سینماسینما، شادی حاجی مشهدی
سرکوب اولین فیلم بلند سینمایی رضا گوران نویسنده و کارگردان تئاتر است که پس از حاشیهها و جدل های فراوان عاقبت در تابستان امسال اکران شد. از این کارگردان پیش تر نمایش های یرما (۸۷)، هملت (۹۱) و مرداب روی بام (۹۳) را به خاطر داریم. «یرما» تجربه ی موفقی از وی بود که توانست در دو رشته ی بهترین طراحی صحنه و لباس وبهترین کارگردانی از بیست و هفتمین جشنواره بینالمللی تئاتر فجر جوایزی کسب کند.
مهاجرت دو طرفه ی اهالی سینما و تاتر به قلمروی یکدیگر و برقراری ارتباط و در هم تنیدگی حرفه ای در این دو حوزه و در سال های اخیر، سبب پیدایش و خلق نمونه های عجیب و متفاوتی به لحاظ مضمون و فرم در آثار به نمایش در آمده، شده است.
سرکوب اما، قصه ی لاغری دارد که با وجود بازیگوشی در فرم هم فربه نمی شود. مشابه این حال و هوای مبهم و پرگو را ممکن است پیش تر و شاید حتی با اختلاف بسیار زیاد بهتر، در فیلم هایی مثل ساعت ها ( The hours 2002 )، آگوست : اوسیج کانتی (August: Osage County 2013) و کاملا غریبه هاPerfect strangers) 2016) به یاد بیاوریم.
ملیحه (باران کوثری) پرستار زن سالمندی (رویا افشار) است که دچار آلزایمر است. ملیحه به ناچار با غیبت چند روزه پرویز همسر زن سالمند، بچههای او را خبر میکند. پریسا (الهام کردا)، پریا (سارا بهرامی) و پروانه (پردیس احمدیه) به ترتیب سه دختر خانوادهاند که یک به یک سر می رسند. به نظر می رسد که آن ها مدتهاست که از پدر و مادرشان بی خبرند چرا که از وضعیت سلامت مادر و حضور پرستار متعجب می شوند. ملیحه که بعدتر می فهمیم صیغه پرویز شده و نمی دانیم چرا و چگونه، مدام از دخترها سراغ خسرو، تک پسر خانواده را میگیرد. دخترها از پاسخ به این سوال طفره میروند و خیلی دیر بر ما آشکار می شود که خسرو نیز مرده است، مدلی از یک غافلگیری دیرهنگام، که از بس در قصه بی موقع است که تاثیر لازم را بر مخاطب نمی گذارد.
سرکوب می خواهد تکه ای از یک هم نشینی کوتاه زنانه باشد و دنیای زنانه ای را به تصویر بکشد که از آزار مردانِ بد یا کمبود حضور پر رنگشان آسیب دیده است. این مفهوم مستتر در فیلم در سطح می ماند و حتی به یک واگویه عقیم یا اعترافی آرام کننده نیز بدل نمی شود. در واقع آنچه فیلمساز از دل ِ این گزاره های قطره چکانی می خواهد درباره ی درد ها و تنهایی های این ۵ زن بر ما آشکار کند، ابدا محقق نمی شود.
در این میان مونولوگ های مادر با بازی خوبِ رویا افشار نکته ی مثبت فیلم است. او در میانه فیلم و با یک ریتم نوسانی، هر چند دقیقه یکبار روبروی آیینه به زبان آذری (با زیرنویس) و با خسرو پسر از دست رفته اش صحبت می کند، اما نکته اینجاست که حتی این لحظات هم، در قامتِ کلی فیلم مثال اندام اضافه ای هستند که به شکل و فرم کلی آن نمی آید و همچون تکه ای جدا مانده در این فضای پر سوال گل درشت می نمایند.
نماد و نشانه های فیلم بی تاریخچه و بی تناسبند. اینکه چرا سرنوشت پرویز پس از سه روز گم شدن، برای دخترها مهم نیست، اینکه ملیحه و فرزندش چطور میان این زندگی قرار گرفتند، اینکه مادر فقط در هنگام درد دل با خسروی ناپیدایش شان و شعوری قابل پیش بینی دارد، اینکه چرا اساسا هیچ مردی با دخترهای این خانه ماندنی نیست و نبوده، اینکه پسرک اوتیسمی موفرفری پریسا علت اینهمه خشم و عصبیت دیگران را درک نمی کند، اینکه درون آن اتاقِ پر از پرونده و کتاب و خرت و پرتِ چه رازی مدفون شده، اینکه آیا همه این بدبختی ها از نفرین یک ماهی شروع شده و… همه اینها قصه ی زخم های کهنه ای بی تاریخ و سابقه ای است که بدون درمان، پرابهام و بی رمق روایت می شوند؛ از این روست که بیننده به دلیل عدم نزدیکی با تک تک شخصیت ها، با آن ها عجین و هم درد نمی شود.
فضاسازی این فیلم به شدت متاثر از تئاتر است؛ یک لوکیشن بسته که همچون صحنه نمایش همه داشته ایش را یک به یک بر بیننده آشکار می کند. حتی لایه بندی بصری دوربین هم براین برآیند بیرونی بی اثر است. قرار دادن شیشه های کدر و کثیف پنجره در دیوارهای جدا کننده جلوی دوربین و حتی حرکت پاندول وار و مواج دوربین که با هدف تظاهرِ بیرونی این بی قراری در طراحی میزانسن به کار گرفته شده، رفته رفته کارکرد واقعی خود را از دست داده و به آزار بیننده می انجامد.
صحنههای بسیاری در سرکوب هست که حرکت روی دست دوربین، دور و نزدیکشدن و معلق بودن، در آنها به کل بیمعنا است. می شود حدس زد که کارگردان جذب این ایده ی کلیشه ای شده باشد که چنین میزانسنی میتواند فضاسازی پر تعلیقی را القا کند و تنشدرونی بازیگرانِ شخصیتپردازینشده را به مخاطب انتقال دهد که قطعا نمیدهد و نمیتواند.
این فرم غلو شده اگر چه با هدف سیال بودن و شاعرانه کردن فضا در ذهن فیلمساز شکل گرفته اما به هیچ روی از پسِ بیانِ حرف های سنگینِ روانشناسانه یا اجتماعی که می خواسته بگوید، بر نمی آید. حرف هایی که قرار است در دل فیلم به بیننده منتقل شوند، پیام هایی از پای بست لرزان خانواده، از درگیری های سیاسی، از معضلات اجتماعی، تنهایی آدم های مدرن … هیچکدام مظروف درستی برای این ظرف بی شکل و شمایل نیستند.
از همه عجیب تر اینکه در چنین فضای کشدارِ غمگین و سردی که قرار است به رئالیسم تلخ روابط انسانی و پایه های سست یک خانواده ی از هم گسیخته تنه بزند، ناگهان ابرهای سورئال از راه می رسند و در پایان فیلم، نکبت و گناه این خانه را به بارانی که به ترنم صدای علیرضا قربانی و شعر هوشنگ ابتهاج مزین شده از آن می زدایند…
سرکوب شاید به عنوان اولین تجربه ی بلند سینمایی رضا گوران تجربه ی متفاوتی به نظر برسد، اما واقعیت این است که این فیلم قادر نیست در روزهای نا امیدی سینمای ایران نه بر فروش گیشه بیفزاید و نه ذهن مخاطب را آنچنان که باید درگیر کند؛ برای نگارنده این پرسش باقی است که اگر سرکوب در مدیوم تئاتر به صحنه می رفت، نتیجه چه بود؟
لینک کوتاه
مطالب مرتبط
- غریبههای آشنا/ تاملی بر فیلم «هارمونیهای ورکمایستر» ساخته بلا تار
- «جهان با من برقص»، «سرکوب»، «سونامی» و «قصر شیرین» در جشنواره بینالمللی فیلم ولز
- برترین بازیگران زن سال ۹۸ (۴)/ فرشته صدرعرفایی، سارا بهرامی
- برترین بازیگران زن سال ۹۸ (۲)/ پریناز ایزدیار، باران کوثری
- خامدستی و هدر رفتگی/ نگاهی به فیلم «سرکوب»
- بدترین فیلمهای ۲۰۱۹، از نگاه منتقدان ورایتی
- جذاب اما نه فوقالعاده!/ نگاهی به فیلم “متری شیش و نیم”
- یک فیلم خیلی خوب ببینید/ نگاهی به فیلم «روسی»
- «سوئیچ پن»/ رسانه، فیلمنامه و پیام؛ بررسی چالش فیلمنامه مطابق با الگوی مارشال مک لوهان- مرور چند فیلم در حال اکران
- نمایش و نقد ۲ مستند با موضوع سوریه در کانون فیلم «سینماحقیقت»
- منطق «همه میدانند»/ نگاهی به فیلم «همه میدانند»
- نگاهی به فیلم «قسم»/ اتوبوسی به رسم قسم
- محاکمه در بیابان/ نگاهی به فیلم «قصر شیرین»
- شنیدنِ دوباره یک ترانه عاشقانه شیرین/ نگاهی به فیلم «دوباره زندگی»
- «اینسرت»/ یک فریب شیک؛ یاددداشتی بر فیلم «ایده اصلی»
نظر شما
پربازدیدترین ها
- محمد رسولاف با «دانه انجیر مقدس» به کن باز میگردد
- تحلیل رسانههای فرانسوی از حضور فیلم رسولاف در بخش مسابقه کن/ یک انتخاب سیاسی
- کارگردان کانادایی که عاشق فرهنگ ایران شد/ ماتیو رانکین: از سینمای ایران تاثیر گرفتهام
- سینماسینما/ گفتوگو با کن لوچ درباره «بلوط پیر» و دیگر چیزها/ امید، فعالیتی سیاسی است
- فیلم ترنس مالیک به جشنواره کن نرسید/ لیلا حاتمی با مریم مجدلیه به ونیز میرود؟
آخرین ها
- نکوداشت اکبر زنجانپور در نوزدهمین «شب کارگردان»
- حضور همراه اول در بزرگترین نمایشگاه فناوری ترکیه
- معرفی همراه اول بهعنوان کارفرمای برتر سلامتمحور
- «در سایه سرو» از جشنواره ایتالیایی جایزه گرفت
- فیلم ایرانی نامزد قدیمیترین جایزه سینمایی اروپا شد
- کیوسکهای دیجیتال نخستین اپراتور سلامت کشور رونمایی و نصب شد
- تحلیل رسانههای فرانسوی از حضور فیلم رسولاف در بخش مسابقه کن/ یک انتخاب سیاسی
- فیلمهای «رکوردزن» و زنگ خطر برای آینده این سینمای محترم!
- «هواخوری» روی صحنه میرود
- تمدید مهلت شرکت در جشنواره «خیمه شب بازی»
- سینماسینما/ گفتوگو با کن لوچ درباره «بلوط پیر» و دیگر چیزها/ امید، فعالیتی سیاسی است
- نسخه ویژه نابینایان «همسر» با صدای مسعود فروتن منتشر میشود
- نمایش «شیرین» کیارستمی در جادوی سینما بنیاد حریری
- آغاز ثبتنام دهمین دوره کارآموزی همراه اول
- تتلو در دادگاه: عذرخواهی میکنم
- مستانه مهاجر داور جشنواره الجزایر شد
- فیلم ترنس مالیک به جشنواره کن نرسید/ لیلا حاتمی با مریم مجدلیه به ونیز میرود؟
- «آقای قاضی» به شبکه دو میآید
- واکنشها به گفتگوی عضو هیئت مدیره نماوا/ شورای صیانت خانه سینمای ایران بررسی میکند
- محمد رسولاف با «دانه انجیر مقدس» به کن باز میگردد
- بستههای همراه اول ویژه حج ۱۴۰۳ اعلام شد
- چرا «سرزمین مادری» فعلا متوقف است؟
- اکران «همسایه شما، زهره» در هنر و تجربه/ پوستر فیلم رونمایی شد
- کمال تبریزی به دبیری جشنواره فیلم اقوام ایرانی نرسید
- معرفی نامزدهای دومین جشنواره «عروسکخونه»
- «ایستاده با گرگ» نامزد دریافت جایزه از جشنواره دهلی نو شد
- کیلین مورفی، بهترین بازیگر مرد آکادمی فیلم و تلویزیون ایرلند/ پیروزی «اوپنهایمر» کامل شد
- شمشیرها برق میزنند/ نگاهی به فیلم «شوگان»
- اردیبهشتِ تئاتر شهرزاد با سه نمایش
- مستندی از «حمید سهیلی» در موزه سینما نمایش داده میشود