پایگاه خبری تحلیلی سینماسینما

در دو ماه گذشته ادبیات به کار رفته مجری اخبار شبکه یک در دو مورد با واکنش‌های منفی مواجه شده است. صادق زیبا کلام استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران و تحلیل‌گر مسائل سیاسی و رسانه‌ای در گفت‌وگو با آی سینما به تحلیل این نوع ادبیات نامتعارف در اخبار رسمی رسانه ملی می‌پردازد. زیبا کلام معتقد است با این ادبیات به کار رفته در صداوسیما، مسئولین نمی‌توانند توقع داشته باشند که جوانان در زندگی خود ادب را رعایت کنند و نسبت به پیرامون خود پرخاشگر نباشند.

«هویج» و «سیفون» دو واژه‌ای است که محمد رضا حیاتی مجری با سابقه خبر به تازگی در برنامه‌های رسمی خبری به کار برده است. اوایل مهرماه مرگ شیمون پرز رئیس جمهور پیشین اسرائیل به شکل خاصی در اخبار شبکه یک بازتاب یافت و حیاتی چنین جمله‌ای را خواند: «او در قبال بازگشت آوارگان فلسطینی و مساله قدس هرچند مواضعی سخت داشت ولی در مذاکرات سازش با فلسطینی ها نقش «هویج» را ایفا می کرد.» ویدیوهای این بخش خبری به سرعت در فضای مجازی و شبکه‌های مجازی پخش شد و بسیاری به لحن مجری این خبر ، واکنش منفی نشان دادند.

بعد از پخش این خبر، محمد رضا حیاتی در گفت‌وگو با تماشاگران امروز، در مورد به کار بردن واژه «هویج» در اخبار رسمی شبکه یک گفت: «در تلگرام دیدم که بعضی‌ها روی این موضوع بحث می‌کردند. فقط متوجه نشدم، روی لحن گوینده مشکل داشتند یا روی متن خبر. اگر مشکل منتقدان لحن من است که باید بگویم، گوینده تابع متن است. متن به هر سبکی که نوشته شده باشد، با همان لحن هم باید خوانده شود. قبل از اینکه اخبار شبانگاهی روی آنتن برود، متن را دیدم. با تحریریه صحبت کردیم که متنی بهتر از این آماده کنند اما قبول نکردند. به هر حال بخش خبری، باید وزین باشد چراکه استناد رسمی کشور است. متن‌هایی که در اخبار گفته می‌شود باید ادبیاتی بهتر از این داشته باشد. درست است که ما با بعضی از کشورها مخالف هستیم، به عنوان کشور قبول‌شان نداریم، آنها با ما دشمنی دارند یا اینکه از لحاظ سیاسی مشکلاتی هست اما رسانه رسمی ملی باید به صورت شایسته‌تری اخبار مربوط به همه کشورها را منتشر کند. اگر بحث، سر کلمه هویج است، باید بگویم که این اصطلاح هویج و چماق، اصطلاح آشنایی در دنیای سیاست است و استفاده از آن غیرمرسوم نیست. با این حال می‌شد از اصطلاح بهتری مثل اصطلاح پلیس بد و خوب هم استفاده کرد.»

اما با برگزاری انتخابات ریاست جمهوی امریکا که در آن دونالد ترامپ بر هیلاری کلینتون غلبه کرد، باز هم قرعه به نام مجری قدیمی اخبار رسید تا خبر پیروزی ترامپ را اعلام کند. مجری خبر در این بخش خبری این‌گونه به اولین سخنرانی ترامپ بعد از پیروزی در انتخابات اشاره کرد: «ترامپ که پیش‌تر گفته بود اگر به کاخ سفید برود، «سیفون» را خواهد کشید و سیاستمداران فاسد را بیرون خواهد کرد، در اولین نطق خود بعد از پیروزی هم گفت برای میلیون‌ها شغل در امریکا و برقراری روابط خوب با همه کشورها تلاش خواهد کرد.»

بازهم این بخش از برنامه خبری که او متن آن را قرائت کرده بود به سرعت در شبکه‌های اجتماعی پخش شد و چند روزی این کلیپ تبدیل به یکی از سوژه‌های شبکه‌های اجتماعی شد. البته حیاتی که خود پیش‌تر به این نوع ادبیات انتقاد وارد کرده بود، عنوان کرد که این موضوع ربطی به گوینده ندارد و مجری اخبار تنها موظف است که نوشته‌های اعضای تحریره را اجرا کند. او همچنین در پایان به این موضوع هم اشاره کرد که مسئولین صداوسیما بعد از گفت‌وگوی کوتاهش در مورد استفاده از واژه «هویج»، به او گفتند که مجاز نیست درباره این‌ موضوع‌ها صحبت کند چون این قضایا به او ربطی ندارد.

صدا و سیما چگونه می‌خواهد درس اخلاق دهد؟

با توجه به ادبیات به کار رفته در رسانه ملی به سراغ صادق زیبا کلام استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران رفتیم تا نظرش را در مورد لحن‌های نامتعارفی که در اخبار رسمی رسانه ملی به کار برده می‌شود را جویا شویم.

در ابتدا از صادق زیبا کلام پرسیدیم که شما بسیاری از رسانه‌های داخلی و خارجی را دنبال می‌کنید، با توجه به این موضوع آیا تا به حال دیده‌اید که رسانه‌های بین المللی از این نوع واژه‌ها در اخبار رسمی خود استفاده کند؟ زیبا کلام هم در پاسخ به این پرسش به آی سینما گفت: «تا آنجایی که من سایر رسانه‌ها را دنبال می‌کنم، تا به حال ندیده‌ام که رسانه‌های خارجی از این ادبیات سیاسی موهن و زشتی که رادیو تلویزیون جمهوری اسلامی ایران و برخی مسئولان به کار می‌برند استفاده کنند. با این ادبیاتی که مسئولان و رسانه رسمی استفاده می‌کند، نباید از نسل جوان که شامل دهه شصتی‌ها و هفتادی‌ها می‌شود، انتظار داشته باشیم که رفتار مودبانه از خود نشان دهند و نسبت به مسائل پیرامونی خود پرخاشگری نکنند و در سطح جامعه ادب را رعایت کنند. به نظر من این سوال پیش می‌آید که چگونه مسئولین صداوسیما می‌خواهند با این ادبیاتی که در رسانه ملی به کار می برنند، در رسانه خود درس اخلاق به آحاد جامعه بدهند.»

اما یکی از نکاتی که محمدرضا حیاتی در مصاحبه‌های اخیر خود به آن اشاره کرد این بود که او تنها موظف است هر چه که دبیران و اعضای تحریریه خبر شبکه یک می‌نویسند را اجرا کند. زیبا کلام در رابطه با این موضوع و اجبار مجریان اخبار برای قرائت دقیق آنچه به برای آنها نوشته می‌شود، گفت: «من بسیار بعید می‌دانم که دبیر یا سردبیر شبکه‌ای مانند بی‌بی‌سی متنی را که پر از فحش و توهین است، به دست گوینده بدهد و از او بخواهد که همچون بلندگو این خبر را بخواند.»

منحنی سواد و اخلاق رو به سقوط است

اما این استاد دانشگاه مشکلاتی که امروز رسانه ملی با آن دست و پنجه نرم می‌کند را فراتر از یک خبر می‌داند و معتقد است سطح سواد و مطالعه اشخاصی که به رسانه ملی و نهادهای فرهنگی راه می‌یابند، بسیار پایین است و این موضوع باعث شده، امروز در اخبار رسمی شبکه یک، مخاطبان با چنین واژه‌ها و ادبیاتی مواجه شوند: «مشکل اساسی مملکت ما، این است که منحنی سواد و اخلاق مسئولان در حال سقوط است و افراد به صورت گزینشی به صداوسیما، وزارت ارشاد و نهادهای فرهنگی راه می‌یابند و مسئولیت‌ها به افرادی سپرده می‌شود که تنها به یک جریان سیاسی نزدیک تر هستند. عموم این افراد اندیشه و سوادی در زمینه مسائل فرهنگی و رسانه‌ای ندارند و مطالعات آنها بسیار اندک است. اگر هم برخی سواد و اندیشه‌ای هم در این مورد داشته باشند، مجبور هستند که عقاید خود را پنهان کنند. چون مجبور هستند هرچه را به آنها گفته می‌شود، انجام دهند و به همین دلیل ما از نظر فرهنگی و رسانه‌ای دچار افول شده‌ایم و افراد مستقل و دارای اندیشه نمی‌توانند به نهادهای فرهنگی راه یابند و تنها غلامان حلقه به گوش و فرمانبردار به صداوسیما و وزارت ارشاد راه پیدا می‌کنند.»

امروز شبکه های اجتماعی نقش بسیار پر رنگی در باز نشر و دیده شدن اتفاقات کشور دارند. در این مورد هم محمد رضا حیاتی عنوان کرده بود که پیش‌تر هم این‌ نوع ادبیات در خبرهای رسانه ملی نقل می‌شد، منتهی با فراگیر شدن شبکه‌های اجتماعی در بین مردم، این موضوع‌ها به شکل گسترده‌ای دیده می‌شوند و مورد توجه قرار می‌گیرند. زیبا کلام درباره تاثیر شبکه‌های اجتماعی بر روی نظارت مردم بر رفتار مسئولین و رسانه‌ها می‌گوید: «از نظر من شبکه‌های اجتماعی معجزه قرن بیست و یکم برای کشورهایی نظیر ایران محسوب می‌شوند، زیرا در کشوری مانند ایران، رسانه‌ها و صداوسیما تنها صدای حکومت را مخابره می‌کنند. در این جوامع فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی همچون پنجره و نور در انتهای تونل عمل می‌کند که بار عظیم مشکلات اجتماعی را به دوش می‌کشند. فضای مجازی در عین حال می‌تواند خشونت زبانی، بی ادبی و بی فرهنگی را که در میان مسئولان فرهنگی و رسانه‌ای وجود دارد، در خود سرریز ‌کند و به بسیاری از مردم این موضوع‌ها را نشان دهد. اتفاقا ما در این چند سال اخیر دیده‌ایم که تنها طرفداران و یا اشخاصی که وانمود می‌کنند طرفدار نظام هستند مثل نقل و نبات از فحش‌ها، حرف‌های رکیک و ناسزا در رسانه‌های خود استفاده می‌کنند و شاید برای این جماعت فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی به شکل خطر دیده شود، زیرا آنها تنها به تک صدایی اعتقاد دارند و گوش شنوایی هم برای شنیدن نقد ندارند.»

برنامه‌های خبری صدا و سیما جنبه خبررسانی ندارند

زیبا کلام درباره نقش‌ رسانه ملی در بیان اخبار اضافه می‌کند: «تک صدایی محور اصلی رسانه‌های حکومتی است. به طور مثال شما بیایید یک هفته و یا یک ماه، اخبار شبکه‌های مختلف صداوسیما را تماشا کنید. در تمام این اخباری که صداوسیما به شکل سخت خبر (اخبار ساعت ۱۴ یا ۲۱) و یا نرم خبر (برنامه ۲۰:۳۰) پخش می‌کند، در کمال تعجب متوجه می‌شوید که هیچ اتفاقی در ایران، منطقه و جهان برخلاف اعتقادات جمهوری اسلامی ایران نمی‌افتد و تمام اتفاقات جهان مطابقت کاملی با تفکر جمهوری اسلامی ایران دارد.»

او در رابطه این موضوع مثال جالبی می‌زند و می‌گوید: «به طور مثال در رسانه ملی می‌بینید فردی منفور در ایالات متحده به ریاست جمهوری رسیده است و به همین دلیل در شبکه‌های تلویزیونی می‌گویند تمام مردم کشور امریکا در حال تظاهرات علیه رییس جمهوری منتخب هستند و به سمت رئیس جمهورشان تخم مرغ یا گوجه فرنگی پرت می‌کنند. یا در اخبار نشان می‌دهند که در کشور سوریه دائما ارتش سوریه در حال پیشرفت است و تنها داعش و جبهه النصره در این کشور دست به کشت و کشتار می‌زنند.»

این مدرس دانشگاه معتقد است برنامه‌های خبری صداوسیما سالیان سال است که دیگر جنبه خبر رسانی خود را از دست داده‌اند و تبلیغ به یک بنگاه تبلیغاتی شده‌اند: «این قبیل خبرهایی که از شبکه‌های اطلاع رسانی حکومتی در حال پخش است، تنها مطابق معیارهای جمهوری اسلامی ایران است. پس برنامه‌های خبری صداوسیما خبر رسان نیستند، بلکه یک بنگاه تبلیغاتی هستند و فقط خبرهایی را در راستای ایدئولوژی حکومت پخش می‌کنند.»

زیبا کلام معتقد است رویه‌ای که صداوسیما در پیش گرفته ، باعث محبوبیت شبکه‌هایی همچون «بی‌بی‌سی فارسی» و «من و تو» شده است: «به نظر من یکی از دلایل محبوبیت شبکه‌های «بی‌بی‌سی فارسی» و «من و تو» همین است که صداوسیما به دستچین کردن اخبار و مطابقت دادن آن با ایدئولوژی‌های خود می‌پردازد. اتفاقا در مناظره‌هایی که در دانشگاه‌ها با برخی افراد اصولگرا داشتم، وقتی می‌گویم فلان اتفاق در حال رخ دادن است، آنها ناخودآگاه در جواب من می‌گویند: آقای زیبا کلام! من خودم این خبر را در «بی‌بی‌سی فارسی» و شبکه «من و تو» شنیدم! این یعنی آنها هم یواشکی اخبار «بی‌بی‌سی» و «من و تو» را نگاه می‌کنند. این یعنی آنها هم می‌دانند که رادیو تلویزیون جمهوری اسلامی ایران، آغشته به انحراف و برخی از خبرهای آن نادرست است. این موضوع باعث شده که حتی خود مسئولین هم برای آگاهی از آنچه در دنیا در حال رخ دادن است، به سراغ شبکه‌های خبری آن سوی آب‌ها بروند و این موضوع واقعا فاجعه است. نمی‌دانم بگویم خنده دار است یا گریه دار! امروز صداوسیما جمهوری اسلامی ایران با این رویه، برای این دو شبکه یارگیری می‌کند و مخاطبان را از خود دور می‌کند.»

معین منصوری‌نژاد – آی سینما