پایگاه خبری تحلیلی سینماسینما

سینماسینما: عزیزالله حاجی مشهدی در روزنامه اعتماد نوشت:

روز یکم آبان ماه، برابر با ۲۲ اکتبر، روز جهانی آگاهی از «لُکنتِ زبان» نامگذاری شده است. این نامگذاری که از روز ۲۲ اکتبر سال ۱۹۹۸ آغاز شده است، سرآغاز توجهی جدی به پدیده «لکنت» (stuttering/ Tongue tie) یا «ناروانیِ گفتار» به حساب می‌آید. انتخاب چنین روزی با هدف آگاهی‌بخشی و بالا بردن میزان آشنایی همگانی افراد جوامع انسانی به این پدیده زبان‌شناختی و روانشناختی است که از دیدگاه زبان‌شناسان به عنوان گونه‌ای «زبان پریشی» شناخته شده است.
زبان پریشی یکی از سرفصل‌های مهم موردنظر بسیاری از زبان‌شناسان در موضوع زبان‌آموزی کودکان است که در علم زبان‌شناسی
(Linguistics) از آن به عنوان یکی از دشواری‌های زبان‌آموزی یاد می‌کنند. پدیده‌ای به نسبت آزاردهنده که گفته می‌شود میلیون‌ها نفر از گویشوران مختلف در سراسر جهان را به عنوان یک عارضه روان‌تنی (جسمی روحی) که در عوامل متعددی ریشه دارد، رنج می‌دهد. خوشبختانه در ایران نیز «بنیاد گفتار روان» و «انجمن لکنت ایران» در حال فعالیت است و همگام با سایر کشورها، به این روز جهانی، توجه نشان داده می‌شود.به همین مناسبت بر آن شدیم تا با نگاهی گذرا به این «اختلال گفتاری» ضمن اشاره به چند فیلم سینمایی نام‌آشنا در سینمای ایران و جهان، درباره مستند «لکنت» (ساخته منصوره میرمعرّب) نگاهی جزیی‌نگرانه‌تر داشته باشیم تا با قدر‌شناسی از مستندسازانی که به این‌گونه پدیده‌های به ظاهر نه چندان جذاب، اما به راستی مهم و درخور اعتنا توجه نشان می‌دهند، در آینده، انگیزه‌های بیشتری برای تداوم بخشیدن به ساخت چنین آثاری، برای‌شان ایجاد شود.

لُکنتِ زبان، نوعی اختلال گفتاری: 
عارضه لُکنت زبان به عنوان پدیده‌ای آزار‌دهنده از زمانی بروز می‌کند که کودکان در آغاز راه گفت‌وگو با پدر و مادر و اطرافیان خود دچار اختلال گفتاری می‌شوند. صرف‌نظر از شدت و تنوع و گوناگونی این اختلال گفتاری، ریشه همه گونه‌های مختلف پدیده لکنت زبان را باید در کودکانی جست‌وجو کرد که به دلیل ناتوانی در ایجاد تعادل و هماهنگی بین تعداد زیادی از ماهیچه‌های مرتبط با اندام‌های گفتاری (Organs of speech) خود، دچار مشکل می‌شوند. این اختلال بیشتر از حدود دو یا سه سالگی در میان کودکان پدید می‌آید که در صورت درمان به‌موقع با استفاده از متخصصان گفتاردرمانی می‌توان در مسیر درمان و نجات آنان از این پدیده رنج‌آور، گام‌های سودمندی برداشت. نکته آزار‌دهنده در برخورد با اختلال لکنت زبان، موضوع مهم نوع واکنش مخاطبان یا اطرافیان کودکانی است که از مشکل ُلکنت زبان رنج می‌برند. در راس این واکنش‌های آزار‌دهنده، تمسخر و ریشخند همسن و سالان و سایر مخاطبان کودکان گرفتار لکنت زبان قرار می‌گیرند که به تدریج موجب گوشه‌گیری و انزوای کودکان دارای لکنت می‌شود و آنها را از حضور در کارهای گروهی و همراهی با هم‌سن و سالان‌شان در بازی‌های دسته‌جمعی باز می‌دارد!
باتوجه به سفارش‌های سودمند متخصصان گفتاردرمانی، همدلی و همراهی مشفقانه و مهرورزانه با این‌گونه کودکان، خودداری از بریدن رشته کلام آنان حتی به قصد کمک و اصلاح گفتارشان هنگام حرف زدن و به ویژه پرهیز از ریشخند و تمسخر آنان، می‌تواند، بهترین کمک به این‌گونه کودکان باشد. از آنجایی که در این نوشتار قصد پرداختن تفصیلی به پدیده اختلال گفتاری لکنت زبان و بررسی‌های دقیق این دشواری را نداریم و واکاوی جزییات مشکل لکنت زبان نیازمند یادداشتی مفصل‌تر است، بد نیست در پایان این اشاره اجمالی، گفته شود که عمده مشکلات گفتاری در پدیده لکنت زبان را در کودکانی می‌توان شاهد بود که در بیان یک واژه یا یک جمله و همچنین در کشیدن یک هجا یا کلمه و گاه در تکرار برخی هجاها و واژه‌ها مشکل دارند و به ویژه هنگام بیان و ادای یک حرف یا یک واژه، در اندام‌های گفتاری خود فشار زیادی احساس می‌کنند که فرد طرف گفت‌وگو یا شاهد عینی می‌تواند آشکارا نشانه‌هایی چون: لرزش لب‌ها، پلک زدن‌های سریع و تیک‌های صورت را نیز در آنها ببیند.

سینما و لُکنتِ زبان: 
همه ما تا امروز با پدیده لکنت زبان و اختلال در گفتار، به شکل‌های مختلف در بسیاری از فیلم‌های سینمایی و فیلم‌های داستانی و برخی مستند‌ها و مجموعه‌های تلویزیونی رو‌به‌رو شده‌ایم. گاه این مشکل گفتاری در شخصیت محوری یک فیلم وجود داشته است و گاه در صحنه‌هایی کوتاه و گذرا با برخی شخصیت‌های فرعی برخورد کرده‌ایم که دارای لکنت زبان بوده‌اند. واقعیت این است که اگر در هنرهای فراگیر و پرمخاطبی چون سینما و تئاتر به این پدیده پرداخته نشود، به این معناست که با نگاهی دور از واقع‌گرایی، گویی دست به انتخاب و گزینشی زده‌ایم که ناخواسته میلیون‌ها نفر از افرادی را که در سراسر دنیا دارای چنین مشکلی هستند، نادیده گرفته‌ایم.
در میان نمونه‌های ایرانی فیلم کوتاه داستانی: «زنگِ اول، زنگِ دوم» (به کارگردانی کیومرث پوراحمد، محصول کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان -۱۳۵۶) از نمونه‌های مناسبی است که به‌طور مستقیم به عارضه لکنت زبان می‌پردازد. داستان فیلم به نوجوانی به نام «مسعود» مربوط می‌شود که لکنت زبان دارد. عموی جوان ِ او برعکس مادربزرگش که اعتقاد دارد مسعود با خوردن تخم کبوتر و لاک‌پشت، خوب می‌شود، بر این باوراست که تنها با استفاده از سفارش‌ها و تمرین‌های موردنظر پزشک و با تکرار و تمرین می‌تواند این مشکل را حل کند.
فیلم «رابطه» (ساخته پوران درخشنده- ۱۳۶۵) به عنوان نخستین تجربه بلند سینمایی این کارگردان نیز از نمونه‌های مناسب دیگری است که به موضوع زبان پریشی و ناتوانی یک نوجوان (ناصر) در تکلم می‌پردازد که با تلاش فراوان، با کمک معلم خود، موفق می‌شود که تا حدودی تکلم خود را بازیابد و با دیگران ارتباط برقرار کند.
یکی دیگر از نمونه‌های به نسبت موفق در پرداخت مناسب موضوع «لکنت زبان» فیلم سینمایی «لکنت» از تولیدات سیمای شبکه یزد است که در سی و یکمین جشنواره بین‌المللی فیلم‌های کودکان و نوجوانان در اصفهان، پروانه زرین بهترین کارگردانی فیلم بلند در بخش بین‌الملل، جایزه ویژه هیات داوران، پروانه زرین بهترین بازیگری و جایزه ویژه بهترین بازیگر در بخش یونیسف را به دست آورده است. در این فیلم موضوع واکنش‌های تمسخرآمیز اطرافیان دخترک نوآموزی که دارای لکنت زبان است، در یک مدرسه روستایی به خوبی به تصویر کشیده شده است.
گفته شده است که برای این اختلال گفتاری در طول تاریخ نیز نمونه‌های معروفی می‌توان برشمرد که شخصیت‌های معروفی، از کودکی تا نوجوانی و در مواردی حتی در دوران بزرگسالی، گرفتار لکنت زبان بوده‌اند، اما این پدیده آزار‌دهنده هرگز مانع کار و فعالیت و رسالت اصلی آنان در جامعه‌ای که می‌زیسته‌اند، نشده است. از میان این شخصیت‌های نام‌آشنا به کسانی چون: ارسطو، چارلز داروین، سامرست موام، حضرت موسی و… می‌توان اشاره داشت.
یکی از نمونه‌های شاخص سینمای جهان فیلم سینمایی معروف و شناخته شده یک دهه گذشته، یعنی: «سخنرانی پادشاه» (The King’s Speech) ساخته «تام هوپر» (Tom Hooper) محصول ۲۰۱۰ کشور انگلیس است که به عنوان یک گونه تاریخی مذهبیِ شخصیت‌محور، با درونمایه روانشناختی، جایزه اسکار و بفتا را در زمینه بهترین کارگردانی، فیلمنامه و بازیگر نقش اول به دست آورده است. در این فیلم، پادشاه «آلبرت» (با بازی کالین فرث) به عنوان فرزند کوچک پادشاه بریتانیا، موفق می‌شود تا به کمک معلم زبان‌شناسی و گفتاردرمانی خود، با انگیزه زیاد و با امید فراوان، بر همه ترس‌های خود که در واقع از ضعف شخصیتِ او سرچشمه می‌گیرد، غلبه کند و سرانجام به پیروزی دست یابد.
همچنان‌که در بخش آغازین این نوشتار اشاره شد، فیلم مستند «لکنت» (تولید ۱۳٫٫٫) ساخته «منصوره میرمعرّب» باتوجه به حضور موفق در جشنواره جهانی فیلم فجر و دعوت برای حضور در چند جشنواره خارجی طی سه، چهار سال گذشته، به عنوان یک کار پژوهشی به نسبت زمان‌بری که گویا ساخت آن نزدیک به سه سال طول کشیده، ازجمله فیلم‌هایی است که به موضوع «لکنت زبان» بسیار نزدیک شده است. واقعیت این است که ساختن برخی فیلم‌های مستند برای مستندساز، همواره با رنجی دوچندان همراه می‌شود. از یک‌سو دشواری موضوع و از سوی دیگر بی‌میلی و اکراه کسانی که به نوعی درگیر همان مشکلی هستند که از قضا، موضوع فیلم مستند است، برای حضور در مقابل دوربین مستندساز، بر دشواری کارشان می‌افزاید. شاید برای نخستین‌بار است که فیلمسازی سراغ ساختن فیلم مستندی با موضوع «لکنت زبان» (stuttering) یا «زبان پریشی» (Aphasia) از ریشه لاتین (Phasis)به معنای «فقدان قدرت گفتار» به عنوان یکی از دشواری‌های دیرآشنا در گفتار، رفته است که به ویژه نشانه‌های بارز آن را در کودکان خردسال، بیش از دیگر گروه‌های سنی می‌توان مشاهده کرد. بسیاری از سفارش‌ها و توصیه‌های کاربردی و عملی افراد متخصص حاضر در فیلم ازجمله زیان مداخله اطرافیان ناآشنا با عارضه لکنت‌زبان که گاه دخالت‌های‌شان به تشدید بیماری در افراد مبتلا به زبان پریشی نیز منجر خواهد شد، به ویژه در شناساندن ابعاد روانی این عارضه به مخاطبان فیلم بسیار موفق عمل می‌کند. به نظر می‌رسد که بها دادن به چنین اثری به ویژه از سوی نهادهایی چون «انجمن لکنت ایران» که بی‌تردید دغدغه کاهش عوارض روانی این عارضه گفتاری در میان گروه زبان‌پریش‌های جامعه را دارد، می‌تواند به سود همه مبتلایان به این عارضه و خانواده‌های‌شان تمام شود و چه بسا با حمایت و پشتیبانی جدی‌تر از چنین مستندسازانی، به آنان فرصت داده شود که با جلب همکاری‌های بهتر و بیشتر برخی افرادی که دارای لکنت‌زبان هستند، بتوانند فیلم‌هایی مفصل‌تر و دقیق‌تر بسازند.