پایگاه خبری تحلیلی سینماسینما

برای فیلمسازانی که همراه با وقایع، کنش و واکنش‌های اجتماعی حرکت می‌کنند و ردپای این نگرش را در آثار خود بر جای می‌گذارند، انعکاس مسائل جامعه و روزمره بر پرده نقره‌ای، دغدغه ای تمام نشدنی است.

سینماسینما، دنیاعیوضی: برای فیلمسازانی که همراه با وقایع، کنش و واکنش‌های اجتماعی حرکت می‌کنند و ردپای این نگرش را در آثار خود بر جای می‌گذارند، انعکاس مسائل جامعه و روزمره بر پرده نقره‌ای، دغدغه ای تمام نشدنی است. کمال تبریزی، حالا در میان‌سالی و در اوج پختگی دوران فیلمسازی به سر می‌برد اما همچنان با حرارت گذشته، به دنبال طرح موضوعات روز است.  نام تبریزی در وهله نخست با آثار متفاوت او درباره جنگ را به ذهن مخاطب ایرانی متبادر می‌شود؛ «لیلی با من است» و «شیدا» بیش از بقیه این آثار درخشیدند و هنوز تم اصلی داستان شیدا که با عشق رزمنده مجروح به صدای  زیبای پرستاری که برای آرامش وی سوره «مزمّل» را می‌خواند نوشته شده بود، جذابیت‌های خود را دارد. یا طعنه جدی تبریزی در لیلی با من است به ریاکاری در سالهای دفاع و حماسه با طنز بالنده فیلم و بازی پرویز پرستویی، همچنان «کارت سبز» استقبال مخاطب امروز سینما را در جیب دارد. برای این فارغ‌التحصیل رشته سینما و تلویزیون از دانشگاه هنرکه فعالیت هنری خود را سال پر التهاب پس از انقلاب (۱۳۵۸) آغاز کرده و یک سال بعد از آن به مدت چهارسال، مسوول بخش آموزش مرکز اسلامی آموزش فیلم‌سازی بوده است، دغدغه ها همچنان پابرجاست. او برای نخستین بار پشت دوربین فیلم «آوای غریب» سعید حاجی میری قرار گرفته و از سال ۶۲ تا امروز، تدوین، تهیه و تولید، طراحی صحنه و لباس، فیلم‌برداری، فیلمنامه نویسی و کارگردانی سینما و تلویزیون را تجربه کرده است. با تبریزی درباره آنچه به سلامتی مربوط می‌شود صحبت کردیم که ماحصل آن در پی می‌آید.

از نظر شما به‌عنوان یک فیلمساز اجتماعی، وضعیت اهمیت به سلامتی در جامعه ما چگونه‌ است؟ سلامتی برای مردم تا چه حد جدی است؟

مردم مدت هاست که به موضوع سلامتی اهمیت قابل قبولی می‌دهند. اما شرایط لازم برای حفظ سلامتی مهیا نیست. توجه لازم به نحوه ارائه خدمات پزشکی و بهداشتی کماکان وجود ندارد و بیمه ها معنای واقعی خود را از دست داده‌اند. بنابراین اصولا شرایط مساعدی برای اهمیت دادن به سلامتی فرد و جامعه وجود ندارد و در موارد متعدد ظاهرا آفتابه و لگن هفت دست وجود دارد اما در باطن شام و ناهاری نیست. این شرایط به مدیریت و برنامه‌ریزی نیاز دارد.

به گفته کارشناسان سلامت، ۸۵ درصد سرطان‌ها به دلیل عوامل محیطی است و بخش کمتری هم به وراثت مربوط می‌شود. شما به‌عنوان هنرمندی که دغدغه‌های محیط زیستی هم دارد، فکر می‌کنید کشور ما چطور درگیر این وضع شد؟

این‌روزها آلودگی و نابودی زمین در همه جای دنیا و به ویژه در برخی کشورها بیشتر شده‌ که متاسفانه ما هم جزو آن کشورها هستیم. اتفاقی بسیار مهم و حیاتی که برآیند رفتارهای اجتماعی خودمان است و ما را به سوی تخریب و انهدام  می‌برد. علیرغم همه هشدارها حرکت آهسته و غیرقابل رویت زمین به سمت ویرانی است. ویرانی هم از طریق جنگ‌های کشنده و منهدم کننده و هم از طریق انواع آلودگی‌های خوفناک و مرگ‌آور که به تدریج همه را به کام نیستی می‌کشاند. زمین در حال گرم شدن است. آب در حال کاهش و کمبود است. هوا مسموم و غبارآلود است. اکوسیستم دچار تغییرات ویرانگر شده است و همه این‌ها در حالی است که مردم از یکدیگر می‌پرسند که چرا مرگ و میر در اثر بیماری سرطان افزایش چشمگیری دارد. واقعیت تلخ این است که بشر در عین پیشرفت تکنولوژیک، ناخواسته به سوی لحظه انهدام هستی قدم بر می‌دارد و در حقیقت پس رفت سیستماتیک می‌کند .

وقتی در این زمینه صحبت می‌شود همیشه یک سوال تکراری در ذهن شکل می‌گیرد؛ چه‌ باید کرد؟ به نظر شما در برابر سرعت افزاینده مرگ و میر حاصل از بیماری در کشور، چه باید کرد؟

در حال حاضر گویی سوال همیشگی که در برابر وضعیت نامطلوب اجتماعی به اذهان خطور می‌کند و البته خیلی هم دیر- همین است- چه باید کرد؟!از آنجا که جامعه خیلی دیر به طرح این سوال رسیده‌، پس باید به پاسخ عاجل اندیشید. هرچه رهبران مردمی و مسوولین اجتماعی وظیفه روشنگری و شفاف سازی در برابر این فاجعه بزرگ انسانی دارند، بیش از آن و برای حصول به نتیجه فوری و موثر نیازمند فرهنگ‌سازی و اقدام آگاهانه تک تک آحاد مردم هستیم.

در این بزنگاه بهترین عملکرد به عهده کدام گروه است؟ مردم یا مسوولین؟

به گمان من امید بستن به اقدام دولتمردان دردی از این معضل دوا نخواهد کرد.

 با این توضیح، شما نقش مردم را در مقابله با عوامل محیطی بیماری‌زا پررنگ‌‌تر می‌دانید…

بله؛ رفتار آگاهانه هریک از ما که توام با خواستگاه مصرانه مردمی است، کوتاه‌ترین مسیر در جهت بازگشت به دوران سلامت اجتماعی خواهد بود. آنچه ما را به جهنم هدایت کرده‌است رفتارهای مخرب خود ماست که به حال و آینده بشریت توجهی ندارد و فقط نوک دماغ سودجویی و منافع احمقانه مادی را می‌بیند. راه نجات از اهریمن ضد سلامتی و محیط زیست خود ما هستیم. این شیطانی است که از درون خود ما سر برآورده است و سلاح کشتن این اژدها در اراده ما نهفته است و لاغیر.

به رفتارهای آگاهانه جامعه اشاره کردید. مقابله با عواملی که سلامت انسان‌ها را تهدید می‌کند، مشخصا چه رفتارهایی می‌طلبد؟

بدون مسامحه و سهل انگاری دوری از مصرف پلاستیک، کاهش مصرف آب، اجتناب از سوزاندن هرچیز ولو اینکه خیلی کوچک باشد، استفاده از وسایل نقلیه پاک به جای موتورهای بنزینی و گازوییلی ، استفاده واقعی از انرژی خورشیدی در زندگی روزمره، اجتناب از مواد شیمیایی و غیره در تولیدات کشاورزی و دامی و صرف نظر از سودهای تجاری خانمان‌سوز و صدها رفتار ضد انسانی و ضد طبیعت دیگر که منجر به فساد تدریجی حیات بر روی کره زمین شده‌است. در این مبارزه با نفس برای خودمان آرزوی موفقیت کنیم.

اما در این سالها نهادهای مدنی تلاشهای زیادی برای جلب مشارکت مردم در این زمینه‌ها کرده‌اند. با این‌حال بسیاری از مشکلات به قوت خود باقی است. شما فکر می‌کنید این فرهنگ چطور باید همه‌گیر شود؟  چطور می‌توان از مردم در این زمینه کمک گرفت؟

ایجاد کمپین‌های مختلف مردمی، هنرمندان، افراد شاخص و نخبه جامعه در خصوص هریک از مواردی که اشاره شد، می تواند همه را در این مبارزه حیاتی یاری کند. به فکر تشکیل کمپین ها باشیم.

در زمینه همکاری مشترک نهادها برای فرهنگ‌سازی، آیا سینما هم می‌تواند در ترویج زندگی سالم نقش جدی داشته باشد؟

قطعا در شرایط حاضر سینما می‌تواند نقش موثری درآگاهی و اطلاع‌رسانی به جامعه داشته باشد. البته به‌شرطی که همه از فیلمسازان گرفته و بقیه نهادهای فرهنگی به ضرورت چنین اقدامی رسیده باشند. همانطور که قبلا اشاره کردم هنوز این موضوع حیاتی از نظر بسیاری حتی افراد به ظاهر روشنفکر چندان جدی تلقی نمی‌شود. متاسفانه اغلب در مرحله نمایش حساسیت به محیط زیست باقی مانده‌ایم و اقدام عملی به معنای حقیقی آن وجود ندارد.

فضای فیلمسازی شما همواره ثابت کرده دغدغه‌های اجتماعی دارید…

بله فکر می کنم ما باید کنار مردم باشیم. دغدغه آنها و مسائل اجتماعی، اقتصادی و سیاسی که همه از آن تاثیر می پذیرند را در فیلم‌هایمان به تصویر بکشیم. شاید به‌خاطر همین، مردم وقتی ما را می بینند عکس العمل نشان می‌دهند چون احساس می‌کنند سفره آنها، شادی، غم، زندگی و شرایط مالی و مسائل اجتماعی آنان برای ما هم اهمیت دارد. برخی هستند که اگر توپ در کنند و انقلاب هم بشود فیلم‌های فلسفی و روانشناسانه خود را می‌سازند. البته آنها هم فیلم‌های خوبی هستند و کمتر کهنه می‌شوند اما هر فیلمسازی رسالتی دارد.همین که انعکاس دهنده آمال و آرزوهای جامعه هستیم برای من کافی است و این مسیر را در کارنامه فیلمسازی ادامه می‌دهم.

شرایط کلی جامعه، از ریزش مخاطبان سینما در سالهای اخیر گرفته تا افزایش آمار مخاطبان فیلم‌های کمدی و سریال‌های شبکه‌های برون مرزی فارسی‌زبان نشان می‌دهد مردم کمتر به سوی سینمای اجتماعی ایران با مضامینی مثل سلامت و محیط زیست اقبال نشان می‌دهند. در این میان مقصر کیست؟

بی انصافی است بگوییم فیلمساز ما مقصر نیست اما درصد تقصیر آنها خیلی کمتر از مدیران است. این غیر قابل انکار است. شرایط اقتصادی فعلی سینما صرفا محصول شرایط کلی اقتصاد و درآمد مردم نیست. هر روز ماشین های لوکس و اساسا خودروها بیشتر می‌شوند، هزینه‌های عجیب و غریب عروسی و مهمانی‌ها سر از روزنامه ها در می‌آورد. حتی دیزاین خانه‌ها عوض شده و رستوران‌ها، مراکز خرید و مکان های تفریحی مملو از آدم است. در نقاطی از تهران ماشین‌هایی را می بینیم که اصلا به آن محله نمی‌خورد و وقتی تحقیق‌ می‌کنی می‌بینی صاحب آن ماشین در یک خانه ۴۰ متری مستاجر است، اما ماشین لوکس قسطی خریده است. این یعنی سلیقه جامعه عوض شده. دلیل اصلی فاصله مخاطب و سینما به روحیه محافظه کاری بر می‌گردد. اگر فیلم‌ها موافق و مخالف با شور و اشتیاق نداشته باشند علاقه عمومی به وجود نمی‌آید. حس مردم این است که این فیلم ها ابتر است و آینه و منعکس کننده مسائل و مشکلات آنها نیست. مطمئن باشید مردم قبل از ما این روحیه محافظه کارانه را می‌فهمند و مادامی که امکان طرح مسائل نباشد، همین آش و همین کاسه است. می‌نشینند در خانه، ماهواره می بینند یا فیلم‌های روز دنیا را در سینمای خانگی تماشا می‌کنند.

سال گذشته فیلم «طعم شیرین خیال» از شما اکران شد. فیلمی که درآن به مشکلات کنونی محیط زیست اشاره کرده بودید. این سوژه را چگونه دستمایه ساخت فیلم سینمایی قرار دادید؟

محیط زیست همواره دغدغه من بوده است. این فیلم یک قصه عاشقانه لطیف دارد. من پیش از این تجربه ساخت فیلم عاشقانه و ملودرام با نام «شیدا» را داشتم اما آنچه که در این فیلم برای من جذاب است موضوع اصلی طعم شیرین خیال است. موضوع اصلی فیلم درباره محیط زیست و رابطه انسان و زمین است که برای من بسیار جذاب است. تاکید من در این فیلم این است که متاسفانه برخی چیزها را فقط می توانیم در خیال ببینیم و پاکیزگی محیط زیست امروزه به خیال پیوسته است. بنابراین دست به دست هم دهیم تا این خیال را به واقعیت تبدیل کنیم. ضمن اینکه اگر خیال را از خود بگیریم امکان حیات نداریم. آنچه می بینیم قطعا واقعیت نیست بلکه خیال است. اما هنگام دیدن این فیلم با مردم، متوجه شدم که دوست دارند رویای حفظ محیط زیست به واقعیت تبدیل شود. با دیدن طعم شیرین خیال آنچه را که در مخیله من می گذرد به عنوان کسی که روی زمین زندگی می‌کنم، متوجه می‌شوید. هر وقت به خانه سینما برای جلسات مختلف می‌روم بوی سیگار می‌گیرم. اگر این فیلم بتواند شرایطی ایجاد کند تا بیننده نسبت به محیط اطراف خود توجه بیشتری داشته باشد و پاکی دوباره به زمین بازگردد یعنی در این فیلم موفق بودم.

به‌نظر شما مردم عادی درک درستی از فیلم‌هایی که در این زمینه ساخته می‌شود، خواهند داشت؟

البته؛ مهمترین مخاطب فیلم‌هایی مثل طعم شیرین خیال مردم عادی هستند. چراکه تجربه نشان داده مردم عادی اطلاعات درستی از محیط زیست ندارند و این مقوله را درک نمی‌کنند. بنابراین شاید خیلی از کسانی که اطلاعاتی نسبت به محیط زیست دارند این مهم را رعایت کنند. اما متاسفانه مردم عادی توجهی به محیط زیست نشان نمی‌دهند. همین است که شاهد هستیم که محیط زندگی‌مان در حال نابودی است. بنابراین تلاش من به عنوان کارگردان طعم شیرین خیال این بود که مردم عادی و کوچه و بازار با این فیلم سینمایی ارتباط برقرار کنند. ما این روزها صحنه های خوبی در طبیعت و محل زندگی خود شاهد نیستیم. متاسفانه سینما در زمینه محیط زیست خیلی کم کاری کرده است. به‌نظر می‌رسد اکنون در شرایطی به‌سر می‌بریم که  به یک جنبش محیط زیستی هنری نیاز داریم. جنبشی که از هنر برای بهبودی وضعیت محیط زیست کمک بگیرد.

با شنیدن خبر افزایش بیماری‌های مختلف‌ و کاهش سن ابتلا به آن‌ها در ایران، چه احساسی به شما دست می‌دهد؟

غمگین و نگران می‌شوم. برای همه مردم سرزمینم که عمدتا به دلیل وجود پارازیت‌های مخرب و استفاده از مواد مضر دچار انواع بیماری‌ها می‌شوند و متاسفانه علیرغم اطلاع همگان در بر همان پاشنه می‌چرخد.

هرانسانی ممکن است در زندگی عادات غلطی داشته‌باشد که در طولانی‌مدت سلامتی‌اش را به مخاطره بی‌اندازد. شما هم از این عادات دارید؟

اغلب همکارانم می دانند که من تا حالا یک نخ سیگار هم نکشیده‌ام. آن هم در عالم سینما که کار بدون سیگار راه نمی افتد. تو خود حدیث مفصل بخوان از این مجمل. یکی از موانع اصلی سیگار کشیدن در سینما من هستم.

توجه به سلامتی برای شما چگونه دنبال می شود؟

به همراه همسرم پیاده‌روی می‌کنم که بسیار مفید است. اغلب و در هر فرصتی که مقدور باشد این کار را انجام می دهم.