سینماسینما، عزیزالله حاجی مشهدی
مریم بحرالعلومی – فیلمساز جوان سازندهی فیلم «پاسیو»- در ادامهی تجربه اندوزیهایش، این بار نیز با محوریت موضوع دشواریهای اجتماعی زندگی زنان در جامعهی امروز ایران به ساخت فیلم سینمایی «شهربانو» روی آورده است. نویسنده فیلمنامه آشکارا میکوشد تا به مناسبات اجتماعی به شدت دگرگون شده و نابهنجار جامعهی امروز ما، با تمرکز بر مصایب زندگی زنی مثل شهربانو، نگاهی انتقادآمیز داشته باشد. این دگرگونیها و تغییرات شگفتآور را از درون خانهی شهربانو تا دیگر کانونهای اجتماعی، به روشنی میتوانیم شاهد باشیم. فیلم «شهربانو» که فیلمبرداری آن از اوایل آذر ماه ۱۳۹۸ آغاز شده بود، به دلیل همهگیری ویروس کرونا و دشواریهای ناشی از آن، با وقفهی ناگزیری در جریان ساخت و تولید، روبهرو شد و در جریان جشنوارهی جهانی فیم فجر، فرصتی مناسب فراهم آمد تا این فیلم به نمایش در آید.
به یاد دارم که در بررسی فیلم «پاسیو» به عنوان نخستین کار حرفهای مریم بحرالعلومی، اشارهای گذرا داشتم که: «اگرچه فیلم پاسیو در سی و ششمین جشنواره جهانی فیلم فجر، از بخش جلوهگاه شرق، سیمرغ بهترین کارگردانی را برای سازندهاش به ارمغان آورده است، با این همه، بیگمان، این کارگردان جوان بهتر از هرکسی میداند که برای برداشتن یک گام بلندتر و رفتن به پیش، مخاطبان فیلم بعدی او، انتظارهای به مراتب بالاتری از وی خواهند داشت.» به همین روی، در بررسی اجمالی «شهربانو» نیز نمیتوان بیاعتنا به چنین انتظاری، به ضعفها و قوتهای آن اشاره کرد.
در فیلمنامهی «شهربانو» با قصهی چندان پیچیدهای روبهرو نیستیم. شهربانو ( فرشته صدرعرفایی) زنی میانسال است که برای جرمی ناخواسته (جابهجایی موادمخدّر) به زندان افتاده است و پس از ۱۱ سال دور ماندن از خانواده، از زندان مرخصی میگیرد تا در مراسم عروسی تنها پسرش (با بازی سامان صفاری)، شرکت کند. شهربانو در رویارویی با فرزندانش، خیلی زود در مییابد که شرایط زندگی فرزندانش دور از انتظار وی، بسیار سخت و دشوار است. در نبود او –به عنوان مادر– در کنار فرزندانش، حتی پیوندهای عاطفی و روابط خانوادگی میان فرزندانش نیز بسیار آسیب دیده و خدشهدار شده است. در شرایطی که حتی پسر شهربانو به عنوان کسی که قرار است عروسیاش را جشن بگیرد، از معرفی شهربانو به عنوان مادرش، به خانوادهی عروس، اکراه دارد، یا وقتی که یکی از دخترانش از معرفی او به دختر کوچک خودش، به عنوان مادربزرگ دخترک، خودداری میکند، شهربانو در وضعیت روحی غیرمنتظرهای قرار میگیرد. به گونهای که حتی برای شرکت در مراسم عروسی پسرش نیز، دچار تردید و دودلی میشود. طراحی همین فضای عاطفی آمیخته به ترس و تردید و ناباوری در فیلم، میتوانست ظرفیت مناسبی برای ایجاد تعلیقهای تاثیرگذار ایجاد کند که نتیجهی آن واکاوی نگاهی روانشناختی به مناسبات اجتماعی -از درون خانه تا فضای اجتماعی امروز ما- باشد. پُر واضح است که بخش عمدهای از این فضاسازیها پیش از آن که به تصویر درآید، باید در متن فیلمنامه طراحی شود. برای نمونه، دیده نشدن پدر خانواده –که در جریان گرفتار شدن شهربانو و زندانی شدنش، انگار خود را کنار کشیده است – و یا دختری که از او نیز در فیلم سخن به میان میآید، اما در عمل، هیچ کدام در فیلم حضور ندارند و غایب هستند، در ساختار نهایی تدوین شدهی چنین اثری، خالی از اشکال نیست. صد البته، نشان ندادن این آدمها به خودی خود ایرادی ندارد، به ویژه که میدانیم با پرداخت درست و سنجیده و بدون حضور عینی یک شخصیت در یک فیلم، نیز گاهی میتوان برای آنها حضوری تاثیرگذار را به تصویر کشید. افزون بر اینها، در فیلم «شهربانو»، با داستانکها و قصههای فرعی دیگری هم سروکار داریم که به دلیل محوری بودن داستان شهربانو، در عمل، فرصتی برای به سرانجام رساندن آنها باقی نمیمانَد.
حضور فرشته صدرعرفایی، بازیگر با سابقهی سینمای ایران در فیلم «شهربانو»، یکی از امتیازهای مثبت چنین اثری است. بازیگری که بازی درخشانش در فیلم «کافه ترانزیت» ساختهی زندهیاد کامبوزیا پرتوی را باید به راستی نقطهی عطفی برجسته در دوران بازیگریاش به حساب آورد. با این همه، به نظر میرسد که در فیلم «شهربانو»، به دلیل نوع طراحی این شخصیت محوری، به میزانی که در کاری مثل «کافه ترانزیت» همراهی و همدلی مخاطب را بر میانگیزد، باعث همذاتپنداری ما نمیشود. شاید به این دلیل که از نگاه مخاطب، شهربانو، تلاش چشمگیری برای تغییر شرایط نابهنجار و نامتعارفی که با آن روبهرو میشود، از خود نشان نمیدهد.
اندیشمند بزرگی میگوید: «فیلسوفان تنها به تعبیر جهان بسنده میکنند، در حالی که هدف دگرگونی آن است.» تماشاگر فیلم «شهربانو» نیز انتظار دارد که حتی حضور کوتاه مدت شهربانو در میان خانواده اش، بعد از سالها دوری، باید بتواند او را با انبوه دشواریهای ریز و درشت فرزندانش نزدیک کند و فراتر از یک شاهد مُنفعل، یا تنها بسنده کردن به نگاهی دردمندانه به زندگی آنها، حضور وی باید سرانجام به تغییر رفتار و دگرگونی مناسبات درون خانوادگی آنان منجر شود. کاری که در عمل، به دلیل نزدیک نشدن شهربانو به فرزندانش و بیخبر ماندن از درد و داغهایشان، موجب تغییر و دگرگونی دلخواه در وضعیت موجود خانوادهاش نمیشود. مسئلهای که شاید با نگاهی واقعبینانه و نه آرمانگرایانه به زندگی آدمهایی از جنس شهربانو و خانوادهاش، در روزگار ما چندان هم ناآشنا به نظر نرسد!
فیلم «شهربانو» با پیراستنهایی به ویژه در منطق داستانپردازانهی اثر و روابط باورپذیر شخصیتها، میتوانست از آنچه هست، گرمتر و گیراتر شود. چرا که سازندهی چنین فیلمی به خوبی نشان داده است که با الفبای کارش آشناست و به جای افتادن در دام ساخت فیلمهایی خنثی و بیخاصیت از نوع کمدیهای نازل، بر مصایب زنان و مادران دردمند و بیپناه روزگار ما تمرکز کرده است و رویکرد ارزندهاش در تولید درامهای اجتماعی با محوریت خانواده، به راستی جای قدردانی دارد.
لینک کوتاه
مطالب مرتبط
- خانواده قاتل از «بیبدن» شکایت میکنند؟
- مریم بحرالعلومی داور ایمجین ایندیای اسپانیا شد
- دوربین فرانسوی در جشنواره مستند کانادا
- معرفی اعضای هیئت انتخاب دو بخش جشنواره ملی فیلم اقوام ایرانی
- اکران آنلاین «قطع فوری» تمدید شد
- نسخه ویژه نابینایان «گناه فرشته» منتشر میشود
- «شهربانو» بهترین فیلم جشنواره کانادا شد
- نسخه ویژه نابینایان «درخت زندگی» منتشر میشود
- «پدران» از ۱۸ بهمن اکران میشود
- چهل و دومین جشنواره فیلم فجر؛ معرفی هیأت انتخاب و داوری بخش فیلم کوتاه
- در نمایش و تحلیل «دوربین فرانسوی» مطرح شد؛ کثیریان: یک مستند «راشومون»وار/ ضرابینسب: فیلمی بازیگوش و سرخوشانه
- انتشار نسخه ویژه نابینایان «شیر شاه» با صدای باران کوثری
- دیپلم افتخار جشنواره کلمبیایی برای مستند گلاره عباسی
- «شهربانو» بهترین فیلم جشنواره بالیوودی شد
- «بازنمایش قصه ترانههای ماندگار» با حضور بازیگران جدید در تالار وحدت/ آغاز بلیتفروشی از امروز + تیزر
نظر شما
پربازدیدترین ها
- جزئیاتی تازه از داستان فیلم محمد رسولاف/ زندگی یک قاضی دادگاه انقلاب تهران در «دانه انجیر مقدس»
- گفتوگوی اختصاصی سینماسینما با دبیر بخش ۱۵ روز سینماگران جشنواره کن/ ما کشف میکنیم
- بازگشت مهران مدیری با یک سریال و شروعِ پیشتولید «پایتخت»
- آکتور ایرانی در شبکه آرته فرانسه
- تایید حکم ۸ سال حبس برای رسولاف
آخرین ها
- آلبرتو باربرا در سمت مدیر جشنواره ونیز ابقا شد
- در شب «مهرداد اسکویی» چه گذشت؟
- نمایشی با محوریت جنبشی«میتو» با بازی ستاره پسیانی، کاظم سیاحی
- ایزابل هوپر رئیس هیات داوران جشنواره ونیز شد
- نگاهی به ظاهر جدید؛شنل پیروز می شود یا دیور؟
- آغاز تولید فصل چهارم «زخم کاری»؛ پخش فصل سوم پس از پایان «قطب شمال»
- بازگشت مهران مدیری با یک سریال و شروعِ پیشتولید «پایتخت»
- تایید حکم ۸ سال حبس برای رسولاف
- فیلم کوتاه «یک روایت دقیق» در جشنواره ایتالیایی
- در برنامه خط فرضی مطرح شد؛ سیاست و جنسیت، دوایر ممنوعه اصلی در فیلمهای کمدی
- فراخوان چهاردهمین دورهی جوایز ایسفا منتشر شد
- جایزه نتپک به «گیج گاه» رسید
- حضور «باگ» در جایزه آکادمی دانشجویی اسکار
- صدداستان؛ برنامه تازه سوینا/ انتشار سه داستان کوتاه با صدای باران کوثری
- اعضای سومین دوره هیات مدیره صنف تماشاخانههای ایران مشخص شدند
- آکتور ایرانی در شبکه آرته فرانسه
- جنون شکسپیری در زمانه ما/ نگاهی به فیلم «شاهلیر»
- «کتاب مستطاب سینما» در نمایشگاه کتاب
- کیانوش عیاری: «۸۷متر» از شبکه یک روی آنتن میرود
- باغ کتاب میزبان جشنواره ملی فیلم اقوام ایرانی شد
- تقدیر ویژه جشنواره اوبرهاوزن از فیلم کوتاه ایرانی
- «عامه پسند» اکران آنلاین میشود
- «عمو ماهیگیر» روی صحنه عمارت نوفللوشاتو
- حضور همراه اول در نمایشگاه بینالمللی اینوتکس ۲۰۲۴
- شکایت آموزش و پرورش از «افعی تهران»
- جزئیاتی تازه از داستان فیلم محمد رسولاف/ زندگی یک قاضی دادگاه انقلاب تهران در «دانه انجیر مقدس»
- دعوت گروه «فقر پشت پردهها» برای اعتصاب/ حقوق و بیمه کارکنان، چالش مدیران جشنواره کن
- در «تحریک کنندگان»؛ مت دیمون و کارگردان «بورن» در یک کمدی دزدی همراه شدند
- مدیرکل هنرهای نمایشی استعفا داد
- راهیابی «آمرغ» به جشنواره آسیای جنوبی مونترال