ایران تاثیر گرفتهام
- سینماسینما/ گفتوگو با کن لوچ درباره «بلوط پیر» و دیگر چیزها/ امید، فعالیتی سیاسی است
- فیلم ترنس مالیک به جشنواره کن نرسید/ لیلا حاتمی با مریم مجدلیه به ونیز میرود؟
آخرین ها
- معرفی همراه اول بهعنوان کارفرمای برتر سلامتمحور
- «در سایه سرو» از جشنواره ایتالیایی جایزه گرفت
- فیلم ایرانی نامزد قدیمیترین جایزه سینمایی اروپا شد
- کیوسکهای دیجیتال نخستین اپراتور سلامت کشور رونمایی و نصب شد
- تحلیل رسانههای فرانسوی از حضور فیلم رسولاف در بخش مسابقه کن/ یک انتخاب سیاسی
- فیلمهای «رکوردزن» و زنگ خطر برای آینده این سینمای محترم!
- «هواخوری» روی صحنه میرود
- تمدید مهلت شرکت در جشنواره «خیمه شب بازی»
- سینماسینما/ گفتوگو با کن لوچ درباره «بلوط پیر» و دیگر چیزها/ امید، فعالیتی سیاسی است
- نسخه ویژه نابینایان «همسر» با صدای مسعود فروتن منتشر میشود
- نمایش «شیرین» کیارستمی در جادوی سینما بنیاد حریری
- آغاز ثبتنام دهمین دوره کارآموزی همراه اول
- تتلو در دادگاه: عذرخواهی میکنم
- مستانه مهاجر داور جشنواره الجزایر شد
- فیلم ترنس مالیک به جشنواره کن نرسید/ لیلا حاتمی با مریم مجدلیه به ونیز میرود؟
- «آقای قاضی» به شبکه دو میآید
- واکنشها به گفتگوی عضو هیئت مدیره نماوا/ شورای صیانت خانه سینمای ایران بررسی میکند
- محمد رسولاف با «دانه انجیر مقدس» به کن باز میگردد
- بستههای همراه اول ویژه حج ۱۴۰۳ اعلام شد
- چرا «سرزمین مادری» فعلا متوقف است؟
- اکران «همسایه شما، زهره» در هنر و تجربه/ پوستر فیلم رونمایی شد
- کمال تبریزی به دبیری جشنواره فیلم اقوام ایرانی نرسید
- معرفی نامزدهای دومین جشنواره «عروسکخونه»
- «ایستاده با گرگ» نامزد دریافت جایزه از جشنواره دهلی نو شد
- کیلین مورفی، بهترین بازیگر مرد آکادمی فیلم و تلویزیون ایرلند/ پیروزی «اوپنهایمر» کامل شد
- شمشیرها برق میزنند/ نگاهی به فیلم «شوگان»
- اردیبهشتِ تئاتر شهرزاد با سه نمایش
- مستندی از «حمید سهیلی» در موزه سینما نمایش داده میشود
- انتشار پوستر «آن دو» با تصویری از لحظه شهادت کاراکتر اصلی
- دبیر هفتمین دوره جایزه پژوهش سال سینمای ایران منصوب شد