پایگاه خبری تحلیلی سینماسینما

پلاسکو، قبل از آن صبح دم ویرانگر، تجسم روح و آرزوهای دور و دراز تهران مدرن متقدم بود و تجسد فانتزی متروپولیس شرقی. ساختمان «پلاسکو» در کارت پستال های دهه ۴۰ «نماد» بود؛ یکی از نمادهای تهران مدرن، مکانی برای سیاحت و تجارت؛ برجی مرتفع که جذابیتش فقط چشمان نگران و جست وجو گر مسافران شهرستانی پرتاب شده به تهران را خیره نمی کرد.

به گزارش سینماسینما، پلاسکو، برای تهرانی ها هم جذاب بود و رازورزی های شبانه با آن، زبانزد همگان. بااین حال پلاسکو و دیگر ساختمان های بلندمرتبه، سازنده تهران ایده آل نبودند؛ در پس ساختن این سازه ها، آینده ای تیره و دیستوپیایی نهفته بود؛ این سازه ها در واقعیت امر به روح معماری «قاجار- پهلوی» تهران قدیم خیانت کردند. پلاسکوی ١٧ طبقه، ساختمان آلومینیوم ١٣ طبقه در خیابان جمهوری و ساختمان ١٩ طبقه «بانک کار» در خیابان حافظ، به عنوان نمادهای ارتفاع و تجدد در تهران دهه ۴٠، فاقد هرگونه ارزش معمارانه بودند. پلاسکو در بین آنها برای خود ماجرایی داشت. سال ١٣۴١ در ١٧ طبقه به عنوان بلندترین آسمان خراش خاورمیانه ساخته شد؛ با طراحی مهندسان معمار کلیمی (احتمالاآلمانی) و سرمایه گذاری حبیب القانیان در تقاطع استانبول، چهارراه معماری و سیاست و هنر. سال های زیادی نگذشت که پلاسکو، تکثیر شد. برج های بی سروسامان تهران امروز را می توان نوادگان پلاسکو دانست. جریان بلندمرتبه سازی که در دهه ۴٠ از تهران آغاز شد، در دهه ۵٠ سرعت بیشتری گرفت و به شهرستان ها هم سرایت کرد. مجموعه سه بلوک برج «اسکان» در ٢٨ طبقه (۵۶-١٣۵٢)، برج های سه گانه «آ اس پ» در ٢۶ طبقه، پارک دوپرنس (۵٧-١٣۵٣) در ٢۵ طبقه و برج های «ونک پارک» در ٢٠ طبقه از مهم ترین سازه های مرتفع تهران دهه ۵٠ هستند. پلاسکو سال ها پیش از ویرانی در صبحگاه ٣٠ بهمن، خود شاهد ویرانی دو ساختمان دیگر بود.
سینما برلیان و هتل پالاس دو سازه قاجار-پهلوی بودند که پیمانه عمرشان با آمدن پلاسکو به پایان رسید. این دو ساختمان خراب شدند تا پلاسکو جایگزین آنها شود. شکل گیری سازه های بلندمرتبه در تهران دهه های ٣٠ و ۴٠ و خصوصا دهه ۴٠ برآمده از حس بدگمانی شاه به دولتمردان پدرش بود. پلاسکو، آلومینیوم و امثال آنها حاصل پارانویای شاهی هستند که در پی ویران کردن هرآنچه است که از گذشته نه چندان دور به ارث رسیده بود. پس از آن ورود آمریکایی ها و اصلاحات ارضی مقدمات بلندمرتبه سازی را در تهران فراهم کرد.
در ضلع جنوبی خیابان استانبول از جانب خیابان جمهوری، ساختمان سفارت ترکیه قرار دارد و شاهکار معماری است. سینما مایاک در ابتدای لاله زار از دیگر بناهای ارزشمند سبک قاجار – پهلوی بود که خراب شد.
بلندمرتبه سازی در تهران در واقعیت امر، سمپتوم رشد اقتصادی تهران بود که در سال ۱۳۴۲ آغاز شد و تا حدود یک دهه بعد ادامه داشت. تهران اروپایی پهلوی اول با معماری «قاجار- پهلوی» به تهران آمریکایی استحاله یافت و این شهر به سمت آن رفت تا نسخه دست چندم لس آنجلس شود. دربار پهلوی در همان سال ها از یک معمار آمریکایی- اتریشی یهودی تبار، به نام «ویکتور گروئن» (Victor Gruen) دعوت کرد تا نقشه های جامع شهری، محل سکونت و اشتغال تهران، «منطقه بندی» شود. ویکتور گروئن این ماموریت را با همکاری «عبدالعزیز فرمانفرما» انجام داد. به این ترتیب در سال ۱۳۴۵، «عبدالعزیز فرمانفرما» و «ویکتور گروئن» نخستین طرح جامع تهران را تهیه کردند؛ طرح جامعی که فاقد هرگونه آینده نگری بود. پس از آن و در سال های دهه ۵٠، ولع بلندمرتبه سازی ادامه یافت.

موقعیت ساختمان پلاسکو، در مقام مقایسه با معماری قاجار- پهلوی. ساختمان جلو مال شکلات فروشی «آیبتا» بود که خانم های اشرافی دهه های ٢٠ تا ۵٠، جلو آن صف می کشیدند. عکس را کامران عدل در سال ١٣۶٣ گرفته است و برای اولین بار است که دیده می شوند.

مقایسه ساختمان های قاجار- پهلوی با پلاسکو. ظرافت معماری قاجار- پهلوی که بالایش یادآور تخت جمشید و هخامنشی بود (پهلوی) و پایینش کاشی کاری و آرک دوره معماری قاجار و در پشت، ساختمان پلاسکو؛ فاقد هرگونه هویت. این عکس ها را کامران عدل در سال ١٣۶٣ گرفته است.
منبع :شرق