سینماسینما، محمد جواد فراهانی
اگر فیلم «درخت خاموش» را ندیدهاید، امکان لو رفتن داستان در این نوشته وجود دارد
درخت خاموش جدیدترین ساخته فایسال سویسال، محصول مشترک ترکیه و ایران است که به عنوان یکی از چهار گزینه کشور ترکیه برای معرفی به بخش اسکار فیلمهای خارجی زبان مطرح است. درخت خاموش یک درام شخصیتمحور است که به وهلهای خاص از زندگی یک نویسنده ترک به نام حیاتی میپردازد. در این فیلم مسئلهای که در بدو امر اهمیت مییابد مسائل و مشکلات مربوط به زندگی حیاتی است و زندگی او را باید به دو بخش تقسیم کرد. بخشی مربوط به رویدادهای پیشداستان و سرنوشت پدرش و بخشی مربوط به زندگی فعلی و رابطه با همسرش.
فیلم از همان ابتدا پس از اینکه به یکی از رویدادهای پایانی داستان اشاره میکند، به سراغ درخت خشکشده وسط حیات خانه پدری حیاتی میرود. مردی قصد دارد تیشه به ریشه درخت بزند و آن را از میان ببرد و این حیاتی است که مانع او میشود. او بدین طریق به شکلی استعاری از هویت فعلی خود و هویت پدر مرحوماش دفاع میکند. درخت خشک شدهی وسط حیاط استعارهای است از درون حیاتی. هماو که دو سال است نتوانسته اثر جدیدی بیافریند و این مسئله بعد از ازدواج با همسرش یاپراک رقم خورده است.
یک مانع بزرگ در زندگی زناشویی حیاتی و یاپراک خودنمایی میکند و آن از عدم میل حیاتی به یاپراک سرچشمه میگیرد. مسئلهای که کار و زندگی آنها را به جولانگاه طلاق کشانده است. در اینجا درخت خاموش به سیاق آثار برجسته شخصیتمحور به انگیزه کاراکترها توجه ویژه دارد. یعنی مثلا اگر برای یاپراک انگیزهای در خصوص طلاق متصور میشود، برای اختگی حیاتی نیز دلیل میآورد و روشن میکند که مشکل اصلی حیاتی ذهنی است و نه جسمی. ابتدا به دلیل فشار خانوادهاش مبنی بر ازدواج و بعد دختری به نام رویا که در دوران دانشگاه عاشقاش میشود و تا پایان علاقهاش را با او مطرح نمیکند. پس یافتن سرچشمه انفعال حیاتی در فیلم دشوار نیست. او در جهان کنونی داستان همچون گذشته از موضع انفعال با قضایا و موارد مهم برخورد میکند و یکی از ویژگیهای مثبت فیلم نیز توجه به همین موضوع است. یعنی پرداخت ریشهای به مشکلات و چالشهای شخصیتها.
در یک نگاه دقیقتر به درخت خاموش باید به این نکته اشاره کرد که زندگی حیاتی به دو بخش کاملا متضاد قابل تقسیم است. زندگی کاری و شخصی. در یکی بسیار موفق و صاحب جایزه معتبر و در دیگری مغموم و شکستخورده. حال فیلم قصد دارد از تصادم دو مورد یاد شده به چه نتیجهای برسد؟ با توجه به دادههای داستان میدانیم که حیاتی پیش از ازدواج با یاپراک داستانهای قابل اعتنایی خلق میکرده تا جایی که برنده یک جایزه معتبر جهانی هم میشود. اما با ورود یاپراک به زندگیاش و عدم درک متقابل چشمه خلاقیت در حیاتی خشکیده میشود. حتی فیلم سعی میکند زمینههایی از اهتمام ادبیات در زندگی حیاتی را برجسته کند. ابتدا به واسطه کلاسهای درس و صحبتهایی که میان حیاتی و شاگرداناش رد و بدل میشود و بعد از طریق یادآوری نویسندگان بزرگ جهان همچون کافکا، صادق هدایت، داستایوفسکی و دیگران. مسئلهای که فیلم در پی آن است سایه انداختن زندگی خصوصی بر زندگی کاری است طوری که حیاتی به خاطر مشکلات زناشویی با یاپراک از فعل نوشتن محروم شده است.
یکی دیگر از مسائلی که درخت خاموش به آن میپردازد و معمولا در فیلمهایی که میخواهند با اتکا به نظریات فروید شخصیتهایشان را توسعه دهند استفاده میشود، تحقیر است. در اینجا با اتکا به مسئله روانکاوی حسادت فرویدی بهتر میتوان رابطه میان حیاتی و یاپراک و علت تحقیرهای متقابلشان را تحلیل کرد. حسادت، احساسی پیچیده است که شامل احساسهای دیگری همچون سوءظن، خشم، ترس و یا تحقیر میشود. بنابراین ریشه رفتار یاپراک و علت اینکه او عمل تحقیر را انجام میدهد از دو وجه قابل بررسی است. حیاتی یاپراک را از چیزی محروم میکند که فقط خودش میتواند به او بدهد. این موضوع درون یاپراک با احساسی از وجود دیگری همراه است. بنابراین حسادت ریشه میدواند و یاپراک همسرش را تحقیر میکند. بُعد دوم حسادت مربوط به بُعد رقابتی در زمینه کاری است. یاپراک در زندگی کاری برخلاف حیاتی از توفیق چندانی بهرهمند نشده و همین موضوع سبب شکلگیری حسادت درون او شده است. او که میداند نقاشیهایش از کیفیت چندانی برخوردار نیست دائما سعی میکند آنها را به آثار نقاشان بزرگ مربوط بداند. در اینجا طبق اصول فیلمنامهنویسی کمبود یکی از طرفین، ویژگی مهم دیگری است، پس حیاتی نیز در مقابله با یاپراک و ادعای دیگران درباره نزدیک بودن فضای نقاشی یاپراک به آثار ونگوک از دادههای ذهنیاش بهره میگیرد و ضمن مخالفت با این ادعا به تحقیر همسرش میپردازد.
شخصیت حیاتی در فیلمنامهی درخت خاموش یک شخصیت خودبازنده است. در درامهای شخصیتمحور حرکت طولی درام باید در جهتی باشد که شخصیت خودبازنده پس از مواجهه با شخصیت خودبرنده، به تعادل برسد و در نتیجه شخصیتی خودخویشتنساز متولد شود. در اینجا البته حیاتی با چنین شخصیتی مواجه نمیشود. فقط احمد است که فیلم از کنار رابطه او با حیاتی عبور میکند. با این حال این حرکت درونی از زمانیکه یاپراک حیاتی را ترک میکند با آتشزدن تابلوی یاپراک توسط حیاتی آغاز میشود. این حرکت او جز اینکه باعث آتشگرفتن کل خانه میشود استعارهای از نابودی زندگی مشترک حیاتی و آغاز یک زندگی جدید است.
همزمان با شروع این زندگی جدید فیلمساز از فلسفه ذهنیاش نیز رونمایی میکند و آن ارزش کارهای انجام نشده است. فلسفهای که موجب میشود حیاتی به جرمِ نکرده اعتراف کند تا بدین صورت دوباره خویشتن خویش را بازیابد و به درخت زندگیاش سامانی دوباره دهد. او در زندان موفق به نوشتن یک کتاب جدید میشود و درخت داخل حیاط آنها نیز شروع به باردادن میکند. در همجواری مطرح شدن این نوع نگاه فیلمساز مبنی بر دست داشتن ما در کارهایی که هیچ دخالتی در آنها نداریم، داستان مربوط به پدر حیاتی نیز کشف میشود. گویی انفعال از زمانهای گذشته در خانواده آنها ریشه داشته است و حالا این حیاتی است که در مقابل آن طغیان میکند.
لینک کوتاه
مطالب مرتبط
- ۲۵ جایزه بینالمللی در کارنامه فیلم «درخت خاموش»
- «درخت خاموش» از سن دیگو آمریکا جایزه گرفت
- در نشست نقد و بررسی فیلم سینمایی «درخت خاموش» مطرح شد: هنر زاییده رنج است/ سریالهای ترکیهای اصلاً شبیه واقعیت جامعه ترکیه نیست
- در مراسم افتتاحیه فیلم «درخت خاموش» مطرح شد؛ اگر سینما یک جا بماند موجب مرگ و انحطاط است/ تحقق یک رویا در گروه سینمایی هنر و تجربه
- «درخت خاموش» در گروه هنر و تجربه اکران میشود/ رونمایی از پوستر فیلم
- «درخت خاموش» در فهرست نامزدهای اسکار ترکیه قرار گرفت
- آغاز اکران همزمان فیلم «درخت خاموش» در ایران و چین
- جایزه بهترین فیلم MFA به «درخت خاموش» رسید
- «درخت خاموش» بهترین فیلم جشنواره همیلتون نیویورک شد
- آغاز اکران «درخت خاموش» در ترکیه
نظر شما
پربازدیدترین ها
- وقتی زن تبدیل به «ناموس» میشود/ نگاهی به فیلم «خورشید آن ماه»
- چهره تلخ عشق یک سویه/ نگاهی به فیلم «در دنیای تو ساعت چند است؟»
- اختصاص سینماسینما/ سه فیلم ایرانی در جشنواره فیلمهای برتر سال ۲۰۲۴ مجله تله راما
- گفتوگو با محمد مقدم درباره سینمای مستند/ فیلم مستند، جهانی است ساختگی؟
- تاریخچه سریالهای ماه رمضان از ابتدا تاکنون/ در دهه هشتاد ۴۰ سریال روی آنتن رفت
آخرین ها
- حضورهای بین المللی فیلم کوتاه تامینا
- گلدن گلوب اعلام کرد؛ وایولا دیویس جایزه سیسیل بی دمیل ۲۰۲۵ را میگیرد
- درباره «قهوه پدری»؛ قهوه بیمزه پدری
- «کارون – اهواز» در راه مصر
- اختتامیه جشنواره «دیدار» ۱۷ دی برگزار خواهد شد
- اختصاص سینماسینما/ سه فیلم ایرانی در جشنواره فیلمهای برتر سال ۲۰۲۴ مجله تله راما
- ترجمه اختصاصی سینماسینما/ «مجمع کاردینالها»؛ موفقیت غیرمنتظره در گیشه و جذب مخاطبان مسنتر
- مدیر شبکه نسیم توضیح داد؛ مهران مدیری، جنابخان، فرزاد حسنی و چند برنامه دیگر
- تاکید بر سمزدایی از سینما و جشنواره فجر/ علیرضا شجاع نوری: ادغام جشنوارهی ملی و جهانی فجر سیاسیکاری بود
- ترجمه اختصاصی سینماسینما/ جادوی «شرور»؛ داستانی از دوستی، تفاوتها و مبارزه با تبعیض
- برای پخش در سال ۲۰۲۵؛ پسر شاهرخ خان برای نتفلیکس سریال میسازد
- ترجمه اختصاصی سینماسینما/ «گلادیاتور ۲»؛ بازگشتی باشکوه به کُلُسیوم و سنت حماسههای سینمایی
- اعلام نامزدهای چهلمین دوره جوایز انجمن بینالمللی مستند/ محصول مشترک ایران و انگلیس در شاخه بهترین مستند کوتاه
- اصغر افضلی و انیمیشن «رابینهود» در تازهترین قسمت «صداهای ابریشمی»
- جایزه جشنواره آمریکایی به پگاه آهنگرانی رسید
- چهل و سومین جشنواره فیلم فجر؛ از فرصت ثبت نام فیلمها تا داوری عوامل بخش نگاه نو
- نمایش بچه / گزارش تصویری
- اهمیت «باغ کیانوش» در سینمای کمدی زدهی این روزها
- برای بازی در فیلم «ماریا»؛ نخل صحرای پالم اسپرینگز به آنجلینا جولی اهدا میشود
- اکران فیلم علی زرنگار از اواخر آذر؛ «علت مرگ: نامعلوم» رفع توقیف شد
- مانور آمادگی همراه اول برای رویارویی با بحران؛ تمرینی برای پایداری ارتباطات
- بررسی هزینه و درآمد تولیدات ۳ سال اخیر؛ حساب کتاب فارابی جور است؟
- در اولین روزهای اکران بینالمللی؛ «گلادیاتور۲»، ۸۷ میلیون دلار فروخت
- اعضای شورای سیاستگذاری جشنواره فیلم فجر معرفی شدند
- نامزدی ۲ جایزه آمریکایی برای «دوربین فرانسوی»
- «شهر خاموش» بهترین فیلم جشنواره نوستالژیا شد
- فروغ قجابگلی بهترین بازیگر جشنواره ریچموند شد
- «تگزاس ۳»؛ کمدی از نفس افتاده یا موفقیت تکراری؟
- روایتی از سه نمایشنامه از محمد مساوات روی صحنه میرود
- «کارون – اهواز» در مراکش